P Letra

pekatari [bekatari] . iz. (TE). Pecador,-a, culpable. Pekatua esaten da; ez pekatarixa. / Se dice el pecado; no el pecador. / Zuk esana behiñ egitzat argituko baneu, egon zaittez ziur pekatarixa hogetalau orduren barruan bizirik ez litzakiana izango. (Ibilt 481).

pekatu [bekatu] . iz. (TE). Pecado. Jaungoikuan legia haustia, hor pekatua. / Quebrantar la ley de Dios, he ahí el pecado.

pekatu egin. [bekatu egin] (pekatua eiñ). du ad. (TE). Pecar. Pekatu ein dabenari, arpegixan igarten jako. / A quien ha pecado, se le conoce en la cara. Pekatu egin estandarretik hurrago dago baiña pekatua egin gehixago erabiltzen da.

Pekiñera juan

1. esap. (TE). Echarse a perder. "Se dice cuando una cosa se ha echado a perder por el tiempo, por el uso o por accidente. (Irse a Pekín.)" (TE, 623). Pekiñera juan jataz oiñetako honek. / Gaztetan bizikleta ederra euki neban, baiña Pekiñera juan zan ha. Ik. pikutara juan.

2. esap. (EEE). Mandar a paseo/a hacer gárgaras/a freir espárragos. Figuradua da. Ixildu hari eta juari Pekiñera!. / Aldeik hemendik, juan hari Pekiñera. Ik. pikutara juan.

peko

1. iz. (TE). Peculio. Norberan ondasuna, dirua. Hartuko heuke hik haren pekua!

2. iz. (AZ). Cuidado, cargo, patrocinio.

iñon pekora ibili. esap. (TE). Vivir / andar a cuenta ajena. Bere bizi guztian, iñon pekora ibilli zan, beste zintzo asko baiño hobetuago. / Toda su vida anduvo a cuenta de otros, mejor que cualquier otro honrado. / Iñon pekora ondo dabill ha lotsagabia. / A cuenta ajena, no anda mal aquel sinvergüenza. / Horrek ez jok txikito bat be pagatzen. Iñon pekora dabik beti.

pekora. adlag. (OEH). Andar a cuenta de. Gu bizi garala andrazkuen zoro-usaiñen pekora. (Ibilt 469).

pekorotz [bekorotz] (pekotz). iz. (TE). Excremento de ganado. Pekorotzak beste ez dau balio. / Ganauan kaka pekorotza dok, pekorotza esaten jetsagu guk euskeraz. Ganauan pekorotza sikatutakuan gogorra dok. Klaro, harek bedarra jaten jok, ez da gure moduan. Pekorotza ez dok higuingarrixa, dana bedarra dok. Ik. korotz, simaur, sats, kaka. Pekotz gehixago erabiltzen dala esan leike. Toribio Etxebarriak alde baten "Excremento de ganado" dala dakar (TE, 623) eta beste baten "Genérico del ganado lanar: pekorotza" (TE, 195). IS-n eta Harluxeten hiztegietan: abelgorri-gorotza, biribila eta zapala. Gaur egun ahozko jardunian pekorotza edozein animalixana da.

pelaje iz. (TE). Pinta, pelaje, aspecto desaliñado. Hori da ekarri dozun pelajia! / ¡Vaya facha que has traído! / Pelaje ederrian nago ontxe iñora agertzeko! / ¡En buena facha estoy para ir a ningún lado! Esangura peioratibua dauka.

pelegrinaziño (peregrinaziño, peligrinaziño). iz. (NA). Peregrinación, excursión por motivos religiosos. Elorrixora juan giñazen bai!, nik zazpi ero zortzi urte, amamakin, peligrinaziñora. Badakizu ze dan peligrinaziñua?: ba juan haraxe eta egun bat pasau edarki; fiestak izengo zian ero ez dakit nik! elixa asuntua! Bazkaittan jarri gara, zopia emon eskuen bahintzat, etara eskuez orixo-azak eta garbanzua, eta orixo-azatan zera, baria! / Peregrinaziñua izeten da ba, oiñ iskursiñua moruan. Iskursiñua baiña elixara juanda, elixako asuntuakin: diferente da, e?!.

pella iz. (TE). Leche frita, torrada, torrija. Postria da. / "Harina amasada y frita con huevo" (TE, 623). Zatzuk, Zuloagan, Eibarko ehitzarixegaz pellak jaterakuan: -"Banajekixan Eibarren gauza ederrak eitten zittuena, baiña holako legatz prijidurik (ez juat) iñoiz jan nik!".

Pello iz. ber. (TE). Pedro. Pello Errotan bersuak.

pelo iz. (NA). Pezuña de ganado caballar. Bihetz bakarreko animalixen oiña: zaldixena, bihorrena, astuena... Ik. kasko, apatx.

pelota

1. [pilota] . iz. (TE). Pelota (para jugar). Biziegixa zan pelotia harendako. / Era demasiado viva la pelota para aquél. / --Zelan eingo najuan ba huts, lantzian lau pelota etortzen jatazen da nahittanahiez lauretarikoren bat azertatzen najuan. (Zirik 30).

2. [pilota] . iz. (NA). Juego de la pelota. Pelotia (kirola). Ermu, pelotan haundixa zuan. Pelotan halan esaten eutsen eta "Ermu" izenakin jokatzen juan. Ik. pelota-joko.

pelota partidu. iz. (TE). Partido de pelota. Ez naiz iñoiz izan partiduetan. / Bost eta sei, illaran jokatzen zittuan partiduak. / Pelota partiduori irabazi eban. (Zirik 30). Ik. partidu.

pelota-joko. iz. (TE). Juego de la pelota, pelota [depor]. Pelota-jokua, euskal joko nausiña. Ik. pelota.

pelotan. [pilotan] . adlag. (OEH). Jugando a la pelota. Pelotan ere sarri galtzen da tantoa. (In Zirik 100).

pelotan egin. du ad. (TE). Jugar a la pelota. "Ejercitarse en la pelota" (TE, 624). Bittarte guztietan, pelotan eitten eban. / En todos los ratos libres jugaba a la pelota. Ik. pelotan jokatu.

pelotan jokatu. du ad. (TE). Jugar a la pelota, apostar en pelota, jugar en pelota. Pelotan diru asko jokatzen da. / A la pelota se juega mucho dinero. Ik. pelotan egin.

pelotia egin. [pelota egin] . esap. (OEH). Hacer la pelota. "Pelotia" eitte alde, bere lagun bati esan zetsan eruateko ha aingiria fabrikako nausixari. (Zirik 101).

pelotaleku [pilotaleku] . iz. (TE). Frontón. Pelotalekua, gaztetan, eskolatzat euki eban. / De joven tuvo el frontón por escuela. Ik. frontoi. Gaur egunian kalian apenas erabiltzen da, alfabetizaziñuan eragiñez ez bada behintzat.

pelotari [pilotari] . iz. (TE). Pelotari. Azpiri pelotarixa lakorik ez dala izan esaten dabe. / Se dice que no ha habido pelotari como Azpiri. / Gure pelotarixa berriz, hanken gaiñian oztoztan eguan, baiña, hala ta guzti be, geruago ta joko sutsuagua ekarren. (Zirik 30). / Eibarko pelotari bat, behin, sekulako mozkorrakin urten zan kantxara. (Zirik 29).

pelukerixa [pelukeria] . iz. (OEH). Peluquería. Behin, pelukerixa batian ulia mozten euala [...]. (Zirik 116).

pelukero iz. (OEH). Peluquero. Pelukeruan sillan jarri zanian [...]. (Zirik 88).

pena iz. (TE). Pena, pesar, disgusto. Orduan nik neukan penia, eziñ esandakua. / La pena que yo tenía entonces, indecible. Ik. atsekabe, nahigabe.

pena emon. [pena eman] . dio esap. (OEH). Dar pena. Hain ardau ona dagok eze, pena emoten jestak saltzia. (Zirik 70).

pena hartu. du ad. (TE). Sentir, lamentar, dolerse, apenarse. Pena haundixa hartu genduan jakin genduanian sortu jakon okerra. / Nos dolió mucho cuando supimos la desgracia que le sobrevino. / Pena hartu diat Benantziori gauza ori gertatzia. (In Zirik 97).

penaz. adlag. (OEH). Con pena. Eta Azkue zana penaz ei zan Capilla Sixtina ikusi barik itxuli biharrez. (Zirik 89).

penagarri izond. (TE). Lamentable, deplorable, triste, doloroso,-a, penoso,-a. Penagarrixa izan zan hain gazterik hiltzia. / Fue doloroso que muriera tan joven. / Penagarrixena, jaixak hain laburrak izatia dok. (Zirik 44). Ik. negargarri, tamalgarri.

pendejo izond. (TE). Impertinente, pendejo, tonto, estúpido. Ez zaittez izan pendejua! / ¡No seas pendejo!

pendelu izond. (NA). Pelele.

pendiz iz. (TE). Pendiente, cuesta, repecho, desnivel, talud. "Vertiente aguda de un terreno" (TE, 624). Alluitzko gaiñetik, pendiz garratza alde bixetara. / De lo alto de Alluitz, una pendiente agudísima a ambos lados.

penitenzia [penitentzia] . iz. (OEH). Penitencia. [Emaztia] han eukan ba ahaztuta baztartuta, oge-lagun Garizuman baiño ez ebala, eta hau penitenzia ordez. (Ibilt 472).

penitenzia egin. [penitentzia egin] . esap. (TE). Hacer penitencia. Konfesiñuan ondoren, penitenzia ein bihar izan eban. / Después de la confesión, tuvo que hacer penitencia.

pentsamen iz. (TE). Pensamiento. Ik. pentsamentu. Ez da Eibarko berba korrientia. (Ibilt 380).

pentsamentu [pentsamendu] . iz. (TE). Pensamiento. Pentsamentua baiño gauza ariñagorik ez da ezer munduan. / Nada en el mundo tan ligero como el pensamiento. Ik. pentsamen.

pentsau

1. pentsatze [pentsatu] . du ad. (TE). Pensar, opinar, reflexionar, meditar. Zuzen be, zeuk diñozun bezela pentsatzen dot neuk be. / Justamente, yo también pienso como tú dices. / Asmau, barriztau, debekau, kontau, pentsau... / Baiña egixa ez detsula ezkutatzen pentsatzen dozunetik... (Ibilt 481). / Amoriozko eta gorrotuzko nahasteko begirakune batekin beitturik bere zoritxarraren kulpagarri pentsatzen ebanari. (Ibilt 488). / Gaizki pentsatze bategaz zaurituta eguan. (Ibilt 482). / --Hik zer pentsatzen heban ba? (Zirik 17). / Ta, hortik pentsau zeike, irakorle [...]. (Zirik 31). / Etxakixat ba! Dana biharrekua zuan. Pentsaik, pieza bat bi aldiz kantau biharra izan juek. (Zirik 85). / Herri guztiaren barregarri ipintzia pentsau al dok? (Zirik 28).

2. pentsatze . zaio ad. Parecer, imaginarse, figurarse. Begittandu, irudittu, iritxi. Ik. begittandu, iritxi.

pentsatzeka. (pentsatzeke). esap. (OEH). Sin pensar. Han ebillen [...] bere andria inguruan ibilli bihar hebanik pentsatzeka. (Zirik 76).

pentsau erain. [pentsatu eragin] . dio esap. (OEH). Hacer pensar. Erregutzen detsut beittu deizula ia iñoiz ikusi destazun ezer txarto pentsau eraitzeko gauzarik. (Ibilt 480).

zer pentsauan jarri. [zer pentsatuan jarri] . esap. (TE). Ponerse a pensar. Eta zer pentsauan jarri zan, eta azkenerako haren jardunak benderaturik, haren desiora apaldu zan. (Ibilt 485).

pentsu iz. (NA). Pienso. Pentsua bakarrik ganbelan: bakotxari bere erraziñua, zer emon bihar jakon, haxe. Lehen ganbelan emoten jakuen, behera bota barik..

Eibarko euskara hiztegia