Eibarko euskara hiztegia
P LETRA
pa
(ma).
iz.
(
TE).
Beso.
Laztana. / "En lenguaje infantil, familiar y cariñoso" (TE, 538).
Pa eirazu maittiorrek!. / ¡Bésame cariñito! /
Gaiztuorrek ez desta ein gura ma! /
Matxo bat neri oiñ!. /
Egin ba agur-agur amamari! eta bota paaaa!. /
Ala, emon ma amamari, eta guazen etxera.
Ik.
patxo.
pa egin.
(ma egin).
dio
ad.
(
TE).
Besar.
Behin pa ein nentsanetik, aiskide izan giñan. / Desde que una vez le besé, somos amigos. /
Pa eirazu maittiorrek! / ¡Bésame, cariñito! /
Ma eixozu zure amatxori, laztanorrek!. / ¡Dále un beso a mamá, cariñito!. /
Ia umetxo! egin ma, egin ma zure laguntxuari!.
Ik.
pa emon.
pa emon.
(ma emon).
dio
ad.
(
TE).
Besar.
Ezkutu baten pa emon netsan, eta harrezkero argittan . / Le di un beso en oculto, y luego salió a la luz. /
Ala!, emon ma amamari, eta guazen etxera. /
Honek umionek beti pa emoten dihardu. /
Emoidazu ma, maittia; ala! emon ma aittatxori! /
Ikusi nun doian Arantxa; botaixozu ma hemendik!.
Ik.
pa egin.
pabonu
(fabonu).
iz.
(
TE).
Taller de pavonado.
Piezak illuntzeko edo pabonatzeko taillarrari deitzen jako fabonua (ETNO). / "Una de las artesanías de la armería" (TE, 617).
Fabonua eta nikela zittuan Ibarbeian. / Tenía un taller de pavón y niquelado en Ibarbeia. /
Isidoro Aldeanuak, Arraindi-kalian eukan pabonua.
Ik.
txarol.
Toribio Etxebarriak Pabonua sarreran zera diño: "Más frecuente fabonua" (TE, 617). Gaur egunian arruntagua da pabonua, pabonau, paboia...
padar
iz.
(
TE).
Burladero,
barrera,
zona de seguridad.
"En lides peligrosas, el lugar seguro. En los toros, el burladero" (TE, 617).
Padarretik zezenak ikusi, hobe dalako bildurti irauntzia, txalo artian hiltzia baiño. / Ver los toros desde la barrera, porque es mejor durar cobarde, que morir entre aplausos.
paga
iz.
(
TE).
Paga,
gratificación.
"Gratificación, especialmente la que se da en días de fiesta a los menores" (TE, 618).
Jai-eguna da gaur eta pagia bihar dogu. / Hoy es día de fiesta y necesitamos paga.
pagadi
(pagari).
iz.
(
TE).
Hayedo.
Iñausi barik bada pagadixa eta sasoia aukerakua, ez dira faltako urritxak, urdiñak, ondduak eta saltsa-perretxikuak. / Si el hayedo está sin podar, no faltarán setas.
pagamendu
(pagamentu).
iz.
(
TE).
Pago,
liquidación.
Oker haren pagamendua, astuna izan zan. / La liquidación de aquel contratiempo fue pesada.
Ik.
pagu,
ordain.
pagatxa
iz.
(
ETNO).
Hayuco,
fruto del haya.
Ik.
pago-ezkur.
Pagatxa be ezaguna da, baiña pago-ezkur asko be gehixago erabiltzen da.
pagatza
1.
iz.
(
TE).
Hayedo.
Arrate gaiñeko pagatzia Okelerre alkatiak mihaztu eban, haundiñak aizkoriari emotiakin.
Ik.
pagadi.
Mugatutako formia holan esango leukie eibartar petuak, "con acento prosódico en la segunda a" (TE, 618): [pagátzia]. Holan, azentuak aditz izena eta izena apartatzeko balio dau.
pagau
pagatze
[pagatu]
.
du
ad.
(
TE).
Pagar.
Mundu honetan dana pagatzen da, lehenago edo geruago. / Antes o después, todo se paga en este mundo. /
Ha behintzat, pagatziak ez dau estutuko. / A aquél al menos, no le apurará el pagar. /
Zelan jornalik pagau bihar ez jakuen. (Zirik 112).
Ik.
ordaindu.
Berba arrunta Eibarren, asko erabiltzen da.
pagauso
(pago-uso).
iz.
(
TE).
Paloma torcaz.
(
Columba palumbus).
Uda-azkenian pago-usuak pasatzen ziran han zihar. / En el otoño pasaban tórtolas por aquel lugar. /
Ene!, ezkurrez beteta dago hau usuau, paguanak daukaz gehixenak. Izen be, horregaittik esaten jakue honei "pago-uso", ezta?.
"Paseko usorik ugarixena. Pago artian bizi eta pago-ezkurrak jaten dittualako esaten ei jako pagauso" (ETNO).
pagauso txiki.
(pauso txiki).
iz.
(
ETNO).
Paloma zurita.
(
Columba oenans).
Pagei
[Pagaegi]
.
b. iz.
(
TE).
Pagei (caserío).
Eibarkua, Mandiola ballekua.
Pagei eta Pagei Korta, Mandiola ballian dira.
pago
(pagu, pao).
iz.
(
TE).
Haya.
(
Fagus silvatica).
Paguetan agertzen da urako beruetan, "Rosalia alpina" esaten jakon kakalardo adar-luze bat. / En las hayas aparece en los calores del verano, un cerambicido llamado "Rosalia alpina". /
Pagu harek eukan gerrixa, lau gizonez hartu ezindakua. / El tronco de aquella haya no lo podían abrazar cuatro hombres. /
Basarrixak eitteko ez zan erabiltzen, bigunegixa da. Burdixari ardatza sartzeko eta buztarrixak eitteko bai. Ikatza eitteko be bai.
Toponimixan ugari ageri da: Pagamendi, Pagaegi, Pagoaga...
pago-arbola.
iz.
(
TE).
Haya.
"Arbol de la especie haya" (TE, 618).
Pago-arbolia hartu biharrian basuak biztutzeko, piñu azkarra hartu dabe. / En vez de plantar hayas para repoblar los montes, han plantado el pino que crece en poco tiempo.
pago-buru.
iz.
(
TE).
Copa del haya.
Pago-buruegaz, subilla eitten da gaur gure Patxi. / Hoy Francisco está haciendo leña de los cabezales de hayas.
pago-ezkur.
iz.
(
ETNO).
Hayuco,
fruto del haya.
Ik.
pagatxa.
Pagatxa be ezaguna da, baiña pago-ezkur asko be gehixago erabiltzen da.
pago-gerri.
iz.
(
TE).
Tronco del haya.
Pago-gerrixak zerrerixara jatxi dittue oholgintzarako. / Los troncos de haya los han bajado al aserradero, para hacer tablas.
pago-ipurdi.
iz.
(
TE).
Raigón de haya.
"Cuerpo de los raigones, que son base del tronco" (TE, 618).
Pago-ipurdixetan ezpalgintzan, biharrik ez zanian armerixan. / Cuando no había trabajo en la armería, se dedicaban a hacer leña de los raigones de las hayas desmontadas.
pago-orri.
(pao-orri).
iz.
(
NA).
Hoja de haya.
Azpixan dana pao-orrixa dao.
pago-tantai.
iz.
(
TE).
Haya brava,
haya sin desmochar.
"Ejemplar de haya brava, o sea, de la que no se ha hecho leña" (TE, 618).
Arrate gaiñian ziran pago-tantai ederrak. / En lo alto de Arrate había hermosas hayas bravas.
pago-zuztar.
iz.
(
TE).
Raigón de haya.
Lurrian gelditzen diran pago-zuztarrak, arbolia bota eta gero, ezpalgintzarako. / Los raigones que quedan en tierra, después de desmontada la haya, se dejan para leña.
Pagoaga
b. iz.
(
TE).
Pagoaga (caserío).
Eibarkua da, Arrate ballekua.
Pagoaga, Arrate balleko baserri onetariko bat.
Esan, Paua esaten da gaur egunian.
pagotx
2.
l. iz.
(
TE).
Pagatza (lugar).
"Lugar en jurisdicción de Elgueta" (TE, 617).
Aixola errekatik gora, Pagatzara urten genduan, Elorrixorako. /
Pagatza, Asuntza, Azurtza, Ariatza...
[pagotxa]
(paotx, pagatx).
iz.
(
TE).
Trébol encarnado.
(
Trifolium incarnatum).
"Trébol, planta forragera" (TE, 617).
Saill honetan pagatxa erain dogu. / En esta pieza hemos sembrado trébol.
pagotx-hazi.
(pagatx-hazi).
iz.
(
NA).
Semilla de trébol encarnado.
Ni ez nitzan lehen juaten baiña ba! aitta zana beti ferixara! Elgoibarrera eta Abadiñora eta! Sanblasetan; eta Zumarrara eta, Santa Luzia... eta horrek jakiñekuak behintzat beti! Eta Debara be bai, pagatx-hazixakiñ eta! Debara be juaten zan aitta zana pagatx-hazixa saltzera.
pagu
(pagu).
iz.
(
TE).
Pago.
Eskatixozu ein detsazun paguan agirixa. / Pídele recibo del pago que le has efectuado. /
Mesede eiñen pagua, ate ostian palua.
/ El pago de los favores, palo tras la puerta. /
Ondo eiñan pagua, ate ostian palua.
/ El pago de lo bien hecho, el palo tras la puerta.
Ik.
pagamendu,
ordain.
paillazo
(payazo).
iz.
(
NA).
Payaso.
Neska! paillazua jiruriñat!.
paiñelua
iz.
(
ETNO).
Juego del pañuelo escondido.
Jokua da: paiñelu bati korpillua egiñ eta ezkutau.
paitta
[paita]
.
iz.
(
TE).
Pato.
(
Anas platyrrhynchos).
Hor nun doian paittia dirudixala bere pausuakin! / ¡He ahí dónde va que parece un pato con el paso que lleva!
Ik.
bili.
Etxeko edo basarriko ahatendako izena da; pasekuak eta kazakuak ahatak dira; basarrikuak bilixak edo paittak.
pajaro
izond.
(
NA).
Astuto,-a,
sagaz,
pícaro,-a,
marrullero,-a.
Hori kalekuori, hori da pajaria!
Emakumiendako pajara erabiltzen da.
paketetxo
iz.
(
OEH).
Paquete pequeño.
Eta paketetxo batian bialdu ei eben, Briviescarutz: legatza, lanpernak (perzebiak) eta txakolin botilla bat. (Zirik 47).
pala
iz.
(
ETNO).
Pala de rueda.
Tikiñoi, azeliñ, errueda edo turbiñian beso planuetariko bat, nun urak indarra eginda turbiñiari bira eragitten detsan. Burdiñoletako berbia da.
Oletan errueda mota bi erabiltzen dira: paladunak ("karramadunak" be deitzen jakuenak) eta potadunak.
Ik.
pota,
karrama.
palanka
1.
iz.
(
TE).
Eje de transmisión mecánica,
palanca.
Palankia okertu jaku eta poliak saltua dauka.
2.
iz.
(
TE).
Barra de hierro,
palanca.
"Mendittik harlozak etaratzeko burdiñazko palanka haundixak" (ETNO).
Palankia botatzen onena, X palankalarixa.
Ik.
harpiko,
harloza.
3.
iz.
(
ETNO).
Palanca del fundidor.
Urtzaillian burdiñagia, agoia su-azpittik ataratzeko. Haixebidia edo toberia garbitzeko be erabiltzen da. Burdiñoletako berbia da.
Urtzailliari, laguntzen deutse agoia su-azpittik ataratzen ijeliak eta gatzamailliak, bakotxak bere burdiñaga edo palankiaz.
Ik.
burdiñaga.
palanka-botatze.
iz.
(
NA).
Lanzamiento de jabalina,
lanzamiento de palancas de hierro.
Pedro be palanka-botatzen eta, ona; palanka-botatzen eta jabalina-botatzen eta....
Ik.
palanka-jaurtitze.
palankalari
(palankari).
iz.
(
TE).
Lanzador,-a de palanca,
lanzador,-a de jabalina.
Palankia jaurtitzen onena, X palankalarixa.
palo
iz.
(
TE).
Palo.
Mesede egiñen pagua ate ostian palua.
/ El pago de los favores, palo tras la puerta. /
Ondo eiñan pagua ate ostian palua
/ El pago de lo bien hecho, el palo tras la puerta.
paltrikara
[faltrikera]
(paltrikera, patrikara, fatrikara).
iz.
(
TE).
Faltriquera,
bolsillo de la ropa.
Etxekoandrian paltrikeria astuna dago. / La faltriquera del ama de casa está pesada.
Ik.
poltsa.