O Letra

ongo gorri iz. (ETNO). Boleto de pie rojo. (Boletus erythropus).

ongo likin iz. (ETNO). Boleto viscoso anillado. (Suillus luteus).

ongo txar iz. (ETNO). Boleto citrino. (Boletus luridus).

ongo zuri iz. (ETNO). Calabaza. (Boletus edulis). Ongo baltza be ona dok, baiña neretako ongo zurixa fiñagua dok, gozuagua. / Uuu! Ongo likiña ta holako batzuk... Likiña... honetxek daka trazia likiñana... Likiña!, joe! Likin-likiña dalako! Jatekuak dia, e!? Janda nago neu be! "Por capricho". Neuk, "Aprobau bihar juat...!", baiña eskasa, likiña. [...] Eta honek ongo gorrixak! Guk hartu be ez dogu eitten! Igual, ikusgarrixak, ikusgarrixak e! Baiña, bueno, horrek batu bez: beittu bez! Beittu bez! Honek bai! Honek...! Ongo baltza! Onena! Dotoria ta ona! Joe... Edarra! Ongo baltza. Ongo zurixa be kategorixakua dok e! Zurixa be... baiña hau dotoriagua... Hau dotoriagua! Ño...!.

onguak [onddoak] (ondduak). iz. (TE). Hongos, boletus. (Boletus sp., Suillus sp., Xerocomus sp.). "Hongos del género boletus" (TE, 593). Uda-azkenian, iria ebaterakuan, ondduak ugari. / En el otoño, al cortar los helechos, abundan los hongos. / Onyuak, uda-azkenian ernetzen dira ugari. / En el otoño los hongos brotan en abundancia. / Onguak mordua dagozak. Gozuenak eta hamen aprezio gehixen egitten detsagunak Ongo zurixa (Boletus edulis) eta Ongo baltza (Boletus aereus) dittuk. Beste hau be [argazkixan Boletus badius] oso gozua dok, eta nahiko ugarixa. Hori be hartzen juagu, ongo gorrixa (B. erythropus); jentiak ez jok ezagutzen, baiña hori be ona dok. Beste hau, ostera, ez (Suillus grevillei); txapel gogorra jakak eta gusto gitxi. Onguen artian onak asko dagozak, baiña zapo-perretxiko ganorabakuak be mordua (B. piperatus, B. bovinus...). / Perretxikutarako lehenago apeziño apur bat baneban. Ermuan dagon haundiñe ekarritta nago ni, ondue! Holakotxie! Perretxikua lehen urritxa zan; urritxa ta urdiñe. Lehen ondue ez genkixan guk zer zan. Segan eta mendixan ondo-pillo itzela, ta jo segiakin ta jaurti! Ta oin ondo-jaten ekin detsa jentiek, geruago, ezta? Ona zala, ta oiñ ondo ondorik jentie. TEk ondjuak dauka pluralian, eta guk lekuko bakar bati jaso detsagu ondo be. Normalian baiña, ongo esaten da gaur egunian (ETNO). Gehixenetan jangarrixegaz bakarrik erabiltzen dan arren, jeneralian onddo taldeko guztientzat darabigu ongo izena. Gehixenetan pluralian : onguak.

ontasun iz. (OEH). Bondad, benignidad. Emakumiak aldentzen diranian edertasunen harrokerixetatik ontasunan apaiñen arduretara. (Ibilt 463).

ontza

1. iz. (TE). Onza, medida de peso. "Libra batek, 16 ontza"·(ETNO). Damaskiñoko bihar-lekuetako zakarretan, ontzia batua eban urretan. / En las barreduras de los obradores del damasquinado, reunió una onza de oro. Ik. libra.

2. iz. (ETNO). Onza, medida de longitud antigua. Kanian zortzittik batekua, arra erdixa; 10,45 cm. Ik. ontza, arra, kana-erdi, kana. (EOYE, data barik, 304. or. (JEL)).

3. iz. (AZ). Pulgada, medida de longitud antigua. Luzera-neurri zaharra. Oiñan 1 / 12a, 2,32 cm ingurukua. Hau da erderazko pulgada-n edo inch-en gitxi-gora-beherako balixokidia. Ik. ontza, arra, kana-erdi, kana.

ontzako urre. iz. (TE). Moneda de una onza de oro. Ontza bateko pixua daukan urrezko txanpona. Ez zan indianorik erlojo katian ontzako urria ez ebanik. / No había indiano que no llevara una onza de oro en la cadena del reloj.

ontzi

1. iz. (TE). Recipiente, bol, perol. "Util de cocina" (TE, 598). Atzeratizu sutatik ontzixa. / Atrasa del fuego el perol. / Lehenago, burdingorrizko ontzixak. / Antes los útiles de cocina eran de cobre. / Soperian lazkotxe kirten bateko ontzi haundi bat. (Zirik 82). / Botikarixuak erakutsi zetsan arasatik hartu eban ontzi bateko hautsa. (Ibilt 472). / [Mira einda...] Harrittuta ontzi barrixetan jan da eran gozueri. (Ibilt 466).

2. iz. (TE). Barco, embarcación, nave, navío. Badira gaur hirurogei milla tonelada eta gehixagoko ontzixak. / Hay hoy en día buques de más de sesenta mil toneladas. Ik. itsasontzi, barku.

ontzi-garbitze. iz. (NA). Fregado. Gaur zeiñek ein dittu ontzi-garbitziak?.

ontziterixa [ontziteria] (ontzitadi). iz. (TE). Vajilla, conjunto de cazuelas, batería de cocina. "Batería de peroles. Por antonomasia, los de la cocina" (TE, 598). Haren arrioko ontziterixia, dana burdingorrizkua. / Toda la batería de cocina de su arreo era de cobre. / Gaiñera ontziterixa egokixa, zer-jan eta zer-erana ugari. (Ibilt 466). Ontzitadi darabil TEk, baiña ontziterixa arruntagua da.

onura

1. iz. (NA). Ganancia, beneficio, rentabilidad.

2. iz. (NA). Jugo, sustancia, sabor, alimento. Horrek okela zatixorrek patatei onuria emongo detse..

oo (uo!, uopuo!). interj. (TE). Exclamación para detener a los ganados uncidos. "Voz con que se manda parar el ganado" (TE, 599). Ik. ixo.

opa iz. (TE). Regalo, donativo, donación. Osasuna, zeruan opa bedinkatua! / ¡La salud, bendito regalo del cielo! / Zaldunak ezingo ebala ondo hartu baiño, bere edertasunan opa gozua. (Ibilt 476). / [Larrosak] Batzuk ba, bedinkatuak, apaiñ, urrezko ontzixetan, ondo harturik Jaungoikuak opa letz bere altaretan. (Ibilt 251). Ik. opari.

opa izan. dio ad. (TE). Desear, ofrecer, ofrendar, regalar. "Dar o desear las cosas a uno con alegría, con buena voluntad" (TE, 600). Zeruak opa izan deigula osasuna eta eguneroko ogixa. / Que el cielo nos propicie el pan de cada día. / Emoten dana, opa izan bihar da alaitasunakin, San Paulok erakusten deskun bezela. / Lo que se da, debe ser con voluntad y alegría, según nos enseña San Pablo. / Ez detsa opa tximinixako kedarria (be). / No le tiene voluntad ni del negro de la chimenea. Ik. opatu. Ezezkuan be erabilli leike: opa ez izan.

opakizun iz. (TE). Regalo, presente, obsequio. Eraztun hau, nere maittian opakizuna. / Esta sortija es regalo de mi amado. Ik. opari.

opari

1. iz. (OEH). Regalo, obsequio, presente, voluntad, deseo. Han be, txatxarkerixekin ez ebela nahikua ta euren opari guztia lehoi bat hiltzia zan. (Zirik 86). Ik. opa, opakizun, erregalu.

2. iz. (TE). Ofrenda. Lohi bako bildots guri-guri bat eruan eban oparitzat, Jaungoikuan etxera. / Un cordero craso y sin mancha llevó como ofrenda a la Casa de Dios.

oparo adlag. (TE). Abundantemente, espléndidamente. Oparo eskiñi zeskun etxian eban guztia. / Nos ofreció liberalmente todo lo que tenía en casa.

opatsu izond. (TE). Generoso,-a, desinteresado,-a. Eskuzabala. Zan gizon bat opatsua, bererik ezer ez eukana. / Era un hombre dadivoso, que no tenía nada propio. Ik. franko, eskuzabal. Ez da erabiltzen.

opatu opatze ( opatutze) . du ad. (TE). Desear, ofrecer, ofrendar, regalar. Jaungoikuan aldarian opatu eban arkumerik gurixena. / En el altar de Dios ofrendó el mejor de sus corderos. / Kain eta Abelek, bixak eitten eben opatutzia bakotxak bere ondasunetatik. / Caín y Abel, ambos sacrificaban cada uno de sus bienes. Ik. opa izan.

operau [operatu] . du ad. (OEH). Operar, intervenir. Eguntxuak jaroiaz klinikan operauta. (Zirik 43).

operaziño [operazio] . iz. (TE). Operación, fase, parte, quehacer. "Cada una de las operaciones en que se divide el trabajo" (TE, 600). Antxiñako ofizio nausi guztiak, operaziñuetan zatittu ziran fabrikia etorri zanian. / Los antiguos oficios principales se dividieron en operaciones, cuando vino la fábrica.

opil iz. (TE). Torta de pan. Elgeta-kaleko Andres labarixan opillak eta tremesak, gozuak jateko.

opiziale iz. (ETNO). Obrero,-a, operario,-a, trabajador,-a, empleado,-a. Mogelen Peru Abarkan Maisu Juan erdaldunduak bihargiñari opiziale deitzen detsa. [Peru Abarca] MJ: -Zenbat opiziale dira eta zer aloger emoten jakue? P.: -Dira lau bihargiñ: ijelia, urtzaille bi eta gatzamaillia. Alogera hainbestekua da.... Ik. langille, obrero. Ez da gaur egun erabiltzen.

Or-ezpengo [Hor ez bahengo] . l. iz. (TE). Or-ezpengo (terreno). "Nombre que le quedara en Eibar a una propiedad poco afortunadamente situada" (TE, 604). Bolinguan eta Sansaburun bittartian zan Or-ezpengo.

orain [orin] (oreiñ). iz. (TE). Lunar, peca, antojo, mancha de la piel. Bere arpegi ederrian orain bat eban haiñ egoki jarritta eze, bere edertasunari grazia bat gehitzen zetsan. / En su hermoso rostro tenía un lunar, tan bien situado, que añadía una gracia más a su hermosura.

oraiñengo adlag. (JSM). Recientemente, la última vez. Oiñ hurrengo, oiñ azkenengo. Oraiñengo kalian ikusi nebanetik asko maxkaldu da. XVIII. gizaldiko berbia da (JSM); ez dogu uste gaur iñok erabilliko dabenik Eibarren.

orañel [orinal] (oreñal, oraiñel). iz. (TE). Orinal. Orañeletik kanpora diharduzu... / Ohe barrenian jarrita oraiñela eskuetan erdi husturik ebala. (Zirik 19).

Eibarko euskara hiztegia