Eibarko euskara hiztegia
O LETRA
ogibittarteko
[ogitarteko]
.
iz.
(
VO).
Bocadillo.
Ogi-bittartekua, mendira eruateko eta. "Hamarretakua" be bai, e?, bat da, e?. /
Ogi-bittarteko bat jan juau.. /
Nik ogibittartekua kobrau biharrian ogixa bakarrik kobrau. Ni naiz, ni, etxekalte. (Zirik 63).
ogigaztai
iz.
(
ETNO).
Comadreja.
(
Mustela nivalis).
Ik.
satandera.
Eibarren askoz be gehixago erabiltzen da satandera izena. Dana dala, ogigaztai be ezaguna da, inguruko herrixetan holan darabixe eta (Bergaran, Arrasaten, Markiñan...).
ogigin
iz.
(
TE).
Panadero.
Labarixa, ogigiña.
Ik.
labari.
Labari berbia gehixago erabiltzen ei zan hau baiño.
ogitegi
iz.
(
OEH).
Panadería.
Kapelaneko ogitegixan, sartu zan bezero bat. (Zirik 63).
ohe
(oge).
iz.
(
TE).
Cama.
Ohia asmau ebanak lako mesederik, beste iñok ez gizonari. / Ningún otro realizó un servicio tan grande al hombre, como el que inventó la cama. /
Hurrengo egunerakuak, ogera baiño lehen urkuldu bihar izaten genduzen.
ohe-barren.
iz.
(
OEH).
Lado de los pies de la cama.
Eta hara nun agertu zan lurrian, ohe barrenian jarritta oraiñela eskuetan erdi husturik ebala. (Zirik 19).
oheko erropa.
(ogeko-erropa).
iz.
(
TE).
Oheko izarak. / "Lienzos de la cama" (TE, 583).
Zortzixan behiñ aldatzen dittue ogeko-erropak. / Cada ocho días mudan la ropa de la cama.
ohia egin.
[ohea egin]
.
du
ad.
(
TE).
Hacer la cama.
Norberan kontura zan han ohia eittia. / Allí era de cuenta de uno mismo el hacerse la cama.
ohian egon.
esap.
(
TE).
Estar en cama,
guardar cama.
Pare bat egunian ohian egon biharra daukat, eta astirik ez. / Tengo necesidad de estar dos días en cama, y me falta tiempo.
ohian sartu.
esap.
(
TE).
Acostar(se),
meterse en la cama.
Ohian sartu zan hurrengo egunian jaikitzeko asmuan, baiña gehixago ez zan jaiki. / Se metió en la cama pensando levantarse al día siguiente, pero no se levantó más.
Ik.
oheratu.
oheburu
iz.
(
OEH).
Cabecera de la cama.
Medikuori oheburuan jarritta. (Zirik 52).
ohelagun
(ogelagun).
iz.
(
TE).
Compañero,-a de cama.
"El o la que comparte la cama" (TE, 583).
Ogelagun zatarra euki dot bart, ostikoka jira bakotxian. / Anoche he tenido mal compañero de cama, soltándome patadas a cada vuelta. /
Aurreran lehen baiño hobeto hartu zeixala ogelaguna. (Ibilt 466).
oheleku
(ogeleku).
iz.
(
TE).
Dormitorio,
cuarto,
habitación.
Logelia.
Ogeleku zabalak eta argixak dittu etxe harek. / Cuartos grandes y claros tiene aquella casa.
Ik.
gela,
kuarto,
lotegi.
oheratu
oheratze
(oheratutze)
(ogeratu ).
du
ad.
(
TE).
Acostar(se),
echar(se).
Ez dakit noiz izango dan haren ogeratutzia giltza aldian dabela. / No sé cuando se acostará, teniendo la llave consigo. /
Ondo ez bazagoz, ogeratzia dozu onena. / Si no te sientes bien, lo mejor es acostarte. /
Txanton serenua, hamaika aldiz Pernando maittekiro oheratu ebana. (Zirik 37).
/
Ezteguko gauan alkarregaz ogeratu balitzaz bezela. (Ibilt 489).
Ik.
ohian sartu.
1. ohittu
1.
ohitze
[ohitu]
(ohittutze)
.
du
ad.
(
TE).
Habituar(se),
acostumbrar(se),
hacerse a.
Ohittu zara hamengo ohitturetara? / ¿Te has acostumbrado a las costumbres de acá? /
Makilliakin ohittu dau lanera. / Con el palo le acostumbró al trabajo. /
Izan laike han horretara ohittutzia. / Puede ser que allí se acostumbre así. /
Hotzera ohittutzia ona dala esaten dabe. / Dicen que es bueno acostumbrarse al frío.
Ik.
jarri,
jarki.
2.
ohitze
[ohitu]
(ohittutze)
.
du
ad.
(
OEH).
Acostumbrar,
soler,
tener por costumbre.
--Zer emongo detsagu? --Ohittutzen dana.
/ --¿Qué le daremos? --Lo acostumbrado. /
Ia emakume aiskideren bat dozun zeñi zerbidu ohittutzen dan letz. (Ibilt 481).
/
Juan zan ohittutzen eban elizara. (Ibilt 463).
/
Hamen ohittutzen da Sanjuanetan soiñeku barrixa ataratzia.
/ Aquí se acostumbra estrenar un vestido por San Juan.
2. ohittu
2.
[ohitu]
.
izond.
(
TE).
Acostumbrado,-a,
avezado,-a.
Lanian ohittua zan eta ezerk ( ez zetsan) atzera eraitzen hari. / Estaba acostumbrado al trabajo y nada le hacía retroceder.
Ik.
ohittutako.
ohittura
1.
[ohitura]
.
iz.
(
TE).
Costumbre,
uso,
hábito.
Nekeza da ohittura txarrak lagatzia.
/
[Neskamiari] jakin erain zetsazen aurrez bere eta uezaben ohittura eta izakerak. (Ibilt 474).
Ik.
usakera,
usarixo.
2.
[ohitura]
.
iz.
(
TE).
Uso,
costumbre,
tradición.
Herri batian ohitzen dan jardueria, beran izakerian eta kulturian ezaugarri bihurtzen dana. / Derecho consuetudinario-ko berbia da (TE, 586).
Euskal Herriko ohitturak maittagarrixak ziran. / Las costumbres del País Vasco eran venerables.
ohitturia izan.
[ohitura izan]
.
du
esap.
(
TE).
Tener por costumbre,
acostumbrar,
acostumbrar(se),
soler.
Antxiñako ohitturia genduan, Gabonetan senide guztiok batzia.
/ Era vieja costumbre nuestra el reunirnos los parientes por Navidad. /
Ohitturia zan moduan, senittarte ta auzukuak gaubelia eittera juango zirala. (Zirik 12).
ohittutako
[ohitutako]
.
izlag.
(
TE).
Acostumbrado,-a,
habitual.
Onera eta txarrera ohittutakua. / Acostumbrado a lo bueno y a lo malo. /
Azkenengo aldiz emonaz ohittutako sarixa aiskidiari. (Ibilt 466).
/
Ohittutako jolas guztiak eiñ zittuenian, [...]. (Ibilt 471).
Ik.
ohittu.
ohol
1.
iz.
(
TE).
Tabla,
tablón.
Oholekin eiñ eban etxetxo bat, eta hantxe eukan bere gordelekua. / Con tablas hizo una casita y allí tenía su refugio. /
Ikusi eben eurenan eta senar-emaztien gelan bittarte(an), ez zala oholekin eiñdako apartagarri argal bat baiño. (Ibilt 461).
2.
iz.
(
ETNO).
Tabla sobre la que se lanza en el juego de bolos.
Boletako berbia da.
oholezko.
izlag.
(
OEH).
De tablas,
de madera.
Sei metro kuadru inguruko oholezko departamentutxo bat ofizinatzat. (Zirik 106).
oholgintza
iz.
(
TE).
Fabricación de tablones,
fabricación de tablas.
Pago-gerrixak zerrerixara jatxi dittue oholgintzarako. / Los troncos de haya los han bajado al aserradero, para hacer tablas.
oholuts
iz.
(
ETNO).
Fallo de no acertar sobre la madera en el lance de la bola.
Boletako berbia da, oholian ez jotian hutsa.
Ik.
gaiñuts,
erdikuts,
bóleta.
oi
iz.
(
TE).
Encía.
Oixak minduta darabiraz aspaldixan. / Esta temporada traigo doloridas las encías.
Normalian pluralian.
oihan
iz.
(
OEH).
Bosque,
selva.
Heldu ziran Afrikara ta sartu ziran amaiera bako oihanetan zihar. (Zirik 86).
Ik.
baso.
Ez da Eibarko berbia. Literaturan edo ez bada ez da erabiltzen.
oihu
iz.
(
TE).
Grito,
clamor,
chillido,
grito de alegría.
"Exclamaciones de júbilo" (TE, 587)
Agertu zanian, han baziran oihuak, pozak zoratu biharrian danak. / Cuando apareció hubo gritos de alegría hasta el punto de volverse locos todos.
oillagor
[oilagor]
(oillogor).
iz.
(
TE).
Becada,
sorda.
(
Scolopax rusticola).
"Ave de paso en el país" (TE, 590).
Oillagorlarixak, neguko edur eta izotzegaz izaten dittue ibillirik onenak. / Los cazadores de becadas en las nieves y los hielos del invierno hacen sus mejores correrías.
oillagorreta
iz.
(
ETNO).
Caza de la becada,
caza de la sorda.
Oillagorretia gogorra dok, e? Ordu asko, gora eta behera, txakurran atzetik beti. Eta askotan ezer barik bueltau bihar etxera; tirorik jaurti barik goiz guztian. Baiña gustau! Neretzat oillagorretia modokorik ez dagok. Paselarixen moduan ala? Goiz guztia jarritta, jan-edanian? Hori ez dok kazia!.
oillagortalari
(oillagortari).
iz.
(
ETNO).
Cazador,-a de becadas,
cazador,-a de sordas.
Oillagortalari gogorrena hamengo bueltan nere lehengusua izan dok. Harek ixa egunero urtetzen jok kaza-sasoian. Eta ekarri be bai, e? Ekarri be bai.
Ik.
paselari,
epertalari,
erbittalari,
oillagor-txakur.
Hori izenori txakurrekin eta ehitzarixekin erabiltzen da.
oillaloka
[oilaloka]
(oilloloka).
iz.
(
TE).
Gallina clueca.
Zenbat bidar gura izan dot zure semiak batzia, oillalokiak txitxak bezela bere heguan azpixan, eta ez zenduan nahi izan (Mat. 23. 37). / ¡Cuántas veces he querido reunir tus hijos, como la gallina sus polluelos bajo el ala y no quisiste!
oillanda
1.
[oilanda]
.
iz.
(
TE).
Polla [gallina].
Oillo gaztia. Txittak izan leikez oillandak (emiak) ala ollaskuak (arrak).
Oillandia, erretzeko; oillua, saldia eitteko. / La polla para asar; la gallina para hacer caldo.
2.
[oilanda]
.
iz.
(
TE).
Moza apuesta (fig).
Figuradua da.
Oillanda politta daukazu alabia. / Bonita polla está tu hija.
oillar
1.
[oilar]
.
iz.
(
TE).
Gallo.
Oillarrak kukurrukua jo baiño lehen, hiru bidar ukatu eban.
/ Le negó antes de que el gallo cantara tres veces.
2.
[oilar]
.
iz.
(
OEH).
Gallo,
persona que se impone a las demás.
3.
[oilar]
.
iz.
(
OEH).
Hombre fuerte,
apuesto.
Zaldunori, ondiokan oillar uste zala, erabiltzen zittuala jardun alaixak neskamiagaz zerbaitt gurarik. (Ibilt 473).
oillar basarrittar.
[oilar baserritar]
(oillar baserrittar).
iz.
(
TE).
Gallo autóctono,
gallo indígena.
"Gallo de raza indígena, que no sirve para las peleas" (TE, 590).
Oillar baserrittarrak ez dira gauza jokorako.
oillar ingles.
[oilar ingeles]
.
iz.
(
TE).
Gallo de pelea.
Oillar ingles fin-fiña dauka kastatarako. / Tiene un gallo de pelea finísimo para casta. /
Gerra aurretik famauak ziran oillar burrukak Eibarren. Burrukotan oillar inglesak erabiltzen ziran, bertakuak baiño hobiak ziran eta.
Ik.
oillar burrukalari.
oillar-burruka.
iz.
(
ETNO).
Juego de apuestas con gallos de peleas.
Oillar-jokuak?! lehen asko oillar-burrukak hamen inguruetan!, Eibarren eta Ermuan eta....
Ik.
oillar-joko.
oillar-joko.
[oilar-joko]
.
iz.
(
TE).
Pelea de gallos.
Oillar-jokuan diru asko jokatzen zan sasoi baten. / En un tiempo se jugaba mucho dinero en las peleas de gallos. /
Oillar-jokuak?! lehen asko oillar-burrukak hamen inguruetan!, Eibarren eta Ermuan eta....
Ik.
oillar-burruka.