O Letra

orritza iz. (TE). Fronda, follaje. Pagadixan orritziak ezkutatzen eban zerua. Ik. ostrotza, ostro, mastratza, mastra, berdetza, berde.

orrua [orro] (orro, orru). iz. (TE). Grito airado, bramido, mugido, rugido. Haren orrua, mendixen bestekaldetik entzutzen dana. / Su grito, que se oye del otro lado de los montes. / Hainbeste orrua ein biharragaz, iztarrixa urratuta daukat. / Teniendo que gritar tanto, tengo irritada la garganta. / Harek, orroia ugeri eta biharra gitxi. / Eiñahalako orruetan ebizen, euren ustietan ondo kantatzen ebelakuan. (Zirik 117).

orrua egin. [orro egin] . ad.

1. [orro egin] . du ad. (TE). Gritar airadamente, bramar. "Personegaittik eta animalixegaittik esaten da. Animalixa batzuen txillixo eta urrixkak, hasarre, bildurtuta edo minberatuta darelako. Ardixak, katuak, txahalak... esate baterako" (ETNO). Amesetan, orrua ein gura eta ezin neban. / Soñando, quería gritar y no podía. Ez da animalixa guztiekin erabiltzen: txarrixak kurrixka egitten dabe gehixenbat, txakurrak uluaka, ganauak makakorroka jarduten dau... (ETNO).

2. [orro egin] . dio ad. (TE). Reprender a gritos. Bati hasarre egin orruaka. Aittak, hasarre, orrua ein detsu, eta errezoiakin. / El padre, enojado, te ha reprendido y con razón.

orrualari [orrolari] . izond. (TE). Reprendedor,-a, regañón,-ona, gritador,-a. Ez zan gaiztua, baiña bai orrualarixa. / No era malo, pero sí gritador. Ik. agirakalari.

orruaz [orroz] . adlag. (TE). Gritando, chillando. Orrua egiñez, orruaka. Heldu zan orruaz, bildurrez beteta. / Llegó gritando, lleno de miedo. / Bere amandrian izena orruaz aittatzen ziñuana. (Ibilt 467).

orsai iz. (NA). Fuera de juego. Futboleko berbia da.

orsaixan. adlag. (NA). Despistado,-a, distraido,-a, fuera de juego. Foballeko berbia da, baiña distraiduta daguanagaittik be esaten da. Sarri esaten da "hi, zetan habil baiña?! órsaixan hao betiko moruan". Erabiltzen da bat holan erdi tontotuta, distraiduta...: "beti órsaixan".

ortozik (ortotzik). adlag. (TE). Descalzo,-a. Ortozik juan zan Mañarittik Urkiolaraiñok, promes bat bete biharrian. / Cumpliendo una promesa, fue descalzo de Mañaria hasta Urkiola. / Zapatak ortotzik probau biharrian izan zan. (Zirik 122). Ik. hankutsik, oiñutsik, galtzutsik.

ortoztu ortozte ( ortoztutze) . du ad. (TE). Descalzar(se). Ortozik / oiñutsik jarri. Jaunak aindu zetsan ortoztu zeiñ, zapaltzen eban lurra santua zalako. / El Señor le mandó que se descalzara, porque era santa la tierra que pisaba. / Ortoztutzia nahi izaten genduan eurixa zan guztian. / Solíamos querer descalzarnos siempre que llovía.

ortu iz. (TE). Huerta, huerto. Lehengo etxe guztiak euken euren ortu atala. / Antes todas las casas tenían su pedazo de huerta. / Erosi biharra dot landara batzuk orturako. / Ta, beste landarak berriz, sartu dittugu ortuan eta ikusiko dogu zerk urtetzen daben. (Zirik 47). Ik. baratza. Hau da Eibarko berba normala, baratza barik.

ortu-sail. iz. (TE). Extensión de huerta, pedazo de huerta. Ortu-sail garratza eukan baserri harek, kale inguruan zalako. / Tenía una gran extensión de huerta aquel caserío por estar próximo a la villa.

ortuko gauzak (ortukuak). iz. (TE). Hortalizas, verdura. Ortuko gauzia ez zan iñoiz falta izaten gure etxian. / Nunca faltaban hortalizas en nuestra casa.

ortulau iz. (TE). Hortelano. Ortulauagaz erdi bana eitten genduan gauzia, gure gain zirala ipiñi biharreko gei guztiak. / Hacíamos a medias con el hortelano, siendo de nuestra cuenta todas las cosas que había que poner.

orube iz. (ETNO). Solar, heredad. "Perímetro de casa ya construída, incluso el terreno y el jardín que le rodea" (AZ, 868).

Osa abiz. (TE). Osa (apellido frecuente en eibar). Osatarrak asko dira gure artian.

osaba iz. (TE). Tío. Gure osabia Ermuan zan abade. / Nuestro tío era cura en Ermua. / Osaba Ameriketakuak bialdu desta kartia. / El tío de las Américas me ha envíado una carta. / Osaba-izekuen etxian eitten dau uda guztia. / Todo el verano lo pasa en casa de los tíos. Ik. tio, tia, izeko. Toribio Etxebarrian sasoian gitxi baiña erabilli egitten zan; gaur egunian ostera, ez da erabiltzen tio baiño. "En Eibar domina la voz romance, que casi se ha naturalizado del todo si no se remedia" (TE, 610).

osagarri izond. (TE). Saludable, conveniente, bueno. Goizian goizago jaikitzia, osagarrixa. / Es saludable levantarse temprano.

osagille [osagile] . iz. (TE). Médico, doctor. Euzki baserrixan, Mandiola ballian, osagille aittua genduan sasoi baten. / Langille nabil burdiñolan, semia osagille atara gurarik. / Perikoitxua osagilliari ez jakon gustatzen gaitzizenez deitzerik. (Zirik 56). Ik. sendagille, mediku.

osakizun iz. (AN). Remedio, curación.

osasun iz. (TE). Salud. Osasuna da gizonan ondasun haundiña. / La salud es la mayor riqueza del hombre. / Eskerrak emotia bihar dogu Jaungoikuari, arnasia, argixa, osasuna, ogixa eta dogun itxaropeniagaittik. / Osasuna, maitetasuna, laguntasuna, estuasuna. / Osasuna, munduko ondasuna. / La salud es el mayor tesoro. / Osasun onekua izan arren, gure basarrittarra be, [...], geixotu zan. (Zirik 52). / Relijiñua, haiñ ondo jarrittakua da eze [...], iraungo dau osasun eta urte-oneko. (Ibilt 469).

osatu osatze ( osatutze) . du ad. (TE). Curar(se), sanar, poner remedio. Gaixo luzia izan eban, baiña osatu da guztiro. / Fue larga su enfermedad, pero se curó del todo. / Baserriko artua-ta-esniak osatu ninduan. / La leche con borona del caserío me curó. / Eta Pedrok esan zetsan: "Jesukristok osatzen zaittu. Jaiki eta egizu ohia". Eta ondoren jaiki egin zan. Eta han bizi ziran guztiak ikusi eben eta bihurtu ziran Jaunagana (Egiñak, 9. 34-35). / Y Pedro le dijo: "Jesucristo te envía la curación y haz la cama". Y luego se levantó. Y viéronlo todos los que habitaban el lugar y se convirtieron al Señor. / Gaixuan desio bizixa, osatzia. / El ardiente deseo del enfermo, curarse. / Osatzen da gaixorik egon dana. / Ez eukan fede askorik medikuak geixuak osatzeko gauza ziranik. (Zirik 52). / Haragilliak [...] ogeratu eban bere etxian osatu arteraiñok. (Ibilt 462). Ik. sendatu. Osatu da Eibarko forma normalena: "Es lo común en Eibar" (TE, 654).

osin (otsin, otxin). iz. (TE). Pozo, poza, estanque. "Potzua" baiño hobeto dirudi "osiña". / Olako osiñeko ur hotzetan igari eitxia modukua zan. (Zirik 125). Ik. kunbo. Ez da Eibarko berba normala: "No es corriente en Eibar" (TE, 611).

Osintxu l. iz. (TE). Osintxu (barrio). "Lugar entre Placencia y Vergara" (TE, 611). Osintxuko zubipian ein genduan loiñatan.

oskarbi (osgarbi). adlag. (ETNO). Cielo raso, cielo despejado, cielo sereno. "Oskarbi" neguan esaten da gehixago; udan be bai, baiña neguan esaten da egualdi txarra daguanian: "ño! oskarbittu egin dau eta izotza egingo dau!".. Ik. goigarbi, goiargi.

oskarbittu oskarbitze (osgarbittu). du ad. (ETNO). Despejar el cielo. "Oskarbi" neguan esaten da gehixago; udan be bai, baiña neguan esaten da egualdi txarra daguanian: "ño! oskarbittu egin dau eta izotza egingo dau!".

oskol iz. (TE). Cáscara, corteza. "Gehixenetan cáscara esanguria daka (intxaur-oskol, hur-oskol...); baiña batzuetan leka esanguria be badaka (idar-oskol)" (ETNO). Ez da ona arrautza oskolak oillueri emotia, gaizki ikasten dabelako. / No es bueno dar las cáscaras de huevo a las gallinas, porque se acostumbran mal. / Oskoletik urten baiño lehen kukurrukua. / "Se dice del que quiere ser mayor sin primero ser pequeño" (TE, 611) Ik. bihetzoskol, atzamar-oskol.

oskoldu oskoltze . du ad. (ETNO). Desgranar. Aletu, idarrak edo babak lekatik etaratzia. Ik. urkuldu, irakorri, harrotu, garaundu, aletu. Gitxi erabiltzen da.

oskorri (osgorri). adlag. (JSM). Cielo rojizo, arrebolada. Zerua laiño gorrixekin

Eibarko euskara hiztegia