Logo Eibarko Udala

O LETRA

o metaling. (TE). Decimosexta letra del alfabeto vasco 'o'. 'Oa', abezeko letria.  Artikulua hartzerakuan oa esaten da.
obalo iz. (TE). Óvalo. Hurrengo egunian, ontzixan jiran, itsasua óbalo haundi bat zan. / Al día siguiente, alrededor del barco, el mar era un gran círculo.  Artikulua hartzerakuan: óbalua.
obeidu
1. obeitze [obeditu] (oitze, ogidutze) (oidu, ogidu). du ad. (TE). Obedecer, acatar. Nausixak aindutakua, ogidu biharrekua. / Lo mandado por las autoridades, es obligado cumplir. / Gitxittu detsat erreziñua, ikasi deixan nausixeri ogitzen. / Le he reducido la ración, para que aprenda a obedecer a los mayores. / Nere erabagixa ez ogidutzia da, errezoirik ez dabenetik. / Mi resolución es no obedecer, desde el momento que no tiene razón. / Zaldunak, obeidu bihar eta leixaltasuna zor zetsanez. (Ibilt 476). / Eutsi ezin denboriari [...] ogidu biharra erlojuari.(Ibilt 342). Ik. esana egin.  Gitxi erabiltzen da.
2. obeitze [obeditu] (oitze, ogidutze) (oidu, ogidu). du ad. (JSM). Rendirse, ceder.   Amore emon batak bestian aurrian men egin. Mutikuen arteko burrukak obeidu arte izaten ziran, batak edo bestiak amore emon arte. / "Rendir, cuando se trata de desafío. (Obeidu arte, hasta rendirse solían ser las peleas callejeras de nuestra infancia)" (JSM, in TE, 776). Ia Periko... Jarraittu holaxe!... Ez obeidu!, hi baiño lehenago nekatuko dok-eta. (Zirik 87). / Oitzen naok eta kitto, amaittu juagu. / Oitzen dok ala ez?, esaidak!. / Eratxi arte emon eta obeidu arte egon. / Atacar hasta vencer, y esperar hasta rendir.  Gitxi erabiltzen da, jende nausixan artian bakarrik.
obispo iz. (OEH). Obispo. Mahiburu, Larrañaga obispo jauna egon zan. (Zirik 110).
obligaziño [obligazio] . iz. (TE). Obligación, deber. Eskubidiak eukitzeko, obligaziñuak hartu bihar dira. / Para tener derechos hay que tomar obligaciones. Anton. eskubide.
obo
1. iz. (ETNO). Argolla, anillo. Ik. estun, uztai.
2. iz. (AZ). Círculo.
obra
1. iz. (TE). Obra moral, obra (trabajo, arte, escritos). Fedia ala obrak, zer da aurreragokua? / La fe o las obras, ¿cuál es lo primero?
2. iz. (TE). Construcción, obra. San Iñazioko obria baiño luziago doia hori. / Eso va más largo que las obras de San Ignacio, en Loyola. / San Iñazioko obrak, Loiolan. / Las obras de San Ignacio en Loyola. / Kortasoneko obran ebillen pioi bat. (Zirik 75).
obraz. adlag. (TE). De obra, por obra de.   Egittez. Mindu ninduan berbaz eta obraz. / Me ofendió de palabra y obra. / Diabruen obraz euki eban zoroaldittik. (Ibilt 465).
obrau obratze [obratu] . du ad. (TE). Obrar, realizar, hacer, ejecutar, actuar. Berbak laga alde batera eta obrau biharra izan genduan. / Dejando a un lado las palabras, hubimos de obrar. / Jarduntzian aldian obratziak gehixago balio dau. / El obrar vale más que el disertar. Ik. egin.
obrera iz. (ETNO). Camisón de ferrones.   Olagizonen atorra luzia. Obrera huts idunian (saman) lotua, ezta zer eskatu jakerik, ez galtzerdi, ez abarka, ezta prakarik be. Ohera etzuteko eta jaikitzeko ez dauke nekerik zer hartu.
obrero iz. (TE). Obrero,-a, operario,-a, trabajador,-a.   Lanbide jakin batian jornal-truk diharduana, batez be industrian biharra egitten dabena. Jesukristok be luzero, obreruan bizimodua eiñ eban. Ik. langille, opiziale, bihargin.  Bihargiñen arteko giruan eta euren aldeko burrukan hartu izan dau benetako zentzuna eta indarra.
odol
1. iz. (TE). Sangre. Prezio bardiñian, Baten odolagaz erosittakuak gara danok, txiki eta haundi. / Grandes y pequeños, todos somos comprados al mismo precio, con la sangre de Uno.
2. iz. (TE). Valor, valentía, arrojo, audacia, ánimo. Odola bihar zan friztixa hari jarkitzeko. / Hacía falta valor para enfrentarse a aquella fiera. / Odola bihar da hari jarkitzeko. / Hace falta valor para enfrentarse a aquél. / Ez dot nik nahikua odol ixilleko izen haura agotik ataratzeko. (Ibilt 459). Ik. ausartasun, balore.  Balore da erabiliena, odol gitxiago eta ausartasun gitxiago ondiok.
odol garbi. iz. (TE). Sangre pura, linaje noble.   "Cristiano viejo con exención de sangre judía o mora, según se solía acreditar en información oportuna" (TE, 582). Odol garbiko kristau zaharra izatia bihar izaten zan ofizio batzuetarako. / Para algunos oficios hacía falta ser cristiano viejo de sangre limpia.
odol hotzian. [odol hotzean] . esap. (TE). A sangre fría.   Hotz-hotzian, sentimentu barik. Buruan kabitzen ez dana (da), odol hotzian horrelako heriotzia eittia / Lo que no cabe en la cabeza es cómo se puede hacer a sangre fría tal muerte.
odol-buztan. iz. (ETNO). Sanguijuela. (Hirudo medicinalis, eta beste batzuk). Ik. uzan, ur-buztan.
odolak burua hartu. esap. (TE). Tener una congestión cerebral, una embolia.   "Diagnóstico vulgar, de algo como una congestión cerebral" (TE, 582). Odolak burua hartuta hil da gaur goizian.
odolezko. izlag. (OEH). Sangriento. Bere odolezko zeregiña amaittu ebanian. (Ibilt 490).
odolik bako. izlag. (TE). Cobarde, pusilánime, sin coraje, medroso,-a.   Adorebakua, kemenik bakua. Odolik bako gizajo bat agertu zan gerrako denboran. / Durante la guerra se portó como un pobre cobarde. Ik. odolbako, makal, bildurti.
odoltza. iz. (TE). Charco de sangre, cantidad de sangre, mucha sangre. Han jausi zan odoltziak, ez eukan neurririk. / La cantidad de sangre que cayó allí no tenía medida.
odolan [odolaren] . iz. (TE). Achaque de tensión.   "Odol presiñuakin zerikusixa daukan edozein gaixotasuni kalian emoten jakon izena" (ETNO). / "Diagnóstico vernacular de cierto achaque, acaso relacionado con la presión arterial" (TE, 582). Odolanakin ogeratu bihar izaten dau urtian bi edo hiru bidar. Ik. asunur.
odolbako izlag. (JME). Cobarde, pusilánime, sin coraje, medroso,-a.   Adorebakua, nerbixobakua, geldua. Hain zan odolbakua eze, zapatak pe amak garbittu bihar izate zetsan. Ik. odolik bako.
odolbatu iz. (TE). Coágulo [de sangre], cardenal, moradura, moratón.   Golpe baten eragiñez gorputzian gertatzen dan baltzittua. Maillukiakin jo atzaparra eta odolbatua ein dot. Ik. baltzittuna, baltzittu, baltzuna.
odolbero izond. (TE). Irascible, de sangre caliente. Oso odolberua zan eta karzelarako bidia eiñ eban. / Era muy irascible y se abrió camino hacia la cárcel.
odoldu odoltze ( odoldutze) . du ad. (TE). Ensangrentar(se). Odoldu zara bildots hiltzen. / Te has ensangrentado sacrificando el cordero. / Odoldu zittuan eskuak bere anaian kontra. / Ensangrentó las manos contra su hermano. / Ez eban gura izan eskuak odoldutzia. / No quiso ensangrentarse las manos. / Ez eban gura izan eskuak odoltzia. / No quiso ensangrentarse las manos.
odoligesi [odolihesi] . iz. (TE). Hemorragia.   Odoljarixua, hemorragixa. Hil bihar zan odoligesixa geldittu ezinda. / Se iba a morir no pudiendo parar la hemorragia. Ik. odoljarixo.
odoljarixo [odoljario] . iz. Hemorragia. Ik. odoligesi.
odoloste iz. (TE). Morcilla. Txarri odolostia babetan ez da gaizki. / No está mal una morcilla de cerdo en las alubias. / Ze oste eta ze odoloste! / Nahiz tximiño jantzi edo odoloste jantzi. (Zirik 103). / Ondo izango da hiltzia odolostiak eitteko. (Ibilt 461). Ik. mortzilla.  Eibarren ez jako odolki esaten; Eibarren odolkixa / odolgixa erderazko musgo da.
odoltsu izond. (TE). Sanguíneo,-a, de mucha sangre.   Odol asko dabena, odolez betia. Odoltsua zan eta denboratik denborara, ur-buztanak bihar izaten zittuan. / Era sanguíneo, y de tiempo en tiempo solía necesitar ponerse sanguijuelas.
odolustu odoluste ( odolustutze) . du ad. (TE). Desangrar(se). Topau ebenian bide baztar baten, odolustutzen zeguan. / Cuando le hallaron en la cuneta de un camino estaba desangrándose. / Gertau jakon ebagi bat eta bertatik odolustutzia. / Le sucedió que se hizo una cortada y se desangró por ella.
ofizina iz. (OEH). Oficina. Ofizinan berriz, eskribitzeko-makiña moduko batekin neskato bat eukitzen ei eben. (Zirik 106).
ofizio iz. (TE). Oficio, profesión. Kalian dogu bigarrena ofiziua ikasten armerixan kontratuan behian. / Tenemos al segundo en la calle, aprendiendo un oficio bajo contrato. / Ez dakit zer daben ofiziu horrek: zapatari guztiak, afalostian be, lan ein biharrian beti. / No sé lo que tiene ese oficio: aun después de cenar, siempre tienen necesidad de trabajar todos los zapateros. / Ez zetsan hutsuna horrek gitxittu, ez ofiziuan albidaderik eta ez [...]. (Ibilt 469).
ofizioko. iz. (TE). Artesano, obrero calificado, oficial. Baserriko mutill asko ofiziokuak eitten dira Eibarren. / Muchos jóvenes del caserío se hacen de oficio en Eibar. Ik. pioi.
ogerleko (ogorloko). iz. (TE). Duro, moneda de veinte reales.   Hogei errialeko txanpona, bost pezetakua (ETNO). Hamasei ogorlokogaz erosten zan ontzako urria. / Con dieciséis duros se compraba la onza de oro. Ik. hogei errialeko, duro.  Gaur egun behintzat, gitxi erabiltzen da.
ogi iz. (TE). Pan. Ermuarraneko hiru koskorrekua lakorik, ez zan Eibarren beste ogirik. / Ningún pan en Eibar como el de tres senos de los ermuarras. / Eskerrak emotia bihar dogu Jaungoikuari, arnasia, argixa, osasuna, ogixa eta dogun itxaropenagaittik. / Ogi gogorrari, hagin zorrotza. / "A pan duro, diente agudo" (TE, 584) / A grandes males grandes remedios. / Holako semiak mundura ekartzia baiño, lau librako ogixak eittia be hobe dok. / Ogixa huts-hutsik mausta-mausta jatia. (Zirik 41).
birzahiko ogi. iz. (ETNO). Pan integral.   Birzahixa daukan ogixa. Ik. birzahi.
ogi baltz. [ogi beltz] . iz. (TE). Pan negro, pan integral. Ogi baltza ointsukua; lehen zan tremesa. / El pan integral es reciente; antes era el pan moreno.
ogi bedinkatu. [ogi bedeinkatu] . iz. (TE). Pan bendito. Ogi guztiak dira bedinkatuak, norberan izardixagaz irabazixak izan ezkero. / Todo pan es bendito, si es que se ganó con el sudor de la frente.
ogi bero. iz. (TE). Pan caliente, pan reciente. Ogi beruakin konturik ez etxeko andriak. / La patrona no tiene cuenta con el pan fresco.
ogi birrindu. (ogi birrinddu). iz. (NA). Pan rallado.
ogi errallau. iz. (NA). Pan rallado. Ik. ogi birrindu.
ogi siku. iz. (TE). Pan seco, pan duro. Eskekuendako gordetzen zan ogi sikua. / El pan seco se guardaba para los mendigos.
ogi zuri. iz. (ETNO). Pan blanco.   Damaskinatzailliak erabiltzen eben ogi zurixa gasoliñia eta olixuakin bustitta, piezak edo materixala garbitzeko. Ni hasi nitzanian, ez jeuan ogi zuririk orduan, gerra ostian. Orduan ogi zurixa kontrabandokua zuan. Ta eitten juen ogi zurixa, espeziala damaskinadoriendako, piezak garbitzeko. Eitten juen... espeziala eitten juen, bollotxuak. Baiña razionauta, e? Damaskinadoriendako. Gu juaten giñuazen Estaziño kaleko panaderixara, Justo Larrañaganera. Hortxe erosten genduan ogixori, ogi zurixa; ogi txikixa, piezak garbitzeko. Ha ta olixuakin, edo gasoliniakin..., piezak garbitzeko erabiltzen genduan; azkenengo zera emoteko. Onena haxe dok, ogixa. Mamiña erabili eta azala jan!.
ogi-apur. iz. (TE). Miga de pan, resto de pan. Aberatsan mahaiko ogi-apurren billa izaten zan Lazaro eskekua, baiña hil zanian, aingeruak eruan eben Abrahamen altzora. / Lázaro, el mendigo, acudía a por las migajas de pan del rico, pero cuando murió los ángeles le llevaron al seno de Abraham.
ogi-azal. iz. (TE). Corteza de pan. Berakatz-zopendako, ogi-azalak. / Cortezas de pan para las sopas de ajo.
ogi-gose. iz. (NA). Hambre de pan, falta de pan. Eibarren harro asko! eta diru pixkat daukanian berriz e, ufa! Jaixetan be zematek urtengo daben estranjerixara!, eta gero hurrengo egunian ogixa mahaixan falta! Eibarko kalian ogi-gosiak bat baiño gehixao daoz, e? Ibilli gu!, ibilli!.
ogi-koskor. iz. (TE). Punta del pan.   "La primera rebana del pan" (TE, 584). Danok giñan ogi-koskorran guran, eta mataza haundi bat ataratzen genduan ogixa hastia zan guztian.
ogi-mamin. [ogi-mami] . iz. (TE). Miga de pan, . Azala jan eta mamiña oillueri bota. / Comer la corteza y echar la miga a las gallinas. Ik. mamin.
ogi-mutxikin. iz. (ETNO). Mendrugo de pan. Gerra ostian ogixa zan... Zuek ezin dozue sinistu! Bilbora ebakuaziñua izan zanian, gerriak urten ebanian, jentia ogi-mutxikiñekin, zeozer jateko, ogi-mutxikin sikuekin jentia. Ezer ez zeguan-eta!. Ik. koskor.
ogi-ore. (ori-ore, ori-ora). iz. (TE). Masa de pan. Argizaixan ordez, ogi-oria erabiltzen genduan gauzen idurixak ataratzeko. / En vez de cera, usábamos masa de pan para sacar figuras. / Ori-ora apur baten eske juan zaittez Ermuarranera. / Vete a por un poco de masa de pan donde los E. / Ogi-oria, labara aurretik...
ogi-tako. iz. (TE). Pedazo grande de pan.   Ogi zati haundixa. Arrasaldeko eskolian ondoren, ogi-tako bat. / Después de la clase de la tarde, un pedazo de pan.
ogi-tremes. iz. (AN). Pan bazo, comuña.   Ogi birrindun baltza. Antxiñakuan amesa behin ikusi ebanian, boletan ogi-tremesa mendiz behera, zuzenian, juaten etsaien gaiñera. (Ibilt 354). Ik. tremes.
ogi-urun. iz. (ETNO). Harina de trigo, harina para hacer pan. Arasan egoten zian kazuelak eta... eta holaxen dana, bista-bistan. Eta ogi-urunakin pegauta adornuak ipiñi haretxi eta dotore zer egoten zan ba?!....
ogi-zati. iz. (TE). Rebanada de pan, mendrugo. Lurrera jausten bajakun ogi-zatixa, jaso eta mun ein bihar izaten gentsan. / Si se nos caía un pedazo de pan al suelo, había que levantarlo y besarlo.