Eibarko euskara hiztegia
N LETRA
nekesari
iz.
(TE).
Salario,
jornal.
Nekian sarixa, jornala.
Neke-sarixa edo jornala, estu bizi izateko neurrittik ez da asko aldetzen. / El salario o jornal no se aparta mucho de lo necesario para vivir estrechamente.
Ik.
bihar-sari,
aloger,
soldata,
egunsari,
jornal.
Industrian artisautzia kendu zanetik jornala da erabiltzen dana (ETNO).
TEn sasoirako galduta euan: "Pero en la industria, y sobre todo después de la disolución de las artesanías, no se dice sino jornala" (TE, 573).
nekez
1.
adlag.
(TE).
Fatigosamente,
difícilmente,
a duras penas,
penosamente.
Neke haundiz.
Aldats gora nekez juan giñan. / Cuesta arriba fuimos fatigosamente. /
Nekez etorri ta bizkor juan. (Zirik 44).
nekez baten.
[nekez batean]
.
adlag.
(TE).
Por fín [con dificultad],
alguna vez.
(Nekez) azkenian, azken baten.
Putz eta abar, nekez baten heldu giñan Elusura.
nere
[nire]
.
izond.
(TE).
Mi,
mis,
mio,
mía,
míos,
mías.
Edutezko genitibo formia da.
Nere etxia, nere gurasuak. / Mi casa, mis padres. /
Txapela neria, soiñekua neria, oiñetakuak neriak...: zer dozu hartara zeuria? / Mía la boina, mío el vestido, mío el calzado; ¿qué es, pues, lo tuyo? /
Mugatik hegiraiñokua, neria. / Mío lo que va del seto hasta lo alto.
Ik.
ni,
neure.
Izenlaguna dan ezkeriok, izenakin edo bakarrik erabili leike: nere + izena kasu markakin, edo bera kasu markekin: neria, neriakin eta abar.
nere baten.
[nire batean]
.
esap.
(TE).
Tranquilamente,
apaciblemente.
Nere baten banenguan, eta batera-batera jausi naiz. / Estaba tranquilamente y de repente me caí...
neriak egin.
esap.
(EEE).
Estar perdido,-a.
Galduta egon; nerian azkena.
"Agur, neriak ein dau" esanaz gastau zan.
Ik.
egin.
Beste personekin be erabili leike: zuriak /guriak /zuenak... egin.
nere kautakuetan
[nere kabutan]
.
esap.
(TE).
Reflexionando a sólas,
hablando conmigo mismo,-a,
ensimismado,-a.
Norbere buruakin berbetan, norberandako goguetan. / "Acción de ensimismarse y hablar consigo mismo" (TE, 574).
Nere kautakuetan nindoian mendixan zihar... / Iba por el monte hablando conmigo mismo...
Ik.
kautan,
bere kautan,
nere kautan,
bere kautako.
nere kautan
[nere kabutan]
(nere kautetan).
adlag.
(JSM).
Conmigo mismo,-a,
reflexionando a sólas.
"Honen esanguria interesgarrixa da: norberan buruakin berbetan jardun, edo sentiberatasun guztiak aldamenera lagata norberan buruakin bakarrik jardun" (IL, 46).
Horrelako iritxixak nerabixazen nere kautan. (Zirik 6). /
Nere kautan neguala, zarata batek esnatu moduan egin ninduan. /
Nere kautetan niharduan eta ez zaittut ixa ikusi be egiñ. /
Sarri, nere kautan diñot: "eta Eibarko euskeria hilgo balitzok?"... /
Bakarrik nagonian, ixa beti nere kautetan jardutzen dot.
Ik.
bere kautakuetan jardun,
bere kautan,
nere kautakuetan,
bere kautako,
kautan.
neregandu
neregantze
.
du
ad.
(NA).
Conseguir,
apropiarse,
adueñarse.
Neregana ekarri, neure egin, neure bihurtu.
Ik.
norberagandu,
beregandu.
neska
1.
iz.
(TE).
Chica,
muchacha,
moza,
niña.
Heldutasunera heldu ez dan emakumezkua; ume emia.
Neskia ederra zure alabia. / Hermosa muchacha tu hija. /
Neskia jaixo jaku. / Nos ha nacido una hembra. /
Neskaren bati errekaua eittia baiño ez palitzok (ez balitzok), laster eingo gendukek. (Zirik 126).
Ik.
mutil.
2.
iz.
(TE).
Sirvienta,
criada,
chica.
Bihar asko batzen jako eta neskia hartu dau. / Se le reunía mucho trabajo y ha tomado sirvienta.
Ik.
mutil.
Neskan esangura guztien ostian hauxe diño TEk: "En Eibar se dice así de neskatxa y neskatillia sin distinción peyorativa" (TE, 575). Gure ustez, hauxe da esan gura dabena: neskama / kriadan ordez ez ezik, baitta neskatillan eta neskatxan ordez be erabiltzen dala, inungo bereizketarik egin barik.
neska gazte.
iz.
(OEH).
Muchacha joven.
Neska gaztetxo bat sartu zan Ojanguren erretratistianera. (Zirik 50).
neska koskor.
iz.
(TE).
Muchachita,
chiquilla,
chavalita.
Neskatotxua; mutil koskor eta neska koskor ume nahiko hazixa izentatzeko erabiltzen dira.
Bialdirazu neska-koskorra sagar batzuk emon deixorazen. / Mándame a la niña para que le dé unas manzanas.
Ik.
mutil koskor.
neska-laguntza.
iz.
(ETNO).
Cortejo,
acción de acompañar a la chica hasta su casa,
cortejo a una chica.
neska-mutil.
izond.
(TE).
Marimacho.
Tabernarako nahi bezelako neska-mutilla. / Una marimacho como para la taberna.
Ik.
mari-mutil.
Ez da erabiltzen.
neska-mutillak.
(neskak eta mutillak).
iz.
(JME).
Chicos y chicas.
Neskia eta mutilla, famelixa bateko seme-alabak; neska(k) eta mutila(k).
Ze familixa daukazue? —Neska-mutillak. /
Uberako neska-mutillak alkarri eskutik obatuta doiaz.
Pluralian erabiltzen da.
2. neskame
2.
iz.
(ETNO).
Trébede.
Lapikuak eta ontzixak beheko-suan ipintzeko erabiltzen dan burdiñazko trepetxua. Hanka bakua izan leike (laratzian esegitzeko) edo hankaduna.
Ik.
trebera.
Eibarren hau berbiau ezagutu ezagutzen da, baiña trebera gehixago erabiltzen da. Batzuek desbardindu egitten dittue: hiru hankadunari trebera esaten detse, eta laratzetik txintxilik ipintzen danari neskamia.
neskatilla
[neskatila]
.
iz.
(TE).
Chica,
muchacha,
jovencita,
chica joven.
Jerusalemgo neskatilla zintzuak! / ¡Doncellas de Jerusalén!
neskato
iz.
(NA).
Chavala,
jovencita,
chica.
Dantzan eitten, han, neskato polittenari.. /
Ofizinan berriz, [...] neskato bat eukitzen ei eben. (Zirik 106).
neskatotxo
iz.
(OEH).
Dim de 'chavala,
jovencita,
chica'.
Neskatotxuak ikusi eban ate-zirriztutik, burua oiñaldian zeukala, ta hankak burualdian. (Zirik 118).
neskatxa
1.
iz.
(TE).
Muchacha núbil,
señorita,
chica,
joven.
Gaur erromerixan ikusi doten neskatxa batek begixa bete desta. / Una muchacha que hoy he visto en la fiesta, me ha llenado el ojo.
2.
iz.
(TE).
Niña,
chavala.
Eskola neskatxak asajietan eitten eben, sartzeko ordura arte, tortolosekin. / Las niñas de la escuela jugaban a las tabas hasta la hora de entrar, con tabas (de cordero o de carnero).
neskatxiki
iz.
(JME).
Prostituta (euf).
eufemismua
Hi, mutiko. Mesedez esango al deskuk "neska txikixen” etxia nun dan?.
Ik.
tortola,
usatortola.
neskazahartu
neskazahartze
.
da
ad.
(TE).
Quedarse solterona.
Neskazahartu eta gero ezkondu zan. / Se casó después de muy solterona.
neu
izord.
(TE).
Yo mismo,
yo misma.
Ni-ren indartzaillia. / "Forma demostrativa del nominativo de la primera persona del singular" (TE, 575). Intensivo de ni.
Neu naiz danotatik zaharrena. / Yo soy el más viejo de todos nosotros. /
Neuk esango detsat hari bihar jakona. / Yo le diré a aquél lo que es menester.
Ik.
neure.
Kasu markak hartu leikez: neuk (ergatibua: "Forma demostrativa de la primera persona agente de los verbos transitivos" (TE, 575)), neuri, neurekin, neugaz, neuretzat, neuretako...
neure
izord.
(TE).
Mi,
mis,
mio,
mía,
míos,
mías [intensivo].
Nere-ren indartzaillia. / 1. personako indartutako formia da, edutezko genitibo markaduna.
Neure amatxo maittia. / Mi madrecita amada. /
Neure semiak. / Mis hijos. /
Neure-neuria da zuk ikusi dozun etxia. / Mía propia es la casa que tú has visto.
Ik.
neu,
nere.
Indarra markatzia nahi bada repetiduta erabilli leike, neure-neuria: "Reduplicación en oficio de superlativo. Mío, como dos veces mío" (TE, 575).
neurkatx
izond.
(ETNO).
Difícil de medir,
inmedible.
Neurtu ezin dana edo neurtzeko gatxa dana.
Hau pieziau, bere forma raruegaittik neurkatxa dok.
neurri
1.
(negurri).
iz.
(TE).
Medida: tamaño,
dimensión,
rasero.
Azunbreko neurrixa ardauantzat. / Medida de azumbre para el vino. /
Horri pieziorri ondo hartu ete detsaaz neurrixak? Ze, hi tartakin txamarra haiz eta ez nok fixatzen hirekin. /
Txantxilloia batzutan izaten zan pieza bat, muestra moduan. "Échantillon" izaten da negurri bat. /
Peporrok ze neurrittako oiñetakuak erabiltzen dittuan. (Zirik 85).
/
Basotik eran biharrian azunbreko neurrittik eraten juat. (Zirik 94).
2.
iz.
(TE).
Medida,
límite.
Onenian be, egun urte gizonan neurrixa. / Aun en el mejor de los casos, cien años la medida del hombre. /
Iñoiz bere neurritik ataratzen bada be serenuak errespetuz beiratzen detsa. (Zirik 53).
/
[Tabernaria] bere bezerueri aitzen emoten zekixana zan. Ta eratallia barriz neurririk bakua. (Zirik 69).
/
Beitturik Vergier-go loibian edertasuna eta haren gatzan neurrixa. (Ibilt 486).
/
Aiskidetasuna neurri batera heldutzen zanian. (Ibilt 473).
neurriko.
izlag.
De la medida,
de la medida justa,
de la medida de.
Joxio buruhaundixan txapela edo bestela bere neurriko bat nahi neuke. (Zirik 116).
neurrira.
adlag.
(TE).
A (la) medida.
Neurrira eindako soiñekua beti jausten da hobeto, dendan erosittakua baiño. / El vestido hecho a la medida siempre cae mejor que el comprado en la tienda.
neurrira jokatu.
esap.
(ETNO).
Apuestas que se hacen teniendo en cuenta el peso y el volumen del ganado.
Herri kirolak: probetako berbia.
Oingo probetan idixak 1.100 kilotan sartu bihar juek, esate baterako; eta neurrira jokatuta, neurrixa 16 arruakua pariandako. Handik gorakueri kargia ezarriko jakuek: gorutz egindako ontza bakotxagaittik, kinttal bateko kargia.
neurrittik.
[neurritik]
.
adlag.
(OEH).
Moderadamente,
con mesura.
Neurrittik erateko bakarrik esan jestan neri [medikuak] ta nik, esana betetziarren, basotik eran biharrian azunbreko neurrittik eraten juat. (Zirik 94).
1.
[neurrian]
.
mend.
(OEH).
En la medida en que,
a medida que.
Eitten dan neurrixan (Zirik 55).
/
Billa bizi izan balittuz be, pozik jarriko zittuan Jaunan eskuetan kulpagarri agertzera ezkero, biharrezko neurrixan bere bekatua ordaintzeko. (Ibilt 480s).
2.
[neurrian]
.
adlag.
(TE).
En su (justa) medida,
en la proporción adecuada.
Neurrixan saldu eta neurrixan erosi, iñori ezer kendu gabe, bardin neurtu zaixezen Josafat-ko zelaixan. / Vender y comprar en la justa medida, sin quitar nada a nadie, para que seáis medidos en justa medida en el valle de Josafat.
neurriz-gain.
adlag.
(ETNO).
Excesivamente,
en exceso.
Normaltzat edo egokitzat hartzen danaz gorakua, larregikua.
Arasak neurriz-gain bete jittuek eta ukat egin juek. Izan be, ohol kaxkarrok zelan aguantauko juen ba, hainbeste pixatzen daben trokelekin neurriz-gain bete ezkero!.
neurtu
neurtze
( neurtutze)
.
du
ad.
(TE).
Medir.
Norbaitten edo zerbaitten luze-zabalak ziheztu.
Zeiñek neurtu zeruak? Iñok bez dirudixanez. Hala ta guzti gure etxian lau kantoiak bezin ziur dagoz neurtuta Euzkixa, Iratargixa eta izar asko. / ¿Quién puede medir los cielos? Nadie, al parecer. Sin embargo, con la misma exactitud que los cuatro ángulos de nuestra casa están medidos el Sol, la Luna y muchas estrellas. /
Eta zelan da Euzkixa neurtutzia? / ¿Y cómo es el medir el Sol? /
Gizon txatxarronek, zeruak neurtzia ein dau, Untzagako plazia balitz letz. / Este hombre miserable, ha llegado a medir los cielos como si se tratara de la plaza de Unzaga. /
Zihatz neurtu heike ardatza harixak emoten hasi baiño lehen. /
Jendian aurrian dihardugunian neurtu egin bihar dira berbak, iñor mindu nahi ez bada. /
Kant-engandik edo, errazoiak ondo neurtzen ikasi zittuen noizbait. (Zirik 43).
/
Atara eban ordiazko frailliorrek ezkutuan zeroian makilla sendua eta neurtu zetsan bizkarra tentatzailliari bere biziko onduen. (Ibilt 464).
neurtzaille
1.
[neurtzaile]
.
iz.
(TE).
Medidor,-a,
tasador,-a.
Antontxo, herriko ikatz neurtzaillia. / Antontxo era el medidor municipal de carbones. /
Hi be ofizinista peto-petua izango haiz baiña neurtzaille txarra.
2.
[neurtzaile]
.
iz.
(ETNO).
Instrumento de medida,
calibre.
Neurtzeko tresnia.
Perdoi gitxiko gauzentzat, kalibria baiño mikrometrua neurtzaille hobia dok; neurrixa ziurrago hartu leikialako.