Logo Eibarko Udala

N LETRA

naarbera iz. (AZ). Castaña de media clase, de pocas púas. Ik. gaztaiña.
1. nabar
1. iz. (ETNO). Cuchilla de labranza.   Hortz bakarreko trepetxua. Laixetan egin edo lurra labratzen hasi aurretik, solua markatzeko eta zohixa ebateko erabiltzen zan, gero laixetan errezago egitteko.
nabar-etxe. iz. Estructura de madera para la cuchilla "nabar".   Nabarran etxia.
2. nabar
2. izond. (NA). Pardo,-a. Samartingo katu nabarra egunetan falta da. Akabau ero eingo eben. Ik. pardo, nafar.
nabarmen
1. iz. (TE). Sonrojo, vergüenza. Zapatuetako mozkorrak, herrixan nabarmena (dira). / Los borrachos del sábado son la vergüenza del pueblo. / Nabarmena, adimena, ikusmena, oroimena...  Izen moduan gitxi erabiltzen da; izenondo moduan gehixago.
2. adlag. ( -). Notoriamente, claramente, evidentemente. Nabarmen egon da dirua Irujon alde. / Claramente se ha apostado más dinero a favor de Irujo.
nabasai iz. (ETNO). Arado.  Izena jaso dogu, baiña esangurarik ez. P. Mugika-k hauxe dakar: "Nabasagi AN, nabasai B = arado de cuatro púas".
nabazi iz. (ETNO). Semilla de nabo, nabina, simiente de nabo. Nabazixa Elgoibarko ferixan saltzen eban gure aittak, eta aittittak eta...
nabo iz. (ETNO). Nabo. (Brassica napus). Ik. arbi.
nabo-lora. iz. (ETNO). Grelo florecido, flor del nabo. Ik. tximixa, erle-kezten.
nabo-sail. iz. (NA). Nabal, nabar.
nafar
1. izond. (TE). Navarro,-a. Nafarruan jaixotako nafarra. / Navarro nacido en Navarra. / Nafar haura, motza, baiña bai zailla eta indartsua. / Aquel navarro, achaparrado, pero recio y obstinado.
2. izond. (TE). Color. Ardau nafarra, isko nafarra, narru nafarra. Ik. nabar.
Nafarranekua [Nafarranekoa] . l. iz. (TE). Nafarranekua (casa armera).   "Casa armera en el Eibar de otros tiempos" (TE, 566). -Nun eitten dozu biharra ? -Nafarranekuan, Ardantzan.
nafarri [nafarreri] (nafarrei, naparri, naparrei). iz. (TE). Viruela. Nafarrixa da gaitz bat, gure gizaldiak ixa ezagutu ez dabena, izugarrizko Jaungoikuan azotia izan eta gero. / La viruela es una enfermedad que apenas ha conocido nuestro siglo, después de haber sido terrible azote de Dios. Ik. astanafarri.  Azentua lehelengo silaban egitten da: náfarrixa.
nafarri-pikatu. [nafarreri-pikatu] (nafarrei-pikatu, naparri-pikatu, naparrei-pikatu). izond. (TE). Cacarañado,-a, enfermo,-a de viruela. Gaurko egunian, ez da ikusten iñor nafarri-pikautakorik. / Hoy no se ve ningún picado de viruelas.  Entonaziñua: náfarri-pikatu.
Nafarrua [Nafarroa] . l. iz. (TE). Navarra. Nafarruatik agertu ziran gure apurtzailliak. / De Navarra vinieron nuestros destructores.
nagi izond. (TE). Vago,-a, perezoso,-a, holgazán,-a, haragán,-a. Hartu genduan mutillak oso nagia urten desku. / El mozo que tomamos resultó un gran perezoso. / Eta emaztiak ez zeixan txarrik pentsau [...] ezagutu eban neskame nagixena hau zala. (Ibilt 470). Ik. zuri, alperrontzi, alperki, alper.  Artikulua hartzerakuan TEk nagia dakar baiña nagixa gehixago esaten da.
nagixak atara / bota. esap. (EEE). Estirarse, desperezarse.   Gorputzari emoten jakozen tirakadak besuak-eta luzatuz. Danen aurrian nagixak botatzia ez ei da edukaziño onekua.
nagikerixa [nagikeria] . iz. (TE). Vagancia, holgazanería, pereza. Batan eta bestian nagikerixiagaittik, sasixak eta asunak jan eben baserrixa. / Por dejadez de unos y otros, las zarzas y las ortigas se comieron el caserío.
nagittasun [nagitasun] (nagitasun). iz. (TE). Pereza, holgazanería, haraganería, vagancia [no peyorativo]. Nagitasuna dala, esaten dabe Eskriturak, txarbide guztien aitta. / La pereza, dicen las Escrituras, es el padre de todos los vicios. Ik. alperkerixa, alpertasun, alperrerixa.
nagitturri iz. (Tr). Manantial del que no siempre brota agua.   Kontrolau bako itturrixa; ura batzuetan bakarrik emoten dabena. Euri asko egingo jok iñolaz be, nagitturrixak mobidu dittuk-eta.  Berbiau Eibarren jaso badogu be, ez da hamen askorik erabiltzen Leintz aldian baiño.
nahastabar iz. (TE). Enredo, confusión, lío, caos, jaleo. Nahastabarra bada behintzat haren kontuetan. / No falta a lo menos confusión y enredo en sus cuentas.
nahastatzaille [nahastatzaile] . izond. (TE). Enredador,-a, embrollador,-a.   Enredatzaillia. Nahastatzaille drogoso bat izango da bere bizi guztian. / Toda su vida será un enredador. Ik. enredatzaille.
nahastau nahastatze [nahastatu] . du ad. (TE). Mezclar(se), entremezclar(se), desordenar(se), revolver, confundir(se).   Gauza desbardiñak alkarrekin batu; nahastia sortu, ordena galdu edo kendu ; konfundidu. Itsasuan nahastatzen dira ibai guztien urak. / En el mar se mezclan las aguas de todos los ríos. / Gauza guztiak konpondu bihar zittualakuan, eta dana nahastau eban. / Creyendo que iba a arreglar todas las cosas, lo enredó todo. / Haren ahalegin guztiak, gauzak nahastatzia. / Todo su empeño era el enredar las cosas. / Olixua ta binagria ez ibilli alperrik nahastatzen, eztira alkartuko. (Zirik 86). / [Zuek amerikarrok] Aita Santua ta mundua "jazzakin" da Koka-kolakin nahastau dozuez. (Zirik 93). Ik. nahastu.
nahaste
1. iz. (TE). Confusión, enredo, embrollo, mezcla, revoltijo. Gaiztuen obrarik txarrena, euren ondoren lagatzen daben nahastia. / La peor obra de los malos, el desorden que dejan atrás. / Norek ezegindu haren nahastiak? / ¿Quién deshará sus embrollos? / Amoriozko eta gorrotuzko nahasteko begirakune batekin beitturik.(Ibilt 488). Ik. enredo, anabasa.
2. adlag. (TE). Mezclado,-a, revuelto,-a. Gari eta lohi, nahaste dator. / Trigo y no trigo, viene mezclado. / Bai saldatan edo bai haragi erriakin nahaste hartu eraiñ. (Ibilt 472).
nahaste-borraste. iz. (TE). Embrollo, algarabía, bullicio, desbarajuste. Illunabarrian nahaste-borraste haundi bat zan erromerixia. / Al anochecer era una algarabía la romería. / Belarri-zuluetan dundurixua ebala, zoratu biharrian alde ei eban [...] nahaste-borrastedun taberna haretatik. (Zirik 142).
nahastotsu izond. (TE). Enredoso,-a, enredador,-a, liante.   Nahastia ugari darabillena, enredatzaillia. Lege-aittua zanetik, nahastotsua. / Siendo abogado, enredador. Ik. nahastatzaille, enredatzaille.
nahastu nahaste [nahasi] ( nahastutze) . du ad. (TE). Mezclar(se), desordenar(se), revolver, enredar(se), confundir(se).   Gauza desbardiñak alkarrekin batu; nahastia sortu, ordena galdu edo kendu ; konfundidu. Etorri danetik, dana nahastu da. / Desde que ha venido todo se ha enredado. / Ez eben gura beste gauzarik, dana nahastutzia baiño. / No querían otra cosa que enredarlo todo. Ik. nahastau.
nahi iz. (TE). Deseo, anhelo, voluntad de. Dana haundikerixia edo haundikerixa nahixa ei zan. (Zirik 105). Ik. bizinahi, gura.
nahi, tabuyon txakurra. Fantasía, quimera.   "Locución con que se significa que lo uno cuenta u oye, no pasa de ser un deseo" (TE, 568). Zuk diñozuna, Nahi, Tabuyon txakurra.
nahi... nahi.... [nahiz... nahiz...] . junt. (TE). O o, bien bien. Nahi euri eta nahi euzki, ezerk (ez dau) hausiko haren eguneroko bidia. / Haga lluvia, haga sol, nada que tuerza su camino de todos los días. / Nahi ardaua, nahi ura edo nahi petroliua, edozer bihar eban egarrixak ittoko ezpaeban. (Zirik 18). Ik. zein, nahiz... nahiz....
nahi izan du ad. (TE). Querer, desear. Gauza bat da nahi izan eta beste bat ahal izatia. / Una cosa es querer y otra poder. / Nahi, danok nahi, baiña iñok ezer ein gura ez. / Querer lo queremos todos, pero nadie quiere hacer nada. / Ondo ein guria, ondo nahi izatia eta intenziño onagaz obratzia, bat dira hor gitxi gorabehera. / Nahi dorala ein dot; nahi dozula ein dozu; nahi dabela ein dau; nahi dogula ein dogu, nahi dozuela ein dozue, nahi dabela ein dabe. / Juan zan bere errekaura, ziria sartzia nahi zetsenik pe konturatu barik. (Zirik 112). Ik. gura izan.
nahi ahala. zenbtz. (TE). Cuanto quiera, cuanto se quiera. Nahi ahala euki genduan jan eta erana egun hartan. / Aquel día tuvimos a discreción (cuanto quisimos) comida y bebida. Ik. edozenbat, nahi beste.
nahi bage. esap. (TE). Sin querer, involuntariamente. Nahi bage etorri giñan Ameriketara. / Contra nuestra voluntad vinimos a América.
nahi barik. esap. (AS). Sin querer, involuntariamente. Ik. nahi bage, nahi ezta, nahi gabe.
nahi beste. zenbtz. (TE). A discreción, cuanto quiera, cuanto se quiera. Dirua nahi beste, baiña osasuna falta. / Dinero tenía cuanto quería, pero le faltaba la salud. Ik. nahi ahala, edozenbat.
nahi dala. [nahi dela] . esap. (TE). Queriendo, intencionadamente. Nahi dala eindako gauzia dirudi. / Parece cosa hecha intencionadamente. Ik. apropos, nahitta.
nahi dan dana. zenbtz. (TE). Todo lo que se quiera, a discreción, cuanto se quiera.   Kantidadia aitzen emoteko lokuziñua da. Batzuk, nahi dan dana; beste batzuk gosiak. / Unos, todo lo que se quiera; otros, de hambre.
nahi dana. [nahi den] . izord. (TE). Cualquiera que sea, lo que quiera que sea.   Esangura indefinidua dauka. Nahi dana etorri deilla hau erabagitzera. / Que venga cualquiera a juzgar esto. / Nahi dana izango da bixar; gaurko legia ein deigun oin behintzat. / Mañana será lo que Dios quiera; cumplamos lo de hoy sin cuidados. / Nahi dana esaten dabenak nahi eztana entzuteko arriskua. (Zirik 56).
nahi ez dala. [nahi ez dela] . esap. (TE). Sin querer, involuntariamente.   "Contrariamente a la intención" (TE, 568). Nahi ez dala jausi zan etxeruzkuan. / Cayó sin querer viniendo a casa.
nahi ezta. (nahi ezda). esap. (TE). Sin querer, involuntariamente. Eiñ eban okerra nahi ezda izan zan eta parkatu zetsen. / El daño que hizo fue sin querer, y se lo perdonaron. Ik. nahi barik, nahi gabe, nahi bage.
nahi gabe. esap. (TE). Sin querer, involuntariamente. Nahi gabe eiñ eben etorri zan gerria. / Sin quererla hicieron la guerra que sobrevino. Ik. nahi barik, nahi ezta, nahi bage.
nahi tta nahi dana. esap. (TE). Sea lo que sea, pase lo que pase. Nahi tta nahi dana, banoia ni hemendik. / Sea lo que sea, yo me voy de aquí. Ik. nahiz dana, dana dala.  Arruntagua Eibarren dana dala.
nahirik. adlag. (OEH). Queriendo. Apurka-apurka onian zerbaitterako bidian ipiñi nahirik. (Ibilt 474). / Estuasuntxo baten sartu nahirik. (Zirik 58). Ik. nahixan.
nahittanahiez. [nahi eta nahi ez] (nahi da nahi ez, nahiz da nahi ez). adlag. (TE). A la fuerza, necesariamente, sin otro remedio.   "Quieras que no lo quieras" (TE, 567). Nahi da nahi ez eruan eben narrasian. / A la fuerza le llevaron a rastras. / Nahittanahiez, bijilixia ein dogu gaur, ez gendualako dirurik okelatarako. / A la fuerza hemos hecho hoy vigilia, porque no teníamos dinero para carne. / Nahiz da nahi ez etzindu genduan ahuaz gora, eta emon gentsan erremedixuori / Le acostamos a la fuerza boca arriba, y le dimos la medicina. Ik. derrigor.  Inesibo kasu markia dabela be erabiltzen da esanguria aldatzeka: nahi da nahi ezian. / "El castizo nai-da-naiezian" (TE, 290).
nahittanahiezko. [nahitanahiezko] . izlag. (OEH). Obligatorio. Domeketan, naittanahiezkua da, modara txukun-txukun jantzitta foballera ta konziertura juan. (Zirik 84s). / Lan hontarako nahitta nahiezkua da euskeria.
nahixago izan. [nahiago izan] . du esap. (OEH). Preferir, tener preferencia por, anteponer. Zalduna zanetik hiltzia nahixago ebala bere bihotzeko jabian izena agertzia baiño. (Ibilt 459). / Nahixago nikek zerbait baneki, gaur hiri erantzuteko. (In Zirik 98).
nahixago neuke. [nahiago nuke] . esap. (TE). ¡ojalá!.   Desio-interjekziñua./ "Interj. desiderativa" (TE, 568). Nahixago neuke jausi eta apurtuko balitza pitxar madarikatua! / ¡Ojalá se cayera y se rompiese la maldita jarra! Ik. nahixago izan.
nahixan. [nahian] . adlag. (OEH). Queriendo. Asko pillatu ziran berari zorionak emon nahixan. (Zirik 109). / Zure zorion nahixan batu detsut heriotzia! (Ibilt 489). Ik. nahirik.
nahiez
1. iz. (TE). Disgusto, pesar, contrariedad. Munduko nahiez guztiak ezagututako gizona. / Hombre que conoció todos los sinsabores del mundo. Ik. atsekabe, pena, nahigabe.
2. iz. (TE). Malestar, desgana. Goizian jaiki naizenetik, nahieza darabitt. / Traigo un malestar desde que me he levantado a la mañana. / Juan lanera eta barruko nahiezak hartu nau. / He ido al trabajo y me ha sobrevenido una indisposición. / Ogeratu zan erregiña bihotzeko nahiez haundixakin. (Ibilt 460). / Dukia bildurrez amak galduko ete eban sabeleko haurra nahiez honetan. (Ibilt 485). Ik. ondoez, gurez.
nahigabe iz. (TE). Aflicción, disgusto, pesar. Ik. pena, atsekabe.
nahigabia emon. esap. (EEE). Acompañar en el sentimiento, dar el pésame.   Dolumiñak emon. Gizurra don gero Patxiko hil dana. [...] Petrari nahigabia emotera juan non eta han billau jonat "Andre Madalen" kantatzen. (Zirik 28).