M Letra

marrazki iz. (ETNO). Dibujo. Marrazki onak egitten diranian dana dotoretzen dok.

marrukerixa [marrokería] . iz. (OEH). Dolo, trapacería. Tranpia, engaiñua, irutxurra. Zaldunan erantzuna, iges eiñ guran haren marrukerixeri. (Ibilt 477). Ez da berba arrunta.

Marrukokua [Marrukokoa] . b. iz. (TE). Marrukokua (caserío). Eibarkua zan. Mutiolara bidian zan Marrukokua.

marrusa [marru] (murrusa, marrosa). iz. (NA). Mugido. Gure ganauak, jatekua sobre dauke eta marrusaka dihardue. Murrusa: behi murrusa. A. Iturrioz, Eibar aldizkaria, 1959, 26. zenbakia. (AN).

marrusaka jardun. esap. (ETNO). Mugir.

marsal iz. (JSM). Árbol hermoso, árbol pujante. Sasoi batian gure inguruetako baso ederretan makiña bat marsal zeguan.

marti iz. (TE). Marzo. Behin martixa ezkero, uda-lorak agertzen dira. / Una vez marzo, aparecen las prímulas. / Jaixo nitzan, Eibarren, Agiñako barrixuan, Zumaran basarrixan, martixan bostian, milla bederatziehun ta hogetabixan. Izena dot Eusebia, apelliduak Gisasola Aldazabal. / Orduan pentsau neban, hobe izango zala, horrek urtiok galdu eta karzelan sartu barik, Franzian egun batzuk edo urte batzuek ein eta etxera etorriko nintzala gero. Eta holantxik, pasau ein neban narrutsik, bildotsik, martixan lehelenguetan, Bidasoako errekia, kontrabandista batzuegaz. Euron pakete bat hartu buruan eta han pasau ninduen Franziara!. / Euxkixa ta eurixa, martiko egualdixa. / Sol y lluvia, tiempo de marzo. / Euzkixa ta eurixa / Martiko egualdixa / euzkixa ta eurixa / matxin-gona-gorrixa. Ik. martzo, abendu, zemendi, urri, agor, maietz, april. Basarrittarren artian eta jente nagusixan artian berba arrunta. Mugatuan: martixa. Kaletar gaztien artian mar(t)zo arruntagua (ez martxo). TEk dakarren epail ez da erabiltzen.

martineta iz. (TE). Martín pescador. "En nuestros tiempos escolares no era rara esta especie ornitológica en el Ego" (TE, 547). Oiñ ez da agertzen martinetia, bere kolore bizixekin, gure ibai aldietara. / No aparece ya por nuestros ríos el martín pescador, con sus vivos colores. / Martiñeta soiñeko pinttauekin. (Ibilt 144). Ik. ur-makinista. Ezagunagua ur-makinista berbia.

Martitta iz. ber. (AN). Nombre de mujer. Marticha, XV-XVI. mendeak. "criada de la dicha Catalina de Ybarra" (EOYE, 135. or. (JEL)). Ibid.: Marticha de Galburusoro.

martitzen iz. (TE). Martes. Martitzena "asteartea" edo "asteartia" zan, astiak hiru egun zittuanian. Ik. astearte. Sinonimua barik, hau erabili izan da Eibarren.

martxan adlag. (OEH). En marcha, en funcionamiento. Trena martxan hasi zanian. (Zirik 90). / Ipiñi eban martxan erlojuori. (Zirik 67).

martxandista izond. (EEE). Que hace pira, que hace novillos. Eskolara martxando egitten dabena. Gure taillarreko uezaba, ume denporan makaleko martxandistia izan zan.

martxando egin esap. (ETNO). Hacer novillos, faltar a la escuela. Eskolara juan ez jolasian egittiarren, pipar egin. Gaur egualdi ona dago eta martxando eingo dot kunbura juateko. Ik. sasieskola egin.

martzo [martxo] (marzo). iz. (NA). Marzo. Ik. marti. Hau berbiau eta marti dira Eibarren erabiltzen diranak, ez, ostera, epail.

masa iz. (TE). Masa. Morokilla da arto-urunakin eindako masia. / Laugarren pisotik kalera jausi zan, beste bihargin batzuek masia eitten euazen askara. (Zirik 75).

maskal

1. (maxkal). izond. (TE). Marchito,-a, estropeado,-a, ajado,-a, débil. Larrosa hori maskala dago. / Esa rosa está marchita. Ik. zimel.

2. (maxkal). izond. (ETNO). Muy maduro,-a. Tomatiak eta pikuak, zemat maxkalaguak, gozuaguak.

3. (maxkal). izond. (ETNO). Insípido,-a, soso,-a. Aurten maillukixak maxkalak dagoz, ur epelan moduan, ez gusto eta ez ezebez.

maskaldu maskaltze (maskaldutze) (maxkaldu). du ad. (TE). Marchitar(se), ajar(se), deslucir(se), estropear(se). Ez da urtiegaz maskaltzen ez danik. / No hay quien no se marchite con los años. / Goizetik gabera lorarik ederrenen maskaldutzia. / De la mañana a la noche se marchitan las flores más hermosas. / Ez eban gura maskaltzia, baiña urtien kontra ez eban ahal izan. / No quería avejentarse, pero no pudo contra los años. Ik. zimeldu, maluskau.

maskillo (maskillu). iz. (EEE). Moco seco. Beti umiekin burua bat einda ibiltzen danetik, ez da mira eittekua maskilluak ataratzen jarduntzia. Ik. muskira, dindirri, moko, kandela.

masma

Ezezaguna

1. [marasma] . iz. (TE). Araña. Saria egitten daben animalia artropodua. Bildur, higoiñ eta gorrotu barik hartu ezkero, masmia da koko txiki miragarri bat. / Considerada la araña sin miedo, sin asco y sin prevención, la araña es un ser maravilloso. Inguruko herrixetan marasmia eta miarmia be esaten jako; Eibarren masmia. "Sinón. miarmia, que dicen en la vecindad" (TE, 548).

2. izond. (AN). Pelma, pesado,-a. Masmia eta eltxua bixak dira gogaikarrixak. Ik. matraka.

masma hankaluze. [marasma hankaluze] . iz. (TE). Araña patilarga, opilión. Araknidua izan arren ez da benetako masmia. Hanka fiñ eta luziaguak daukaz (ETNO). / "Araña patilarga de las umbrías húmedas" (TE, 548). Leizetan bizi izaten da masma hankaluzia.

masma-etxe. [marasma-etxe] . iz. (TE). Tela de araña, telaraña. Masma-etxez betetako sapai batera eruan giñuezen. / Nos llevaron a un desván lleno de telas de araña. / Masma horrek pare bat euli daukaz harrapauta beran masma-etxian. Ik. masmaratxa, masma-zulo, amaraun. Sare itxurakueri esaten jakue masma-etxe; sare itxurarik ez daukeneri, amaraun.

masma-zulo. [marasma-zulo] . iz. (TE). Tela de araña, telaraña. "Pabellón abocinado de la 'Tegenaria parietina'" (TE, 458). Hodi itxuria daken masma-etxiak, zulo itxurakuak. Masma-zulo ingurura eulixa agertzia beste, zuk oiñ ein dozun pausua. / Tan peligroso como aproximarse una mosca a la cueva de la araña es el paso que tú has dado. / Masma-zuluak dittuk, ba, zelan esango deuat ba nik... Hodi itxuria daken masma-etxiak, zulo itxurakuak, horretxek dittuk masma-zuluak. Ik. masma-etxe, masmaratxa, amaraun.

masmaratxa iz. (ETNO). Tela de araña, telaraña. Ik. masma-etxe, masma-zulo, amaraun.

maspil iz. (ETNO). Abolladura, contusión, magulladura. Maillatua, akatsa. Ik. zapaluna, maillatuna, apaluna, maspildu, maillatu.

maspil-maspil egin. esap. (ETNO). Prensar, aplastar. Han hirutxurrian lekua egitteko, bertan dian txatarrak maspil-maspil egixak, ze, harro-harro eginda daguaz leku asko hartzen dabela.

1. maspildu

1. maspiltze (maspildutze) . du ad. (TE). Aplastar, prensar, estrujar, magullar. Zerbaitt beste zerbaitten kontra estutu edo sakatu, indarra eginda edo golpeka (ETNO). / "Hacer papilla (¿pisar la uva?)" (TE, 550). Maillukiakin huts einda hatza maspildu eban. / Habiendo fallado con el martillo, se aplasto un dedo. / Mahatsak, maspildutzia bihar izaten dau ardaua eitteko. / La uva requiere ser pisada para hacer el vino. / Hatxak aindu zittuen mendixan behera, gurarik etsaiak maspiltzia. / Hicieron rodar peñas monte abajo queriendo aplastar al enemigo (TE). / Ardatz-nagusixari takatekorik emon barik, bestela harixori maspilduko jakok. / Hónek piezok estanpadoran pixkat maspildu biharra jaukagu. / Pieza delikau askori berunakin oratu bihar izaten jakok maspildu ez deiñ. / Harrixak hartu nindduan azpixan eta atzamarra maspildu ein jatan. Ik. maillatu.

2. maspiltze . da ad. (ETNO). Magullarse, estrujarse, aplastarse. Golpe barik generua hondatzia, azpixan hartuta edo larregi estututa. Hori pasatzen jakue esate baterako fruteri, tomatieri, kalabaziari... Gaiñian beste kaja bat ipiñi eta tomate gehixenak maspildu ein dira.

2. maspildu

2. iz. (JSM). Abolladura, bollo. Ik. maillatu, maspil.

mastra

1. iz. (ETNO). Tallo rastrero. Lurrian tarrasian hazten dan landaria; mallabixen ostrua, esate baterako.

Jaione Isazelaia

2. iz. (ETNO). Fronda, follaje. Tomate, patata, pipar, eta antzeko landaren ostrotzia, orri pillo berdia. Hori da hori mastra edarra dakena aurten piparrak!. Ik. ostrotza, ostro, orritza, mastratza, berdetza, berde.

mastratza iz. (ETNO). Fronda, follaje. Tomate, patata, pipar, eta antzeko landaren ostrotzia, orri pillo berdia. Ik. ostrotza, ostro, orritza, mastra, berdetza, berde.

masusta (masustra). iz. (TE). Zarzamora, mora. (Rubus sp.). Gure hesixetan izaten da masustia ugari, behiñ Andramarixak ezkero. / Una vez pasada la Asunción, abundan las zarzamoras en nuestros setos.

Eibarko euskara hiztegia