1.makurtze
( makurtutze)
.
du
ad.
(TE).
Agacharse,
encorvar(se),
torcer(se),
inclinar(se).
Leiza hartan sartzeko makurtutzia bihar da. / Para entrar en aquella cueva, hace falta doblegarse. /
[Pernando] kale baztar batian billau eban lehenagoko bezela, lau hankan gañian makurtuta. (Zirik 55).
/
Makurtu zan lurrerutz. (Ibilt 489).
2.makurtze
(makurtutze)
.
du
ad.
(TE).
Rendirse,
doblegar(se),
ceder,
someter(se).
Ez zan iñoiz makurtu beste gizon baten aurrian. / No se doblegó ante ningún hombre. /
Ondo makurtu zittuen bildurran bittartez! / ¡Bien los doblegaron por medio del terror!
Malakua
b. iz.
(TE).
Malakua (caserío).
Eibarkua ei zan (TE, 542).
Malakuan hazi eben zuk diñozuna.
malba(malma).
iz.
(ETNO).
Malva.
(Malva sylvestris).
Hori malmia da. Klase bi dagoz: malma reala, hori; eta malma silbestria.
malko(marko).
iz.
(TE).
Lágrima.
Haren arpegixan, malkuak diamantiak ziran. / En su cara las lágrimas eran diamantes.Ik.negar-malko.
malkuak atara.
dio
ad.
(TE).
Hacer llorar,
sacar las lágrimas.
Esandako hitzegaz malkuak atara netsazen. / Con las palabras que le dije provoqué sus lágrimas.Ik.negar erain.
malkuak urten.
zaio
ad.
(TE).
Salir las lágrimas,
llorar.
Ikustiakin bakarrik malkuak urten deste. / Con sólo verle me salieron las lágrimas.Ik.negar egin.
malla
[maila]
.
iz.
(TE).
Malla.
"Luz de una red" (TE, 543).
Sare horrek haziegixa dauka mallia. / Esa red tiene demasiado grande la malla.
Mallabi
gatxiz.
(TE).
Mallabi (apodo).
"Gentilicio que se aplica a los de Mallabia" (TE, 542).
Mallabi arotzak, egurrezko moldiak ataratzen zittuan fundiziñorako.
Mallea
l. iz.
(TE).
Mallea (casa solariega).
Eibarkua.
Malleatarren etxiak hiru ziran Eibarren: Unzagako Plazan, Amigonekua esaten jakona; elizonduan, Godoiñekua esaten gentsana eta Aldatzeko torria, ondiok zutiñik dana.
maluskaumaluskatze
[malaskatu]
.
du
ad.
(TE).
Marchitar(se),
mustiarse,
arrugar(se),
ajar(se).
Goizian halako lora ederra, eta illuntzixa baiño lehen dana maluskau da. / Tan bella flor a la mañana, y antes de la noche se ha marchitado del todo. /
Jantzi zaittut aingeru bat bezela, eta maluskau dozu soiñeku guztia. / Te he vestido como un ángel y ya has arrugado todo el vestido. /
Lorak bezela dogu geuk be urtiegaz maluskatzia. / Nosotros también, como las flores, nos marchitamos con los años.Ik.zimeldu,
maskaldu.
1.
iz.
(TE).
Hoja o envoltorio de la mazorca de maiz.
"Cada una de las hojas o capas que cubren la mazorca" (TE, 544).
Malutia izaten zan ohia biguntzeko. /
Kaskaria da txorokilla; eta gero, artaburua, arto-bizarrak, eta malutia, arto-malutia.Ik.arto-maluta.
3.
iz.
(ETNO).
Copo de lana.
Kardautako ardilana matazia.
4.
izond.
(AS).
Atontado,-a,
tontorrón,-a.
Hori adarra joteko be bai: "malutia haix!" esaten zan, "mozoluori!" esatia moduan. Lehen kostunbria zan.
malutia izpittu.
du
ad.
(ETNO).
Desenredar,
deshacer el copo de lana,
hilándolo.
Malutia be izpittu ein bihar izaten da. Txabillia edo goru-ardatzak erabiltzen hari-malutia askatu, izpittu... eta harixa eiñ.
mama
iz.
(TE).
Agua.
Ume berbetan esaten da.
Ama, emoixozu mama umiari.
Mamarru(momorro).
iz. ber.
(TE).
El coco.
Umiak bildurtzeko erabiltzen dan personajia (ETNO). / "El coco con que se asusta a los niños" (TE, 544).
Ixildu zaittez, Mamarrua dator bestela! / ¡Cállate, que si no viene el Coco!
mamelo
iz.
(TE).
Caramelo.
Ume berbetan esaten da.
Mamelo eske dago umia. / El niño pide caramelo. /
Umetxo, hartuizu mamelua, eta ez egizu negarrik egin.
1.
[mami]
.
iz.
(TE).
Miga.
Ogi mamiña ez dau jan gura txakurrak. / El perro no quiere comer la miga del pan.Ik.ogi-mamin.
2.
[mami]
.
iz.
(TE).
Abundancia.
Diñuen letz, dana mamiña etxe hartan. / Según dicen, es todo abundancia en aquella casa.
3.
[mami]
.
iz.
(TE).
Gordura(s),
chicha,
grasa.
Horrek dira darabizuzen mamiñak! / ¡Vaya gorduras que te traes! /
Potolua, berriz, bere mamiñ astunegaittik ez da gauza, salto eiñ biarrian, jausi zan. (Ibilt 461).
Normalian pluralian: mamiñak.
mamintsu
[mamitsu]
.
izond.
(TE).
De mucha miga,
pulposo,-a.
Mamiñ asko daukana.
Arraguetakuak eitten eban ogixa, mamintsua. / El pan que hacía el de Arragueta, abundaba en miga.
mamintza
[mamitza]
.
iz.
(TE).
Gordura.
"Abundancia de gorduras" (TE, 544).
Lepuan eukan mamintziak arruak (pixatzen zittuan). / La gordura que tenía en el cuello pesaba arrobas.
manager(maneger).
iz.
(NA).
Coordinador,-a,
organizador,-a,
responsable.
Artikuluakin, managerra egitten da.
1.
iz.
(TE).
Mulo,-a joven [macho o hembra].
Mando gaztia, arra nahiz emia.
Mandako hori, ostikalarixa. / Ese mulo es coceador. /
Arre, arre, mandako / bihar Tolosarako / etzi Panplonarako / handik zer ekarriko? / zapata ta gerriko!
2.
izond.
(TE).
Bruto,-a como un mulo.
Mandako galanta zan morroi bat etxe hartan. / Buena mula era un criado en aquella casa.
mandamentu
iz.
(TE).
Mandamiento,
orden.
"Del léxico de la catequesis. Mandamiento de la ley de Dios" (TE, 544).
Mandamentu barri bat lagatzen detsuet: maittatu deizuela alkar, nik maitte izan zaittueran bezela (Juan, 13. 34). / Os dejo un nuevo mandamiento: que os améis el uno al otro como yo os he amado.Ik.maittatu,
maitte izan.
mandatari
iz.
(TE).
Recadista,
recadero,-a,
mensajero,-a.
Bilbora ostera dabillen errekadistiak (mandatarixak) ekarriko detsu gauza hori. / El recadero que suele ir a Bilbao te traerá esa cosa. /
Senarrak mandatarixa ikusirik han zihar, juan da galdetu zetsan nundik eta nora ebillen. (Ibilt 463).
Ik.errekadista.
Mandatari berbiak erabillera urrixa dauka; errekadista da normalian erabiltzen dana.