Eibarko euskara hiztegia
M LETRA
murgildu
1.
murgiltze
(murgildutze)
.
du
ad.
(TE).
Sumergir(se),
zambullir(se),
bucear.
Uretan osorik sartu.
Bihar eban murgildutzia ibaixan bestekalderaiñok. / Necesitaba sumergirse hasta el otro lado del río. /
Gura neban murgiltzia, baiña ez eguan nahikua ur. / Quería sumergirme, pero no había profundidad bastante. /
Gu ez giñuazen atrebitzen, baiña Periko "Txirtuk"?! Harek jo-ta Maltzako zubi gaiñetik egitten juan salto eta sekulako blaustadiaz murgiltzen zuan betekuetan. Gu begira, inbidixiaz! Ha zuan ha! Loiñatan be, bera zuan onena!.
Ik.
murgillian egin,
murgil,
igarixan egin,
igari egin,
farrastada,
aratian egin.
2.
murgiltze
(murgildutze)
.
du
ad.
(TE).
Sumergir(se),
enfrascar(se).
Egitteko edo zeregin batian buru-belarri sartu. / "Engolfarse en un asunto" (TE, 564).
Korputz eta arima murgildu zan autu hartan. / Cuerpo y alma se sumió en aquel asunto.
murmu
[bormu]
(murmo, mormo).
iz.
(TE).
Muermo,
moquillo.
Mormua etorri jako gure txakur gaztiari. / A nuestro perro joven le ha venido el muermo. /
Barrundixan ez dabe txarrixa irendu, katarrua dakala-ta; Altzubarrenen be txakurrak katarrua ei dake, danak! Bueno, murmua! Murmua, bai... Hori batak bestieri segiduan pegatzen detse!.
murruskara
iz.
(NA).
Insulto,
agravio,
descalificación.
Republikako denporan be, ez dakit ba zeiñ eongo zan, Lezeta eongo zan ero bestela Mendigoitti, aitta gurian lagunak zian eta. Haretxek zian, gaiñera, gure aittak esaten ebana, listuak eta amabliak gaiñera, murruskararik barik. Oiñ! oin dana da murruskaria!, beti murruskaraka! Hori baiño amabilidade gehixao ez badao, ez dao gauzonik sekula be..
mus
Mus [juego].
musian.
[musean]
.
adlag.
(TE).
Al mus,
jugando al mus.
Musian ha bestekorik (ez). / No había otro como él al mus.
musian egin.
du
ad.
(TE).
Jugar al mus.
Egunero, musian eitten eben afalostian. / Todos los días jugaban al mus después de cenar.
Ik.
musian jokatu.
musian jokatu.
du
ad.
(TE).
Apostar algo al mus,
jugarse algo al mus.
Musian jokatu dittu asteko irabazixak. / Ha jugado al mus la ganancia de la semana.
Ik.
musian egin.
Musataixa
[Musatadi / Muzategi]
.
l. iz.
(TE).
Muzategi (calle).
Eibarkua.
Patri Mustur zan Musataixan nausi.
musika
2.
iz.
(TE).
Actuación musical,
verbena,
romería.
Udan, Unzagako Plazan musikia, gaztedixiak dantzan ein deixan. / En verano hay música en la Plaza Unzaga, para que bailen los jóvenes.
3.
iz.
(TE).
Cuento,
pretexto,
excusa.
Badakit zer musika darabixan horrek. / Ya sé el cuento que se trae ése.
Esangura figuradua dauka.
musikalari
[musikari]
.
iz.
(OEH).
Músico,-a,
intérprete musical.
Plaentxiar musikalarixak [...] musikia joten diharduen artian izaten dittuen deskantsuetan. (Zirik 20).
Ik.
musikero.
musikazale
iz.
(OEH).
Aficionado,-a a la música,
melómano,-a.
Ez musikazalia dalako, baiña jentia hartaratzen danian moda bezela izaten da. (Zirik 84).
musikero
iz.
(TE).
Músico.
Herrixan eitten eban musikero, eta erromerixetan soiñulari. /
Herriko musikerueri be jai emoten detse. (Zirik 20).
Ik.
soiñulari,
musikalari.
muskar
[musker]
.
iz.
(TE).
Lagarto.
(Lacerta viridis).
Lehenago esaten zan muskarra zala gizonan alde subian kontra. / Antes se decía que el lagarto estaba a favor del hombre contra la serpiente. /
Subalindaria modokua, baiña haundixagua; eta berde-berdia. Hori be galdu egin da. Lehen asko ikusten zan, baiña oin bapez.
muslari
izond.
(TE).
Jugador,-a de mus.
Arrateko abadia muslari puntakua zan denbora baten. / En un tiempo el cura de Arrate era consumado jugador de mus.
mustur
1.
[mutur]
(mutur).
iz.
(TE).
Hocico,
morro.
Animalixa batzuen buruko zati urtena, ahua eta surra daukazena.
2.
[mutur]
(mutur).
iz.
(TE).
Morro.
Personian ezpan-aldia.
Musturrez aurrera jausi eta golpe latza hartu neban.
Musturra okertu, musturrak apurtu biharrian ibili, musturrez aurrera jausi...
3.
[mutur]
(mutur).
iz.
(TE).
Morro,
punta.
Etzinda, zadarixan muturretik ziharduan eran ahala. / Echado en tierra, bebía de la boca del odre a discreción.
4.
[mutur]
(mutur).
iz.
(NA).
Punta,
lugar lejano,
lugar remoto.
Denpora-bakua ez deilla etorri behintzat! Bai! zazpikixak be bizten dia baiña, basarri muturrian....
Mendi-muturra, basarri muturrian...
musturra sartu.
(muturra sartu).
du
ad.
(TE).
Entrometerse,
inmiscuirse,
meter el morro.
Batetik ez bazan bestetik, musturra sartu gura eban. / De un lado o de otro, quería meter baza. /
Gauza guztietan musturra sartu biharreko gizona zan. / Era persona que tenía que meter el morro en todas las salsas. /
Han inguruan zan itziartarrak zerbait entzun eban da sartu eban bere muturra. (Zirik 22).
musturrak.
[muturrak]
(muturrak).
iz.
Morros cocinados,
de morros.
Jateko prestatzen diranak: "En la carnicería belfo de ganado, del que las nuestras hacen un plato suculento" (TE, 565). / Baitta arpegi txarra edo hasarria be, bikote edo famelixakuena batez be.
Aitzen emon deste andriak musturrak daukazela kanpotik naizelako, eta piparrak daroiadaz, honekin hobiak izaten dirala eta.
/
Gozuak dira musturrak ondo prestau ezkero.
Ik.
musturraldi,
musturtu.
Pluralian erabiltzen da: musturrak prestau; musturrak euki, musturrekin egon...
musturraldi
iz.
(TE).
Enfado pasajero.
Aldi bateko hasarria. / "Crisis pasajera en la relación amistosa de dos personas" (TE, 565).
Alperrik ezkonbarri, musturraldixa darabixe gaur. / A pesar de ser recién casados, hoy están de morros.
Ik.
musturrak.
musturretako
[muturreko]
(muturretako).
iz.
(TE).
Puñetazo en la boca,
morraza.
Ik.
ezpanetako,
ahoko.
musturtu
musturtze
[muturtu]
.
du
ad.
(TE).
Enfadar(se),
incomodar(se),
ponerse de morros,
torcer el morro.
Hasarratu; musturrak ipini.
Ez dakit zergaittik, emaztia musturtu jata. / No sé por qué, se me ha enojado la señora. /
Hillabetera jakin neban zergaittik zan andrian musturtzia. / Al de un mes supe por qué era el enojo de mi esposa.
Ik.
hasarratu,
musturrak.
mutiko
iz.
(TE).
Muchacho,
chaval,
chico,
niño.
Eskolako mutikua nintzan Sumendixari kontuak eruaten netsazenian. / Era un muchacho de la escuela, cuando le llevaba las cuentas a Sumendixa.
mutil
mutil koskor.
(mutikoskor, mutil koxkor).
iz.
(TE).
Mozalbete,
muchachito,
chiquillo.
Mutikotxua.
Eibarren mutil-koskor batek erantzun ei zetsan Elgoibarko Patriri, berak be iñor bialdutzen ebala takorrittara. /
Eskillasuaneko mutil-koxkorra. (Zirik 83).
Ik.
neska koskor.
Mutil koskor eta neska koskor ume nahiko hazixa izentatzeko erabiltzen dira.
mutilla izan.
esap.
(NA).
Ser hábil,
capaz.
Gai edo kapaz izan.
Harrixak harrika jaurtzen, horretxetan giñan ba mutillak!
Gai edo kapaz izan esanguriakin erabiltzen da.
mutillak.
interj.
(JME).
Expresión de asombro,
de crítica.
Mira, bildurra, hasarria... erakusteko.
Mutillak!, mutillak!... Zer zuan ha! Hango zarraparria ta hango hangua. Gutxien gutxienez bostehunen bat bazittuan . /
Mutillak, Chinan gorrixak erre ez ebena, eibartarrak hotzak hil bihar juek. (Zirik 110).
Esaldi hasieran erabiltzen da.
mutilzahar
iz.
(TE).
Solterón.
Iraiko mutilzaharrak, Txirixo-kalian eitten eban baskulagintzan. / El solterón de Iraegi trabajaba en Txirio-kale de basculero. /
"Biriarrua" gatxizenez eukan bat zan mutilzahar peto-petua. (Zirik 125).
Ik.
neskazahar.
Mutiola
b. iz.
(TE).
Mutiola (caserío).
"Caserío que hubo en Eibar, y cuyo significado parece asociarse con Urola, Aixola, Mandiola, Gisasola" (TE, 566).
Mutiola, Sansaburu bidian.
mutu
iz. / izond.
(NA).
Mudo,-a.
Baña Kaxkurrio be ez zan mutua, honek pe mingaiña ez eban geldirik eukitzeko. (Zirik 120).
muturretako
iz.
(ETNO).
Bozal para ganado.
Idixeri muturretakua beti ipintzen jakuen baiña oiñ ahaztuta dago hori.