2.
iz.
(TE).
Pretendiente.
Esangura figuradua dauka.
Merkatarixa agertu jako gure neskazaharrari. / A nuestra solterona le ha salido un pretendiente.
merkati
izond.
(TE).
Baratero,-a.
TEk piñuari jarri jarri detsan izenondo peioratibo kutsukua.
Piñua etorri barrixa da gure mendixetan; eroritzen diran pagu eta haritxen ordez jarrittako merkati bat. / El pino es un advenedizo de nuestros montes; un baratero que sustituye a las hayas y los robles que se abaten.Ik.piñu.
Ez da erabiltzen. TEk piñu sarreran erabiltzen dau izenonduau baiña ez detsa sarrerarik jarri.
merkatumerkatze
( merkatutze)
.
du
ad.
(TE).
Abaratar(se),
rebajar el precio,
bajar de precio.
Makiñiak, gauza guztiak merkatu dittu. / La máquina ha abaratado todas las cosas. /
Etxe errentak merkatutzia gura izan zan, baiña eziñ izan zan asmau aurrera eruatia. / Se quiso abaratar los alquileres pero no fue posible llevar adelante el propósito. /
Biharrik ezak, jornalak merkatzia ekarten dau. / La falta de trabajo trae la baja de los jornales. /
Karutxua eritzi zetsan, da gizonak erregutu zetsan: --Zerbait merkatuko destazu baiña. (Zirik 16).
Anton.karutu.
merkau
[merkatu]
.
iz.
(TE).
Mercado.
Ekonomixako berbia."Originador de la demanda" (TE, 552).
Lehelengo Gerra Nausixan, Orienteko merkau guztiak galdu genduzen eibartarrok. / En la primera Guerra Mundial perdimos los eibarreses todos los mercados de Oriente.
1.
izond.
(TE).
Barato,-a,
de bajo precio.
Ez da merkia izan gaurko parrandia. / No ha sido barata la juerga de hoy.Anton.karu.
2.
adlag.
(TE).
Barato,-a,
a bajo precio.
Orduan gauzak merke ziran, baiña dirua karu. / Entonces las cosas estaban baratas, pero el dinero caro.
merkealdi
iz.
(TE).
Época de rebajas,
tiempo de rebajas.
"Baja de precios" (TE, 552).
Merkealdixa darabill arraiñak, asko ataratzen dabelako aspaldi. / El pescado anda barato, porque sacan mucho esta temporada.
merkezale
izond.
(TE).
Regateador,-a.
Hain merkezalia zan eze, mezak be Markiñako fraillieri. / Era tan regateador que aun las misas las daba a los frailes de Markina.
mesede(mesere).
iz.
(TE).
Favor,
merced.
Makiñatxo bat mesede eindako gizona bere denbora guztian. / Hombre que hizo muchos favores toda su vida. /
Mesede baten ordez. (Zirik 16 tit)
/
Baña senarra, gizon askon antzera, emaztiari gura zetsan guztiagaz, zan azkonarra [...] eta hari bihar zetsan mesedia, sarri auzuan eitten eban. (Ibilt 469).
/
Fraillia ez zan gertau hartara, bere relijiñoko legiak debekatzen zetsela-ta mesede hori egittera. (Ibilt 464).
mesede egin.(mesere eiñ).
dio
ad.
(TE).
Favorecer,
ayudar.
Gizon beretzakua, iñoiz iñori mesederik ein gabia. / Hombre interesado, que nunca hizo ningún favor a nadie. /
Mesede eiñen pagua, ate ostian palua.
/ El pago de los favores, palo tras la puerta.
mesedez.
adlag.
(OEH).
Por favor.
Hemendik aurrera, mesedez, naranjen da platanuen azalak gordetzeko, falta eingo deskuela-ta. (Zirik 112).
/
Juan zan frailliagana eta mesedez eskatu zetsan bere jantzi bat. (Ibilt 464).
meta
iz.
(TE).
Almiar.
Gari ebaten diharduenak, azauak eitten dittue gero metan pillatzeko. / Los que siegan, hacen gavillas para luego reunirlas en parvas. /
Aurten ez dogu egin bedarrondo metarik, dana barruan sartu dogu.Ik.ardatz,
ardatz.
metaldi
iz.
(TE).
Cosecha,
colecta.
Metaldi mirriña aurtengua. / Esmirriada cosecha la de este año.Ik.mirrin.
Ez da asko erabiltzen. TEk berak ez dakar sarrera buruan, mirriña berbian adibidian baiño.
metatumetatze
( metatutze)
.
du
ad.
(TE).
Amontonar,
apilar,
hacer el almiar.
"amontonar la cosecha" (TE, 553).
Gari-azauak, bedar-sikua eta basuetako iria, etxe inguruan metatzen dittue. /
Moltzuak metatutzia, gauziak hobeto iraun deixan.Ik.pillatu,
hurbildu,
bildu.
metro kuadro
[metro koadro]
.
iz.
(OEH).
Metro cuadrado.
Sei metro kuadro. (Zirik 106).
meza
iz.
(TE).
Misa,
eucaristía.
San Lorenzo egunian mezia izaten zan Urkiko ermittan. / El día de San Lorenzo solía haber misa en la ermita de Urki.
gaberdiko meza.
[gauerdiko meza]
.
iz.
(TE).
Misa del gallo.
Gabon gabian, gaberdixan egitten dan mezia.
Gabon gabaz eta Gabon zahar egunian, gaberdiko mezia izaten da. / Los días de Navidad y Año Viejo, suele haber misa de medianoche.
meza nausi.
[meza nagusi]
.
iz.
(TE).
Misa mayor.
Meza nausittan irakorten dira ezkondeixak. / En misa mayor se leen las amonestaciones.
meza-aurre.
iz.
(TE).
Tiempo antes de misa,
momento previo a la misa.
"Tiempo que precede a la misa y sirve de tertulia al vecindario" (TE, 553).
Meza-aurria, alkar ikusi eta kontu batzuk esateko elizataixan.
meza-erdi.
iz.
(OEH).
Mitad de la misa.
Elizan, Meza erdirutz [...]. (Ibilt 460).
mezatarako bota.
esap.
(TE).
Contribuir para misas.
"Después de las honras fúnebres y antes del banquete funeral, los asistentes contribuían a las misas que en el año habían de celebrarse a la intención del difunto" (TE, 553).
Mezatarako bota dot bestiak beste. / He dado para misas como los demás.
mezia emon.
[meza eman]
.
du
ad.
(TE).
Dar misa.
Zeiñ abadek emon dau mezia? / ¿Qué cura ha dado la misa? /
Beittu eban mezia nun emongo eban. (Ibilt 463).
mezia entzun.
[meza entzun]
.
du
ad.
(TE).
Oír misa.
Baziran Burunian mezia entzuten eben batzuk. / Había algunos que oían misa donde Buru.
mi-mi-mi
onomat.
(ETNO).
Bla-bla-bla.
Barritxuen jardunana.
Hire ahiztia beti bardin, "mi-mi-mi" beti bestiak kritikatzen!. /
Halan: -"Julian!, juan zaitte Ambrosiogana eta etorri deilla!"; bajatu zan eta, -"Hara Ambrosio! Hemen!, eta, hor txopuak eta...", · -"Mi-mi-mi-mi... eta hau pagau bai?", eta, -"Pagauko ez dau ba?!, fiña da: dirua-alde batera, txopuak bestera".
mia
[mea]
.
iz.
(ETNO).
Mineral.
Mineral erabilgarrixak eta esplotatzeko bihar besteko kantidadian dittuan betan zatixa. Burdiñoletako berbia da.
Urtzailliak bete behar dau sutegixa miaz; ezarri bihar dan ikatza; eta egin bihar dan guztia, agoia aterateko prestau artian.
mia jo.
du
ad.
(ETNO).
Desmenuzar el mineral.
Gatzamaillian zeregiñetako bat; burdingaixa edo mia maillukiakin juaz zehetu edo txikittu. Burdiñoletako berbia da.
Gatzamailliak txikindu edo jo bihar dau agoi guztietarako mia mailluka txiker bategaz, batian belauniko daguala, bestian albokerara etzunda, zelan otuten jakon.
miategi
[meategi]
.
iz.
(ETNO).
Almacén del mineral.
Mian edo burdingaixan biltegixa.
Miategixa baiño sarrixago bete bihar izaten zan ikaztegixa, galda bakotxian mia baiño askoz ikatz gehixago jarri bihar izaten zan eta.
miau
iz.
(TE).
Maullido,
miau.
Katuan zaratiari esaten jako. Onomatopeyikua da.
Gau guztian miauka, teillatuetan zihar ibilli da gure katua.. / Nuestro gato ha andado por los tejados mayando durante toda la noche. /
Gure etxe ostian, katuen "miau"ak ugari; beti miauka batian..
mieztaumieztatze
.
du
ad.
(TE).
Lamer,
chupar.
Katu emiak, mieztauaz garbittu eta apaintzen dittu bere umiak. / La gata, lamiendo limpia y peina sus crías. /
Txakurrak, ogixa emoten detsan eskua mieztatzia dau berezkua, esker onekua dalako. / Al perro le viene de naturaleza el lamer la mano que le da el pan, porque es agradecido.Ik.miezkau.
Gehixago entzuten dira miezkau eta miazkau.
mihastumihaste
[mehaztu]
(mihaztu, mihestu, miheztu).
du
ad.
(TE).
Atenuar,
diminuir,
aclarar [las plantaciones].
Bakandu: zerratu daguana mihats jarri, mihatsago ipini. / Gitxittu.
Lagun haregaz zeroian jarixuakin, mihastu dittu bere ondasunak. / Con el derrame que le representa aquel amigo, casi ha agotado sus bienes. /
Udako sikutiagaz mihastu da itturri hau. / Con la sequía del verano ha disminuído esta fuente. /
Nahi tta nahi ez zekarren larregixak gero mihaztutzia. / A la fuerza el exceso traía luego la atenuación. /
Artuak mihezten jardun genduan atzo arratsaldian.