Logo Eibarko Udala

L LETRA

Larregi jakin (OEH). Ser (tristemente) consciente, saber demasiado. Larregi ekixan berak, nahiz tximiño jantzi edo odoloste
jantzi [...] kalera azaldu orduko ezautuko ebena. (Zirik 103).
Larreta gatxiz. (TE). Larreta (apodo).   "Sobrenombre en Eibar, de los Larrarte" (TE, 513). Larreta baskulagiñ onenetarikua zan.
larri
1. iz. (TE). Apuro, premura, angustia, congoja, gravedad, importancia. Dukia berihala konturatu zan larri haundixagaz. (Ibilt 489).  "Se emplea como sufijo para significar diversos estados fisiológicos" (TE, 514).
2. izond. (OEH). Grande, importante, grave. [Ipuiñetan] ta batez be fraille gizajuak euren gain dittuela burlarik larrixenak. (Ibilt 453).
3. izond. (TE). Rodado (canto), áspero,-a, basto,-a, grueso,-a.   Lodiruzkua, ez zehia; latza. Errekatiko harri larrixa ekarri bihar destazu. / Me tienes que traer cascajo del río. Ik. lakar, latz.
4. adlag. (TE). Apuradamente, con apuros, con dificultad, angustiado,-a.   Estuasunian, kezkaz, estu eta larri. Indar barik, larri ebizen. Taillarrik gehixenak geldittuta. (Zirik 65). / Ordu hartan larri zan, zorrez beteta. / En aquel momento se encontraba apurado, lleno de deudas.
5. adlag. (ETNO). Enfermo, con malestar.   Erdi-gaixorik, ondoezik, osatu ezinda; gehixenetan tripetako gaitzen batekin. Azkenaldixan ez dakit zer dakaten, baiña larri nabil, nere onera bueltau ezinda. Ik. ondoezik.
6. izond. (TE). Áspero,-a, de grano grueso, basto,-a, granuloso,-a.   Lodixa, latza, ez fiña. Larri urten desku arto-urunak. / La harina de maíz nos ha salido áspera. / Arturuna eralgitzerakuan, fiña behera jausten zonan eta larrixa galbaian geratu.
larri agertu. esap. (TE). Verse apurado,-a, verse mal. Larri agertu naiz sasoiz heldutzeko. / Me he visto apurado para llegar a tiempo.
larri egon. esap. (TE). Estar inquieto-a, estar nervioso,-a, estar apurado,-a. Larri nago barrixak jakiñ arte. / Estoy inquieto hasta saber las noticias.
larri ibili. (larri ibilli). esap. (TE). Andar angustiado,-a, andar apurado,-a. Larri nabil nere burua ezkutau ezinda. / Ando angustiado no pudiendo ocultarme.
larri-larri egin. du esap. (OEH). Acongojar(se), apurar(se). Larri-larri ein da esan zetsan. (Zirik 64).
larrialdi iz. (OEH). Situación apurada, trance. Larrialdi hau zetorkidanik ez nian uste nik asko. (In Zirik 98).
larrittasun
1. [larritasun] . iz. (TE). Angustia, inquietud, aflicción. Ordu haren larrittasuna, ez neuke gura berriz. / La amargura de aquellas horas no la quisiera de nuevo. / Ez zenduke eukiko haiñbeste larrittasun izen labur bat aitxatzeko. (Ibilt 482). / Nahikua larrittasun izan ei eban Erratxuk zer partidurik ez eukalako. (Zirik 59). Ik. atsekabe, nahigabe.
2. [larritasun] . iz. (TE). Mareo, aturdimiento, malestar. Batera-batera, larrittasun bat etorri jata. / De repente me ha venido un mareo.
larrittu
1. larritze [larritu] . du ad. (OEH). Acongojar(se), angustiar(se), apurar(se). Zalduna ez zan larregi larrittu Dukiak ziñuanakin. (Ibilt 480). / Ez dagok zertan larrittu, ez najok berihalakuan harrapauko. (Zirik 87). / Hori, dan trankillakin, ez da asko larrittuko. Ik. estutu.
2. larritze [larritu] (larrittutze) . du ad. (TE). Sentir náuseas, tener náuseas, apurar(se).   Gomittularrixa, botaguria etorri edo etorri erain; estutu. / "Venir en ganas de: por antonomasia, de vomitar" (TE, 514). Hainbeste jatekok, larrittu ein nabe. / Tanta comida me ha producido náuseas. / Ez zan millagrua larritutzia hainbeste gauza ustel artian. / El asquearse entre tanta cosa podrida no era milagro. / Hárek gauza higoingarrixak ikustera, jakiña zan larritzia. / Era natural que viendo tantas cosas repugnantes le dieran náuseas.
3. larritze [larritu] ( larrittutze) . du ad. (TE). Picar, dar aspereza.   Laztasuna emon, larrixago bihurtu; laztu. / "Hacer áspera una cosa" (TE, 514). Errotarrixak larrittu biharra eukitzen dau. / La piedra de molino suele haber que picarla. / Errotarrixa larrittutzia izaten da, hobeto biharra ein deixan. / El asperar la piedra de molino es para que trabaje mejor. Ik. laztu.
larroillo iz. (JSM). Alcaraván. (Burhinus oedicnemus). Ik. frankolin.  Eibarren, gaur egunian behintzat, frankolin da izenik normalena.
larrokela iz. (AN). Carne de ganado de pasto.   "Larreko aberien okelia" (AN) Ik. larra.  "Manuel Mendibeltzukoak, okela hornitzailea Eibarko udalerrian, diño eze okelaren prezioak mantendu egin bihar dirala, baina larreko okelian prezioak beste tratamentu ekonomiko bat bihar dabela" (AN): "Se obligará también á proveer al precio que se vendiese en las villas de Placencia y Elgoybar, con la diferencia de que cuando en ellas se vende larroqueli, se le aumente aquí el precio..." (EUA, 1806-X-26). Badirudi Larrokelia izan biharko litzakiala gurian... (AN).
larrosa [arrosa] . iz. (TE). Rosa, rosal. (Rosa sp.). Ez da larrosik arantzarik gabe. / No hay rosa sin espinas.
larroseta iz. (NA). Lazo, lazada.
larruna [larrune] . iz. (TE). Pastizal, prado, pradera. Larruna bat gorritzen ebenian, beste baten billa urtetzen eben. / Cuando pelaban unas tierras, salían en busca de otras.
lartxo zenbtz. (TE). Demasiado. Lartxo aukeran, egun baterako, gaur ein dogun ibilixa. / Más bien es demasiado para un día la caminata que hoy nos hemos dado. / Bai Plaentxian eta bai Eibarren, horren barri lartxo be badakixe. (Zirik 23). Ik. gehitxo.
laskittu laskitze [laskitu] . du ad. (ETNO). Restregar la ropa.   Erropak garbitzeko jaboiakin igurtzi. Lixibia jo. Laskittu! Laskittu! Erropak laskittu! Laskittu da, jaboiakin zertu, erropia jo. Lehen askian onduan egoten zan losa bat, eta han joten zian. Edo lixibia. Lehenago, etxietan egoten zan lixiba-harri bat, harri sakon bat zulua eginda, eta han erropak eitten zian. Por ejenplo labadorian bonbuan modukua edo haundixagua, baiña harrixan einda. Izerak-eta, hamabostian behin, edo ohiak aldatzen zianian, han ipini, ta... Erropak ipintzen zian sutako hautsakin eta koipiakin! Orduan jaboirik ez zan. Sutako hautsakin ta gero erremua, erremu orrixak. Hor euki, ta gero lixibia jo esaten zan, askan aklarau, laskittua. Ik. lauskittu, jabonaduria egin, lixibia jo.
lastamarrara [lastamarrega] (lastomarrara, lastamargara, lastomargara). iz. (TE). Jergón, colchón de paja y lana, lecho.   "Lastoz, arta-malutaz edo ardilana takarrez egindako ohia" (ETNO) . / "Jergón, cuya funda se ha llenado de paja o con los forros de la mazorca" (TE, 514). Lastamarrara biguna gertau dot Asoliartzatiko maluta barrixagaz. / He preparado un jergón bien blando, con la panoja nueva que he traído de Asoliartza. / Etxia ifarñu bat dotela, lastamarrara illun baten... (PM, 38). / Gela hotza eta estua, ohia lastamarrara bakua. (Ibilt 466).  (Ibilt 189)
lastardatz iz. (ETNO). Madero vertical en torno al cual se forman los montones de paja, eje de almiar de paja.
lastazao (lastazau). iz. (TE). Antorcha de paja, haz de paja.   "Lastargixak, zuziak" (AN). "Se usa para alumbrar el camino, cuando se sale de noche al monte" (TE, 515). Hartizuz hiru lastazau biderako, gaur ez dago ba iratargirik. / Toma tres haces de paja para el camino, pues hoy no hay luna. / Zaharrak ixotzen eben lastazaua .  Lastazauak. (...) "Que eran teas o manojos de paja, generalmente de trigo, fuertemente prensados y en ocasiones embadurnados con grasa o resina, asimismo para iluminar" (EOYE, XV. mendea, 299. or. (JEL)).
laster (laste). adlag. (TE). Enseguida, pronto. Begiratu ezakin, laster amaittu jakozen diruok. / Con no mirar, pronto se le acabaron los dineros. Ik. bizkor, aguro, azkar, arin.
laster asko. adlag. (TE). Bien pronto, bien rápido. Gorra izan arren, laster asko entzutzen dau berari komeni jakona. / Aunque sordo, bien pronto entiende lo que le conviene. / Norbait ezer esatera aurreratzen zanian laster asko ixilduko eban. (Zirik 125).
lasterrera. mend. (OEH). Al poco tiempo. Handik lasterrera, bere txandia harturik, morroiak diño: [...]. (Zirik 29).
lasterki adlag. (TE). Rápidamente. Lasterki juan zan ordubetiori; lasterregi gure ustez. / Prontamente se fue la hora; a nuestro entender, demasiado pronto.  Ez da erabiltzen.
lastertasun iz. (TE). Velocidad, agilidad, rapidez, prontitud. Argixan lastertasuna, ezagutzen dan bizkortasunik haundiña. / La velocidad de la luz es la mayor velocidad que se conoce. Ik. bizkortasun, azkartasun.
lastima [lastima] . iz. Lastima, compasión. Lastimia da etxe eder hori hain zahartuta ikustia.
lastimia izan. [lastima izan] . esap. (TE). Ser una lástima, ser una pena. Lastimia izan da gaurko egualdixa! / ¡Ha sido una lástima el tiempo de hoy!
lasto iz. (TE). Paja. Puzpilluak eitten zan lasto bategaz. / Estaba haciendo pompas de jabón con una paja.
iñon begixan lastua ikusi. (iñon bizkarrian lastua ikusi). esap. Ver la paja en el ojo ajeno. Oin dala bi milla urte bezela, iñon begixan lastua ikusi eta habia ez norberanian. / Como hace dos mil años, se ve la paja en el ojo ajeno y no la viga en el propio.
lasta-moltso. [lasto-moltso] . iz. (TE). Montón de paja, pila de paja. Atai aurreko lasta-moltsua tolostu biharra dogu, ez deiñ alperrik galdu.
lasta-zehe. iz. (ETNO). Paja troceada.
lasto huts. iz. (TE). Pura paja, sin contenido sustancial.   Mamiñik bakua, hutsa. Frai Gerundion gaurko jarduna, lasto hutsa. / El sermón de hoy de Fray Gerundio, pura paja.
lastotoki iz. (ETNO). Pajar.
lata iz. (ETNO). Lata, tablón, base del tejado.   Teillatuan kasuan, kapirixo gaiñian josten dan ohola. Teillatuan egurrezko lurra, berorren gaiñian teillak ipintzeko. Ik. kapirixo, goixaga, gaillurraga, arlata.
latin iz. (OEH). Latín. Hasi zan deika frailliorri hizkuntzan diran hitz gogor [...] guztiak esanaz; eta honek oratu gura izan zetsanian bere latiñak esateko, hazka [...] apurtu bihar eban fraille gizajua. (Ibilt 465).  Pluralian: latiñak.
latro [taratulu] (laratro). iz. (TE). Barrena de carpintero, taladro.   "Herramienta de carpintero para taladrar madera" (TE, 516). Latruakin ein biharko destazu zulo hori. / Ekarrirak latrua zotzezko eskillariari zuluak egitteko.