Eibarko euskara hiztegia
K LETRA
kapitalismo
iz.
(TE).
Capitalismo.
"Una, por vía de ejemplo, de las muchas voces euskerizadas en Eibar al aparecer allí la literatura socialista y los fenómenos sociales a que corresponde, como acaso dos mil años antes, se euskerizó la voz 'denarius' al impacto de la economía monetaria" (TE, 479).
Kapitalismua da historixan sasoi bat, diruan nausittasuna siñale dabena; bere aurretiko sasoiak lurren jabien nausittasuna siñale izan eban bezela. / El capitalismo en la historia es una época que tiene por característica la principalidad del dinero, así como la época que le precedió tenía por característica la principalidad del dominio de la tierra.
kapoi
iz.
(TE).
Capón.
"Gallo capón o cebado" (TE, 479).
Hamen dogu gizentzen kapoi eder bat uezabandako. / Aquí tenemos cebando un hermoso capón para el amo.
karabil
iz.
(ETNO).
Terraja de roscar.
Kanpoko harixa emoteko ebaketa-erraminttia.
Karabilla pasau biharra jaukak torlojo honek.
Gitxi erabilia.
karabixa
[karobi]
.
iz.
(TE).
Calera,
horno de cal.
"Kareharrixa kixkalduaz kare bizixa egitteko erabiltzen dan labia" (ETNO).
Nola kareharrixa dan gehixena gure mendixetan, ugari ziran karabixak. / Como la mayor parte de nuestras montañas son calizas, abundaban los hornos de cal. /
Karie eitten da, karabixa-zuluen... lehelengo hormia ein gora. Ta harrixe barruen tolostu, ta barruen karabixa-zuluai... Iñoiz ez dozu karabixa-zulorik ikusi? Aurretik, behetik, zulotxo bat eukitzen dau, ta harrixe arkue ein bai? sua azpixen eitteko bestekue, ta goixan dana harrixe, arkue eindde, hormie eindde zubixa moduen. Ta arkue eiñ, ta ha zulotik egurra sartu, harrixa erre artien. Harrixe erre eitten da, ta harrixe erretakuen, behera jausten hasten da, bidera, zulue betetzen. Karie eitten dau harrixek urtu ezkero; haustu eiñ. Erre ta erre; arte-egurra emon karie erretzeko. Ta arte-egurra berue da ba; arte-egurra sartu ta sartu, ta hiru bat egun....
Amaierako -a berezkua dauka eta mugatuan normalian karabixia esaten da, baiña karabixa be entzun leike iñoiz.
karaketxa
(karakatxa).
iz.
(ETNO).
Carro para transportar material pesado.
Burdi klase bat da, gauza astuna karriatzekua: haria, teillak...
Gero burdixak eitten zittuan basarrirako asko! Tronkotarako burdixa, simaurrandako kajadun burdixa, burkoltzia esaten jakuan; ta bestia burtetxia, bedar sikua edo bedar soltia, gero esagiakin lotu eta erabiltzekua. Ta gero karakatxia esaten jakuan bolketia moduan lurretarako-eta. Lurra barrenetik guenera altzatzeko, edo obra bat bazan, nunbaittetik haria edo zeozer ekartzeko.... /
Burdixak? burkajia bat, burkara haundixa; bestia karaketxia, txikixa; hau bedarrondotakuau; eta burdi-motza... Karaketxia da burdi txikixa, hariatarako, edo teillak eruateko....
Ik.
lur-burdi,
burdi txiki,
burdi.
karakote
1.
iz.
(TE).
Vara con gancho,
garfio para recoger frutas.
Frutak batzeko orduan madala oratzeko kakodun makilla luzia (ETNO).
Karakote batekin jatxi eban adarra okaranez betetakua. / Con un gancho descendió una rama llena de ciruelas. /
Sagarrak, madarixak eta holakuak hartzeko karakotia: kakuaz adarrak hartu eta "taka". Gaztaiñak eta hurrak, barriz, zardaixaz. Zardaixaz astindu ondo, eta botatakuak jaso.
Ik.
zardai,
haga,
kako.
2.
iz.
(TE).
Nariz aguileña.
Sur karakotia eben famelixako guztiak. / Todos los de la familia tenían nariz aguileña.
Ik.
sur karakote,
kako.
kardantxillo
1.
[kardantxilo]
(gardantxillo).
iz.
(TE).
Jilguero.
(Carduelis carduelis).
Motrikoko Lizarrira goiaz kardantxillotara. / Vamos a por jilgueros a Lizarri de Motrico. /
Horrek guztiok ondo kantatzen juek: kardantxilluak, eta tariñak, eta berdeloiak, eta pardilluak, eta... Kaixolan be makiñatxo bat eukittakua nok ni. Likiaz harrapau, eta kaixolara. Berihala bertakotzen dittuk. Eta kantua?! Zelan kantau?! Zoragarrixa.
UZ: karnaba.
2.
[kardantxilo]
.
izond.
(TE).
Hablador,-a,
parlanchín,-ina.
Ondo jarritako izena hiri, kardantxillua. / ¡Bien te llamaron a ti jilguero!
kardantxilluanak
iz.
(TE).
Nidada de jilguero.
Txabola onduan, arta baten, kardantxilluanak. / En una encina, junto a la borda, había una nidada de jilguero.
Ik.
kardantxillo.
kardo
[kardu]
.
iz.
(ETNO).
Cardo.
Itxura antzerakua daken lora askori esaten jako kardo. Gehixenbat lora horiduna da kardua.
Oingo gaztiak, kanpo-larrosa ta etxe-kardo. (Zirik 41).
kare
iz.
(TE).
Cal.
Kariakin eindako ziriñagaz zuritzen dira etxiak. / Con un líquido preparado con cal se blanquean las casas.
karatx.
[karaitz]
.
iz.
(ETNO).
Piedra caliza.
Ni gaztie nitzala karabixetako harrixa etaratzen Urkon! Karabixek karatxa biher dau; karabixa eingo bada karatxa bihar! Eta karatxa eguan Urkon, goixen. Ta hara juten nitzan ni, granujie, astuakin! Goguan dakat bete-betien; nik eukiko nittun lau-bost urte orduen, baiña astuan ondorien, banekixen parajie nun eguen ta juen. Ta han Arandoko lau bat gizon harri-ataratzen! Mendixen burdixekin harrittan jentie. Urkoraiño, nik, astuakin bazkarixe eruaten notsen.
Ik.
kareharri,
kare-hatx.
kare bizi.
iz.
(TE).
Cal viva.
"Kalzio oxido anhidroa" (ETNO).
Kare bizixak erre eitten dau. / La cal viva quema.
kare-hatx.
[kare-haitz]
.
iz.
(TE).
Piedra caliza,
roca caliza.
Kare-hatxian izaten dira hobeto artadixak. / En las calizas se dan mejor los encinares.
Ik.
kareharri,
karatx.
kare-mendi.
iz.
(TE).
Monte calcáreo,
monte de caliza.
"Formación caliza o calcárea" (TE, 480).
Arno be, kare-mendixa.
kareharri.
iz.
(TE).
Piedra caliza.
Gure inguruan ugari da kareharrixa, eta kareharrixa dan basuetan, artia eta hurrak. / En nuestras proximidades abundan las calizas y en las calizas la encina y el avellano.
Ik.
karatx,
kare-hatx.
karegintza
iz.
(TE).
Fabricación de cal.
Karia egitteko lanbidia. Kare-egitten jardutia.
Lehenago karegintzia leku askotan zan. / Antes la preparación de la cal viva se hacía en muchas partes. /
Karegiñan ibilitta nago ni Asuntzan laguntzen; ibilitta nago kanpuen. Etxien ez, baiña. Ni gaztie nitzala etxekuek amaittu zien, baiña Asuntzak ointsuen eiñ eban karabixa, oin dala 40 bat urte, ala... Orduen sasoi baten karabixa erretzen laguntzen izeten giñen, ta neu be Arandotik izenda nago, karabixa erretzen. Gabien, gabien, hari beti segidu bihar jako erreko bada amatau barik; azpittik, han zulotik egurra emon ta egurra emon; karabixia erretzeko lehenik egur pillo handixe ein bihar izeten zan, egur pilla handixa erretzen dau ha(re)k harrixa erre orduko! Egurra artie, arte-egurre. Beruena haxe. Otie be iguel! Edozer. Baiña sartu bardiñien beruena arte-egurre... Gaztaiñie-edo sartzen badotsazu, eskasago, hilddague. Baiña arte-egurra berua, ta pague be ona; pague ta artie ta horrek, sua eitteko onak. Gero karie eindakuen soluen bota, azalien, zuri-zuri. Hori kariori, kokue erretzeko, lurra garrazteko ona izeten da hori. Kariek lurra garbittu eitten dau!.
Ik.
kareharri,
kare bizi,
karatx.
karga
1.
iz.
(TE).
Carga de preocupciones y problemas.
Larregikua gizajuak kargia. / Excesiva la carga del infeliz.
2.
iz.
(TE).
Carga atmosférica,
mal tiempo,
tiempo pesado y gris.
Bizkaittik dator kargia eta eurixa izango dogu. / De Vizcaya viene la carga y tendremos lluvia.
3.
iz.
(ETNO).
Carga o cantidad o montón de material que se lleva a cuestas,
a la espalda: forraje,
género de la huerta,
madera o leña.
Takada baten norberak lepuan eruan leikian kargia: bedarra, egurra, ganajatekua...
Harek egundoko markia egin juan burdiña troskua eruaten, baiña sekula karga bat lepuan hartu barik egin juan hori markiori, sekula karga bat hartu barik! /
Oiñ iñor ez dago basarrixetan usauta karga-naborik eruaten, bedar-kargarik be ez, karga-egurrik be ez....
Ik.
zama,
besada.
Bakarrik edo materixalan izenakin batera erabiltzen da. Izena onduan daukanian materixal izena gehixenetan ondorik doia.
4.
iz.
(OEH).
Carga de arma de fuego,
material explosivo.
Barrenetxen kanteran dinamita kargak sartu zittuen. (Zirik 78).
karga-bedar.
(bedar-karga).
iz.
(ETNO).
Cantidad de hierba que se lleva en la espalda.
Oiñ iñor ez dago basarrixetan usauta karga-naborik eruaten, karga-bedarrik be ez, karga-egurrik be ez... eta lehen kargatan asko egitten zan.
karga-jasotzaille.
[karga-jasotzaile]
.
iz.
(TE).
Levantador,-a de pesos.
"Profesional de este deporte" (TE, 480).
Itziarren zan karga-jasotzaille entzuna. / En Iziar había un levantador de pesos de fama.
Ik.
harri-jasotzaille.
karga-jasotze.
iz.
(TE).
Levantamiento de peso.
"Gaur egunian harrixa jasotzen da gehixenbat, baiña lehen ingudiak, zorruak... be jasotzen ziran" (ETNO). / "Competencia de levantamiento de peso" (TE, 480).
Karga-jasotze berua ei da domekan Deban. / El domingo en Deba, hay una competencia de levantar peso en que se juega mucho dinero.
Ik.
harri-jasotze.
kargabar.
iz.
(TE).
Carga de leña,
haz de leña.
Kargabarrak, labarako su-geixa. / Los haces de leña menuda, combustible para el horno.
kargata.
iz.
(ETNO).
Trabajo de llevar cargas a la espalda.
Lehen basarrixetan gehixago usatzen zan kargatia; oiñ iñok ez dau egitten.
Ik.
lurreta,
egurreta,
bedarrondota.
kargau
kargatze
[kargatu]
.
du
ad.
(TE).
Cargar.
Ixillian kargau eban astua eta juan zan. / A hurtadillas cargó el burro y se fue. /
Lau lagunen artian ein dabe burdixa kargatzia. / Entre cuatro han cargado el carro.
Beste leku batzuetako zamatu formia "no es conocido en Eibar" (TE, 480).
kargu
(kargo).
iz.
(TE).
Cargo,
responsabilidad,
encomienda.
Gure aittak Urkiko ermittian kargua euki eban hango arboladixan proba batzuk eittian kontura. / Nuestro padre tuvo el cargo de la ermita de Urki a cuenta de unos experimentos en la arboleda de aquel lugar. /
Edozein modutan be aurrerakada haundiren bat ein dok heure karguan. (Zirik 32).
Artikuluakin, holan esaten da: [kargúa].
karkaba
iz.
(TE).
Cárcava.
Karkabia, zerkia eta eskarpia, Eibar antxiñakuan, toki ezagunak eta eguneroko hizketan sartzen ziran berbak. /
Etxiak atzekalde txiki bat dauka, ero "karkaba txiki bat". "Karkabia" be esan ohi da! Ha etxian atzian zertzen danari "karkabia" esan ohi jako.