Eibarko euskara hiztegia
K LETRA
kirikixo
2.
[kirikio]
.
iz.
(TE).
Displicente,
desdeñoso,-a desagradable,
antipático,-a.
-Ondo ipiñittako izena hiri Kirikixua! -Baitta hiri be Moskatela!
Esangura figuradua dauka.
kirikixo-txakur.
[kirikio-txakur]
.
iz.
(TE).
Perro cazador de erizos.
Antxiña kirikixuak harrapatzeko hezitzen ziran txakurrak, gehixenetan arratoi-txakurrak, txakur gogorrak (ETNO). / "Perro rastreador de erizos" (TE, 491).
Emilio Portugesak eukan kirikixo-txakurrik onena. /
Erbi-txakurra diferentia da, belarri luzia. Ta galiperrena be diferentia da. Galiperra ta eperra eitten dabe, baiña galiperretarako beste razia bihar da. Ta txinbo-txakurra be diferentia da: txikixa, sasikartian sartzeko... Ta kirikixo-txakurrak be bai, txakur ganorabakuak, baiña erakutsitta.
Ik.
txinbo-txakur,
oillagor-txakur,
kaza-txakur,
ehiza-txakur,
erbi-txakur,
eper-txakur.
kirri-karra
onomat.
(ETNO).
Crujido,
ruido de dientes.
Sonido producido por productos duros y crujientes, al frotarlos, morderlos...
Artua urkuldu: alia kendu, hor, kirri-karra, kirri-karra kaskariakin!, badakizu, ezta?. /
Karamelua jaten darabizun kirri-karriakin badirudi hagiñak be bota bihar dittuzula.
kirri-karra jan.
esap.
(TE).
Comer crujiendo.
Hagiñekin txikittuz jan.
Kirri-karra ez dira jan bihar karameluak, hagiñak hausten dira bestela. / No se deben comer triturando los caramelos, porque si no se rompen los dientes. /
Ni ikusitta nago mutil kerten bat bonbillia kirri-karra jaten.
kirri-korro
1.
iz.
(IL).
Ruido producido por el catarro dentro del pecho,
gorgojeo.
Katarruak bular barruan sortzen daben zaratia. Berba onomatopeikua da.
Katarrua juan dalakuan, baiña ondiok kirri-korro petral bat daukat hemen barruan. /
Zure kirri-korrua be ez da ba errez juaten; hartuizu esne berua eztixakiñ..
2.
onomat.
(ETNO).
Ruidos producidos en la tripa por el hambre,
ruido de la tripa.
Gosiak tripetan sortzen daben zaratia. Tripa-zorrixak.
Hau gosia! Tripak kirri-korro dakadaz.
kirrizkada
(kirrizkara).
iz.
(TE).
Acción de rechinar,
crujido.
Egoera larrixetan sortzen dan hagiñetako zaratia (ETNO).
Han izango da negarra eta hagiñen kirrizkadia. / Allí será el llanto y el rechinar de dientes.
Ik.
hagin-kirrizkada,
kirrizka.
kirrizkadia egin.
(kirrizkaria egiñ).
esap.
(AN).
Crujir.
Hazurrak, esate baterako.
Ik.
kirrizk egin.
kirru
1.
iz.
(ETNO).
Estopa.
Hodeixen arteko junturetan, bata bestiari lotzeko torlojuakin egitten diranak, junturia estanko egitteko harixetan ezartzen dan materixal naturala.
Tubuak lotzeko derrigor bihar jok kirrua, bestela tuerkia lotzen duan harixan urak urtetzen jok.
Ik.
tubo galbanizau,
tubo baltz,
hodeixa,
ameluta,
karrapusta.
kirtengo
izond.
(OEH).
Bruto,
inculto.
Tira, kirtengo. Oindiok televisiñua zer dan eztakik? (Zirik 22).
kiru
iz.
(ETNO).
Retama.
(Genista hispanica, Cytisus sp.).
"Cierta retama, cuyas ramas son buenos combustibles" (AZ, 642).
Otia takarra da, arantzaz josittakua. Kirua bedarra letxe da, biguna, eta lora horixa, lora edarra eukitzen dau. /
Kiruak leka txikixa emoten jok, zozuak jaten jok.
Ik.
gisats.
Izen ezaguna da Eibarren, baiña landara desbardiñak izendatzen dira berakin: Genista, Cytisus... Izan be, talde bateko landarak dira, erderaz retama izenez ezagutzen diranak eta erreza da nahastia.
kiskaldu
kiskaltze
[kiskali]
.
du
ad.
(TE).
Abrasar(se),
asar(se),
tostar(se),
quemar(se),
calcinar(se).
Erabat erre.
Gaurko euzkixakin kiskaldu naiz Arratera igotzen. / Me he asado con el sol de este día subiendo a Arrate. /
Aor gure poza! Kiskaldu jaku burduntzikua ardautara giñan artian! / ¡Nuestro gozo en un pozo! ¡Se nos ha quemado lo del asador mientras habíamos ido a por vino! /
Kiskaldu dot zartañian urdaiazpikua. / He quemado en la sartén el jamón. /
Moda barri bat agertu zan: euzki-galdatan azala kiskaltzia. / Apareció una nueva moda: quemar la piel al sol.
kiskilla
iz.
(TE).
Quisquilla,
camarón.
"Camaroncito, con los que se presentan a la venta las angulas" (TE, 491).
Sasiolako angulekin, kiskilla gorrixak.
kitto egin
du
ad.
(TE).
Ajustar cuentas,
saldar,
pagar [una deuda].
Kontuak garbittu, likidau, amaittu.
Hill-kanpai horrekin ordaindu dittu zittuan zorrak, eta hor, kitto ein dau danekin. / Con esa campana ha pagado todas sus deudas, y hele en paz con todos.
Ik.
bardindu,
partu.
kiximajua egin
esap.
(NA).
Hablar a la francesa,
con 'eje'.
Neretzako hauxe, Markiñatik Durangora, hamen Bizkaixan onduen eitten dana euskeraz; eta Gipuzkuan hortxe, Zarauztik, Zeztua... hor eitten da nere ustez onduen. Gero ba, behin Donostittik harutz be, harei ez da erreza entenitzen, ahopian pasatzen dabe eze... Harek frantsesa ero, frantses-euskaldunen antzera eitten dabe, pixkat kiximajue eta zera; entenidu eitten da, baiña....
klak
onomat.
(NA).
Ruido seco y corto,
rotura.
Ume kutxauak! gero zorrixak eta, enee! enee! Orratzixa zerratua ez dozu jakingo zer dan!: gauza estu-estuak, bat orraztekua, eta beste holako txikitxo bat pasatzekua. Harek batzen zitxuan zorrixak, eta hantxe hillaran, klak! eta klak! eta... /
Erreberua ba, haxe, jatxi barrixa. Etorten zian eratera banaka-banaka, eta basokara ederrak eraten zitxuen. Jatxi eta, epel-epela: klak! eta kitto! /
Euskeraz "hausi" esaten da "klak!" eittia. /
Kakahuesak eta hurrak diferentiak dia: kakahuesak bikixak izeten dia, kalekuak, erdixan klak! eittekuak..
klank
onomat.
(ETNO).
Ruido seco y corto.
Zaratiana.
Txingeta kanpotik isten da; txingeta lehen, kanpotik. Holan, barrutik ekan istekua, baiña kirtenak kanpotik eta klank! isten detsa: nahi zabaldu eta nahi itxi, baiña, itxi sekula bez. Itxi bai!, batu, baiña gabian etxetik, barrutik itxi ein bihar.
klarion
iz.
(OEH).
Clarión,
tiza.
[Lapitzik] basarrixan be zelan ez eken, klarion bat eruan ei zetsen. (Zirik 81).
klau
(glau).
onomat.
(ETNO).
Algo que se hace con rapidez.
Erreztasunana.
Lehengo baten esan eustan batek: "Hi, hori markiori?, gaur edozeiñek egingo leukek!". Eta esan netsan,"Zelan?"; eta -"Joer! Ixuraiño etorri kamiñoz eta Ixutik "klau!" segiduan!".
kli-kla
(klik-klak, kli-klo, klik-klok).
onomat.
(ETNO).
A punto de soltarse,
flojo.
Hagiña kili-kolo mobitzen danian.
Bueno! hagiñak klik-klak! kli-klak! holanik okelia jaten neuan, eta piskat gogorra zan ba eta... /
Umiak kli-kla darabill hagiña. Laster jausiko jako, kili-kolo dago-eta.
klik-klik
onomat.
(IL).
Ruido de la tijera.
Ulia ebatiana.
Ebagixok ulia granujioni, klik-klik, bildur barik.
klin-klan
onomat.
(ETNO).
Ruido de ventanas,
onomatopeya.
Bentana zaratak.
Oiñ atia zabalik laga dau! Eta bentania be zabalik laga dau!: bentatia jo-ta "klin-klan, klin-klan, klin-klan-klin-klan-klin-klan-klin-klan...".