Eibarko euskara hiztegia

kategin iz. (TE). Cadenero,-a, fabricante de cadenas.   "Que hace cadenas" (TE, 484). Haren aitta, kategiña Durangon. / Su padre, cadenero en Durango. / Autubatzailliak diñuenez, Otxandixoko kategiñak bihar barik azaltzen dirala eta, Eibarrera ei datoz bihar billa. Ik. autubatzaille.

kategintza iz. (TE). Fabricación de cadenas. Kategintzia, betikua Durangon. / La manufactura de cadenas, tradicional en Durango.

kateka iz. (IL). A la cadeneta (juego).   Harrapatzeko jokua da. Ik. harrapatzen.

katekesi iz. (TE). Catequesis, catecismo.   "Curso vernacular de doctrina cristiana" (TE, 484). Katekesixan, abare jaunak gauza barri gatx asko aitzen emon biharra izaten eban, eta erdel hitz asko euskeraz janzten zittuan. / El señor cura en la catequística, teniendo que dar a entender muchas cosas nuevas, euskerizaba muchas palabras castellanas.  Eibarren, dotriña arruntagua da katekesi eta kristau-ikasbidia baiño.

katenero iz. (TE). Alcabalero,-a, cobrador,-a de impuestos.   "Arrendador de alcabalas o el encargado de su cobranza" (TE, 484). Katenerua haren aitta, Ebanjelixoko Levi izan zan moduan. / Alcabalero su padre, como lo fue Levi del Evangelio.

katiau

katigu

katigutu katigutze [gatibatu] (katigututze) . du ad. (TE). Apresar, aprisionar, encarcelar, castigar, sancionar.   Preso hartu. Alkar aittutako lagun askon artian katigutu eben. / Le apresaron entre muchos individuos concertados entre sí. / Beste naziño baten oratu eta katigututzia, ez da legezkua. / Apresar en territorio extranacional, no es de ley. / Guzurrakin katigutzia, bi bidar txarto eiña. / Castigar con mentira, dos veces mal hecho. Ik. morroillopian sartu, kerizpian sartu.

katillu [katilu] (katillo). iz. (TE). Tazón, taza grande. Hamarretan, katillo bat oillo salda ardau zurixakin. / A las diez, una taza de caldo de gallina con vino blanco. / Ezeizu ekarri saldarik eta bai katillu bat, ardaua gero erateko. Saldia hartzen da katilluaz, haragixa txikittu eta ahoratzen da atzamar Jaungoikuak emonikuegaz. Ik. fraille-katillu, jikara.

katillukada (katillukara). zenbtz. (TE). Tazón, taza [contenido]. Bakotxandako, katillukadia artua-ta-esnetik. / A cada uno, una taza de la leche y borona.

katiorratz iz. (AS). Imperdible.

katu

katxesa iz. (NA). Irresponsabilidad, inconsciencia. Horrek daka katxesia!.

katxo izond. (JSM). Pelotari zurdo. Horrek pelotari bixok katxuak dira.

katxurrillo iz. (TE). Cachorrillo, pistola pequeña. Katxurrillogiñan sakape baten, iñora juan barik, Ameriketak ein zittuan. / Fabricando cachurrillos en un desván, sin salir a ningún lado, hizo las Américas.

kautan [kabutan] . postp. Para sí mismo,-a, para sus adentros. Horrelako iritxixak nerabixazen nere kautan. (Zirik 6). / Behin, bere kautan euala, bat juan ei jakon, ta bat-batian soltau ei zetsan. (Zirik 111). Ik. bere kautako, nere kautan, bere kautan, nere kautakuetan.  Aurretik neure, bere... dabela erabiltzen da, pentsau, esan moduko aditzekin. Nor(k) bere kautan, nor(k) bere barruan.

kaxa iz. (TE). Culata de arma, larga o corta.   Su-armen kulatia: arma luziena eta motzena izan leike. / "Kaxak egitteko intxaur egurra erabili izan da beti" (ETNO). Ondo eindako kaxia, ikusgarrizko biharra. / La culata bien labrada es un trabajo admirable. / Kaxak eitteko intxaurra. Intxaurra besterik ez dau balio. Intxaurra izaten zan. Ta horrek intxaurrak erosten zittuen, zerriakin tabloiak ebagi, kaxia eitteko zabalera baten, ta harek eukitzen zittuen sikatzen. Ta, gero, sikatzen zianian, ba, arotzak plantillia eukitzen eban, kaxian formia, ta zerra-zinttiakin ebagi.

kaxagin iz. (TE). Culatero,-a, labrador-a de culatas.   "Eskopeta-kaxak lantzen dittuana" (ETNO). / "El que labra las culatas de las escopetas" (TE, 486). Ezagutu diran kaxagiñ onenak, Aixa eta Txurruka zaharra. / Geure aitxitxa eta amaman partetik kaxagiñak ziran; euren kontura zeken, aittak eta seme bik. Ta etorri ahala biharra eiñ. Biharra etorrela, ta jo-ta goixeko seiretatik amaittu artian. Eitten eben ha zera, ta gero beste hamar egunian jai, ez daguala biharrik. Ta gero, 'biharra etorri dok', ta jo-ta barriro biharrera. Holaxe beti!. / Txirixo-kalian bizi ei zan Batista kojua, Eibarren kaxagiñik onenetarikua. (Zirik 102). Ik. kañoigin, txispagin, baskulagin.

kaxagintza iz. (TE). Fabricación de culatas [oficio]. Kaxagintzia erreztuta dago oin makiñekin. / La hechura de las culatas, está ahora facilitada con máquinas.

kaza iz. (OEH). Caza, acción de cazar. Kazatik etorrela. (Zirik 71). Ik. ehitza, kaza-txakur.

kazari iz. (TE). Cazador. Gure denboran, Erromaldo zaharra zan kazarixen nausi. / En nuestro tiempo, Romualdo el viejo era el rey de los cazadores. / Keixa arbolapiak kazariz beteta izaten ziran. (Zirik 73). Ik. ehitzari.

ke (kee). iz. (TE). Humo. Egur heziak, keia ugari garra biztu baiño lehen. / La leña verde da mucho humo antes de arder. / Keia agiri dan lekuan, sua. / Donde se vea humo, habrá fuego. / Sua dauan lekutik, keia. (Zirik 5).  Artikulua hartutakuan keia egitten da, amaierako -ee luzia baleuka letz. Singular eta pluraleko deklinaziñua halakotxia dauka.

keda iz. (TE). Queda, toque de queda, campanada de queda.   "Las campanas de la queda, a las nueve en verano y a las ocho en invierno, por disposición de las ordenanzas" (TE, 486). Ez dago ondo umiak kalian agertzia kedia jo eta gero. / No está bien que los niños anden por la calle, después de haber sonado la queda.

kedar (kedarra, kider, kidarra). iz. (TE). Hollín, tizne.   "Negro del humo en la chimenea" (TE, 486). Kedarra baltza zan sukalde guztian. / Ennegrecida de hollín estaba toda la cocina. / Kedarria be ez leuke emongo siku harek, interesik gabe. / Aquel avaro no daría ni el hollín sin algún interés. / Kedarria badakizu zer dan?: tximinixan daguana katiauta, bal-baltza; goittik behera jausi eta dana zikintzen dabena.  Batzuetan berezko -a baleuka moduan erabiltzen da Eibarren: kedarria.

kedarratu kedarratze [kedartu] . du ad. (ETNO). Ahumar. Ik. ketan sikatu, ketu.  Berba hau AZk dauka jasota; TEk ez dakar. Gaur egunian, badirudi ketu, ketan sikatu, eta antzerako perifrasisak gehixago erabiltzen dirala.