Eibarko euskara hiztegia
K LETRA
ka
interj.
(
NA).
¡creo que no!,
¡diría que no!.
-Gaur sardaurako bihar dian sagar danak batuko douz ala? -Ka! ezingo dou dana amaitxu....
kaballo
iz.
(
NA).
Caballo.
Donostiako kaballuak eta Bilboko kaballuak eta -orduan hemen taillarretarako eta trasporterako dana kaballuak ibiltzen zittuan-, ba kaballuak etorten zittuan probak eittera astelehenetan.
Ik.
zaldi.
kabezera
iz.
(
NA).
Nudos para atar a animales domados por la cabeza.
Animalixa haundixak lotzeko erabiltzen da: ganauak eta kaballerixia normalian.
kabia
[habia]
.
iz.
(
TE).
Nido.
Etxetxuari jarri detse izen letz "Nere kabia".
Eibarren ez da erabili izan normalian, habixa baiño.
kabidu
kabitze
[kabitu]
(kabidutze)
(kabiru).
da
ad.
(
TE).
Caber,
entrar.
Alperrik diruak asko harrotu zaittu, kabiduko zara. / En vano el dinero te ha henchido tanto, ya cabrás. /
Ez zan erreza etxe hartan danok kabidutzia. / No era cosa fácil caber todos en aquella casa. /
Izan ezin laikiana liburu hartan diran gauza guztiak buruan kabitzia. / Es cosa imposible que quepan en la cabeza todas las cosas que se dicen en ese libro. /
Hogei errialekuetan hire bururik ezin leikialako kabidu. (Zirik 61).
kabidu eziñik.
(kabiru eziñik).
esap.
(
EEE).
No cabiendo en sí.
Oso harro.
Loterixan lehenengo premixua atara dabenetik kabidu eziñik dabil.
kafe
iz.
(
TE).
Café.
"Naturalizado seguramente al introducirse el producto y su infusión en los hábitos del consumo" (TE, 472).
Ohittu bakueri, kafiak lua galtzen detse. / A los no acostumbrados, el café les pierde el sueño. /
Kafia trankil hartzeko asmuetan urten eban etxetik. (Zirik 117).
kafesne
[kafesne]
(kafia-ta-esne, kafitesne).
iz.
(
NA).
Café con leche.
Oin bixok kafesnia hartuko dou, eta ala! aide! jantzi zapatak eta listo! Zuk zer? kafia hutsik nahi dozu ala esniakin?, epelao!.
Ik.
kafitesne.
kafitesne
[kafesne]
(kafia-ta-esne, kafiatesne, kafesne).
iz.
(
TE).
Café con leche.
Eibarko gosarixa, kafia-ta-esnia zortziretan. / El desayuno en Eibar, café con leche a las ocho.
Ik.
kafesne.
Gaur egunian lokuziñua zihero lexikalizauta dago, sarrittan goruzko diptonguekin esaten dalako kafíatesnia, edo murriztuta kafítesnia.
kaiku
1.
iz.
(
TE).
Cuenco de madera para recoger leche,
cuenco de piedra.
Ardi-esnia batzeko erabiltzen dan zurezko ontzixa. / "Cuenco de piedra para usos domésticos, como en la edad neolítica" (TE, 472).
"Kaiku" ba jertsi klase bati be esaten jako, baiña kaikua da egurrezko ontzi bat, lehen ardixak jasteko ibiltten zana, baiña guk ez dogu usau.
Ez da Eibarren erabiltzen, ezaguna dan arren.
2.
iz.
(
NA).
Jersey típico vasco de lana.
'Kaiku' jertsi klase bati be esaten jako, baiña kaikua da egurrezko ontzi bat, lehen ardixak jasteko ibiltten zana, baiña guk ez dogu erabilli.
3.
izond.
(
TE).
Tonto,-a,
necio,-a,
majadero,-a.
"Sobrevive la voz fuera del folklore con sentido figurativo de torpe" (TE, 472).
Kaiku galanta zara zu behintzat! /
Makiñatxo bat kaiku bada hortikaldetik! /
Euskeria baztartuta Euskalerrixa salbauta dagolakuan. Kaiku madarikatuak. (Zirik 41).
kaiku mozolo,-a.
izond.
(
TE).
Tonto,-a,
necio,-a,
majadero,-a.
Majadero haundixa. Kaiku eta mozolo esanahi antzerakua dake bixak, eta bixak batuta indarra gehitzen detsa izenonduari. / "Se dice para calificar de estúpido o cosa parecida" (TE, 472).
Kaiko mozolo galanta zuen senidia.
Ik.
kaiku.
Normalian kaiku erabiltzen da eta ez kaiko. Bestalde, kaiku mozolo-k jenerua be hartzen dau andrei erreferentzia egiten detsenian: kaiku mozola.
kaikukerixa
[kaikukeria]
.
iz.
(
OEH).
Burrada,
majadería.
Ez jakiñian zer pentsau, bildurra ala kaikukerixia ete zan Zaldunan jaramonik eza. (Ibilt 476).
kaiña
[kanabera]
(kaiñabera).
iz.
(
OEH).
Caña de pescar.
Ez al jatzue bururatuko ezkontzerikan, bestela hor ikusiko zaittuet kaiña banakin edo beste zeozekin andriari iges eitte alde. (Zirik 107).
/
Baebillen Mariño bere kaiñiorrekin ixilleko-peskan. (Zirik 14).
kaiño-zulo
[kainu-zulo]
.
iz.
(
TE).
Sumidero,
desagüe,
alcantarilla.
Kaiño-zulora jausi jakon eraztuna. / Se le cayó la sortija al sumidero.
Kaitano
[Gaitan]
(Kaittano).
iz. ber.
(
TE).
Cayetano.
Kaittano, gure sasoian, dibujatzaillerik onena. / Cayetano, en nuestro tiempo, era el mejor grabador.
1. kaixo
1.
interj.
(
TE).
¡hola!.
"Saludo con que se aborda a las personas conocidas" (TE, 473).
Kaixo!, aspaldiko Bartolo!; nundik zara hainbeste denboran?
kaixola
1.
[kaiola]
.
iz.
(
TE).
Jaula,
(fig) hogar.
Nahi tta urrezkua izan, kaixolia kaixola. / Aunque sea de oro, la jaula es jaula. /
Kardantxillo bat kaixola dotore batian kantatzen zan artian. (Zirik 83).
/
Kintzena egun batian, orduak aurrera eta ez zan agiri Txoririk bere kaixolara (etxera). (Zirik 76).
2.
[kaiola]
.
iz.
(
ETNO).
Jaula de obra.
"Teillatuko hodeixiari bajadia ipintzeko aldamiñua, sokiakin esegitta goittik behera ibiltzeko".
Trokolia erabiltten dok kaixolia jaso eta bajatzeko.
Ik.
trokola.
kaja
[kaxa]
.
iz.
(
TE).
Caja,
ataúd.
"Naturalizado con sus derivados, sin que los neologismos los destierren del habla común" (TE, 473).
Bedratziretatik hamabixetara da eregitta kajia, hartu-emonetarako. / La caja está abierta de nueve a doce, para recibir y pagar. /
Kaja baltz baten barruan. (Zirik 12).
kajetola
iz.
(
TE).
Membrillo en cajas de madera.
"Se decía del membrillo, que en cajas de madera preparaban las confiterías para las fiestas de Navidad" (TE, 473).
-Zer gabonsari emon detsue? -Kajetolia.
Artikuluakin: kajetolia.
kajoi
iz.
Cajón.
Kajoi barruan. (Zirik 45).
Ik.
sarreka.
Sarreka baiño askoz arruntagua kajoi.
kaka
1.
iz.
(
TE).
Caca,
excremento,
mierda,
heces.
"Lo que defeca el intestino" (TE, 473).
Munduan nola dan dana ikusmiria, kakalardua agertzen da kakatara, ongarrizko zeregin baterako. / Como en el mundo todo es maravilla, el escarabajo acude a las cagadas, para un servicio beneficioso. /
Beti biharrian da kaka morralian!
/ ¡Siempre trabajando y nada!
Ik.
korotz,
pekorotz.
Berba jenerikua da, personendako eta animalixendako balio dau. Hala be, animalixendako beste berba bat be badago: korotz edo pekorotz. Artikulua hartzerakuan izena ez da kakia deklinatzen amaierako -a berezkua izan arren; izenondua danian, ostera, bai (ikusi bere adieran).
2.
iz.
(
ETNO).
Porquería,
suciedad.
"Ume berbetan, gauza zikiña, ikutu bihar ez dana aitzen emoteko esaten da".
Ez eruan ahora hori, maittia, kaka da-ta.
3.
interj.
(
TE).
¡mierda!.
"Igual a la del General Cambronne en Waterloo" (TE, 473).
Kaka!, alperrik galdu juat oingua be!
Ik.
kaka zaharra.
4.
izond.
(
TE).
Fastidioso,-a.
Gogaikarrixa, aspergarrixa, amorrogarrixa.
Zeregin kakia, pitxoikuan kaxan, atakadore zulua eittia.
Ik.
kakatsu.
Mugatuan erabiltzen da: kakia.
kaka egin.
du
ad.
(
TE).
Cagar,
defecar.
"Desocupar el vientre" (TE, 473).
Gargantuak, kaka eiñaz sosiguz, eitten eban metafisikako bere eguneroko ikas-legia. / Gargantúa, cuando se sentaba a sus anchas para desocupar el vientre, hacía su diaria lección de metafísica.
Ik.
librau,
komunian izan.
kaka jaten.
esap.
(
AS).
De miedo,
asustado,-a,
angustiado,-a.
Bildurrez, larri, estu, kaka darixola.
kaka zaharra.
interj.
(
TE).
¡mierda!.
"Interj. que denota disgusto, contrariedad" (TE, 474).
Kaka zaharra! Ostera be jausi naiz lokatzatan!
Ik.
kaka.
kaka-nahaste.
iz.
(
TE).
Enredo,
embrollo [inmoral,
turbio].
"Enredo turbio e inmoral" (TE, 474).
Han agertu zan kaka-nahastiak ez eukan akaburik. / La inmoralidad que allí se descubrió no tenía fin.
kaka-ume.
iz.
(
TE).
Niño de pañales,
bebé,
niñato,-a,
mocoso,-a.
"Niño en pañales, criatura, un menor" (TE, 474).
"Gaurko egunian, erozein kakaumek jaukaz hirurogei urte": Txantoian esakeria, larogeta urtiegaz. / "Hoy en día cualquier criatura tiene sesenta años". /
Juari hamendik, kakumiori!
Batzuetan esangura despektibua euki leike.
kaka-batzaille
iz.
.
Idi-probetan erabiltzen da, kaka probalekura jausi ez dein idixen atzetik kaka batzen ibiltzen diranak izendatzeko.
kakaeiñian
[kakaeginean]
(kakaiñan, kakaiñian, kakaegiñian).
ger.
Cagando.
Kaka egitten.
Gaur egunian, galduz doia berbiau, eta beronen ordez gehixago entzuten da kaka egitten.
kakagura
iz.
(
TE).
Ganas de cagar,
de evacuar el vientre.
"Ganas de ir al excusado" (TE, 473).
"Kakaguria" eta "kakalarrixa", gauza baten esate modu bi. /
Loguria, atzkuria, negarguria, barreguria, kakaguria...
Ik.
kakalarri.
kakahuete
(kakahues).
iz.
(
NA).
Cacahuete.
Hurrak dia kakahuesak. Bueno! kakahuesak eta hurrak diferentiak dia: kakahuesak bikixak izeten dia, kalekuak, erdixan "klak!" eittekuak..
Ik.
abellana.