Eibarko euskara hiztegia
J LETRA
jauntxo
iz.
(
TE).
Señorito,
cacique,
tirano.
"En el argot político, los satélites del cacique" (TE, 466).
Herri guztietan dira jauntxo batzuk.... /
Jauntxuak aberatsak dia: txikittik haundira eindakuak. Jauntxuak?! baitta basarrixan be!; aurrian dabizen danak dia jauntxuak, erozein politikakuak: aurrian daozenak. Eta atzekuak esaten dabe: -"hori jauntxua dok". /
Jauntxo itxura gehixago eukan bihargiñana baiño. (Zirik 32).
jauntzako
iz.
(
TE).
Tirano,-a,
cacique.
Tiranua.
Jauntzakua, ez legian behian jauna. / El tirano, no señor por la ley...
Ik.
jauntxo.
Ez da erabiltzen.
jauregi
iz.
(
TE).
Palacio,
castillo,
casa fuerte,
casa-torre.
"Morada del señor de las tierras, como la de los Emparan, en Azitain" (TE, 466).
Azitaingo Jauregixan ziran, inguruko baserrixen jabiak. / En el palacio de Azitain, vivían los dueños de los caseríos de alrededor. /
Jauregi-gazteluan. (Ibilt 453).
jaurti
jaurtitze
(jaurtze)
.
du
ad.
(
TE).
Lanzar,
arrojar,
tirar,
echar,
disparar un arma.
Jaurti zittuan gauza guztiak sutara. / Arrojó todas las cosas al fuego. /
Arpegira jaurtitzia merezi dau, diru zikiñori. / Merece tirarle a la cara el cochino dinero. /
Arrateko zelaixan tiro batzuk jaurti jittuat. /
[Plazentziarren] bizkarrera jaurtze horrek bere errazoiak izango dittu: sua dauan lekutik keia. (Zirik 5).
/
Neu ibaira jaurti bihar nintzana. (Ibilt 489).
/
Ikubilla altzau ta sentellak jaurtzen. (Zirik 90).
1. jausi
1.
jauste
.
da
ad.
(
TE).
Caerse.
Zenbat Mugarran jausi ziranak? / ¿Cuántos los que cayeron en Mugarra? /
Ez jaustia beziñ ederra, jausi eta jaikitzia. / Tan bello como el no caer, es caer y levantarse. /
Eskutik basua jausi ei jakon. (Zirik 111).
Ik.
erori.
Eibarren erabiltzen dan formia hau da, sinonimua barik: "En Eibar domina esta (...) forma" (TE, 328).
2. jausi
2.
izond.
(
TE).
Decaído,-a,
alicaído,-a,
abatido,-a.
Makal, indar barik, triste.
Atzo ikusi neban zuen zaharra eta jausixa eritxi detsat. / Ayer vi a vuestro viejo y me pareció muy decaído. /
[Senarra agertzen zan] oso jausixa eta arlotetua. (Ibilt 466).
/
Ezerk ez ebala poztutzen emazte jausixa. (Ibilt 478).
Ik.
jatxi.
Anton.
jaso.
jazarri
iz.
(
OEH).
Persecución.
[Senarra] ebillen aztoratua neskamian ondoren. [...] Neskame koittaua, bakerik ez da, [...] etxekoandriari eskatu zetsan baimena gurasuenera itxulitzeko, hango jazarri haretan bizi ezin zalako. (Ibilt 456s).
Ez da Eibarren erabiltzen, ez da berba arrunta.
jazban
1.
iz.
(
NA).
Batería de música,
tambor pequeño.
Jatorriz 40-50 hamarkadetako JazzBand-etako baterixia; gerora, atabalari be deittu izan jako holan (ETNO).
Bi izeten ziran, soiñojollia eta bera: berak txapak eta jazbana bakarrik. Eta iñoiz hori ez zan egoten eta soiñua bakarrik. Eta horrek mendi-erromerixa guztietan, bi soiñojole igual, baiña danetan trikitixak, dana sueltua!. /
Maltzan, oiñ hil da ba Mendoxa Txikixa? horretxek joten eban jazbana, eta Gelatxok soiñua.
Ik.
atabal.
2.
iz.
(
ETNO).
Grupo musical.
Musika taldia, gehixenbat erromerixetakua.
jazo
jazotze
.
da
ad.
(
OEH).
Suceder,
ocurrir.
Plaentxiatik Eibarrera eguneroko osteria eitten daben Turkua errekadistiari jazo jakona da.
jazz
iz.
(
OEH).
Jazz.
Zuek Aitta Santua ta mundua, "jazzakin" da Koka-kolakin nahastau dozuez. (Zirik 93).
/
Orain entzuleendako jazza... (Zirik 142).
jea
interj.
(
TE).
Interjección con que se tienta al toro.
¡Jea, jea, Tolos'aldera!
¡Arrapatzen bazaittut!
¡Arrapatzen bazaittut!
bertan bertan ilgo zaittut!
jefe
iz.
(
TE).
Jefe,-a,
encargado,-a,
responsable.
"Se aplica la forma erdérica en vez de nausixa, con referencia al de la estación, al de la policía y al de las empresas de aventura" (TE, 466).
Jatxi eta estaziñoko jefiagana kejau zan. / Bajó y se quejó al jefe de la estación.
Ik.
kepe.
jende
1.
(jente).
iz.
(
TE).
Gente,
conjunto de personas.
Izan da jendia gaur erromerixan. / En la romería ha habido mucha gente. /
Bai aitta eta bai ama, jente apal umillak ziran. / Tanto el padre como la madre eran gentes humildes.
2.
(jente).
iz.
(
TE).
Pueblo,
nación.
Jente barri askon aitta. / Padre de muchos nuevos pueblos. /
Erdel jendia. / Las naciones extranjeras.
Gitxi erabiltzen da.
jendera
1.
iz.
(
TE).
Gente,
población.
"Jende-mota" (AN).
Jendera zurixa herri hartan. / Población blanca en aquel pueblo. /
Ta hor nola batuko dan daneko jenderia... (Ibilt 44).
2.
iz.
(
TE).
Gentuza.
Hango jenderia lakorik ez iñun. / En ningún lado gentuza como allí.
Ik.
jende-modu,
jentillaje.
jenero
iz.
(
NA).
Género,
mercancía.
Edozer izan leike; basarrixetan ortuko gauziari esaten jako gehixenbat.
Adornua holaxek, ezta? hamen ipintten jakon. Hamen ipintten jakon adornua, eta hamen jenerua: tazak ero, nahi dozuna.. /
Itsas herrixan egon ezkero itsas jenerotik jan bihar. (Zirik 24)
jentetza
[jendetza]
.
iz.
(
JSM).
Gentío,
concurrencia de gente.
jentil
1.
iz.
(
TE).
Gigante de las leyendas.
Galdu dira aspaldi jentillen inguruko ipoiñak Eibarren, baiña Juan San Martiñek badakarz jasota "Antzinako Eibar" liburuan. Horretako batek diño jentillak egarri ziranian, Arraten eta Illordon hanka bana ipintzen zebela, eskuak Karakaten, eta Maltzaga gaiñian makurtuta edaten zebela ura Deba ibaittik. / Plazentzian diñuenez, Arizaga basarri inguruan daguan Leizako Haitza be, jentillak Atxolindik abaillan jaurtittakua ei da (ETNO).
Jentillak oin dala milla urtiak eindako lanak dira horrek. / Esas son obras que hicieron los gentiles hace miles de años.
2.
iz.
(
TE).
Pagano,-a,
gentil,
no cristiano.
Jentillak, kristau ez diranak. / Los que no son cristianos, gentiles.
Ik.
hereje.
jentilkide
izond.
(
TE).
Pagano,-a,
gentil.
Jentillen artekua, kristau ez diranen artekua.
Ume jentilkidia jaso eben, Jaungoikuan legian hazteko. / Adoptaron a un niño gentil, para criarlo bajo la ley de Dios.
jera
iz.
(
TE).
Acogida,
recibimiento.
Gaur ein destan jeria, bestetan baiño asko hobia. / La acogida de hoy ha sido mucho mejor que la de otras veces.
Ik.
abegi,
hartuera,
buenajera.
jerarkia
iz.
(
OEH).
Jerarquía.
Jerarkietan orain jetxi nauk azkenengo maillaraño. (In Zirik 100).
jerse
[jertse]
.
iz.
(
OEH).
Jersey.
Txapela galtzen ez ebanian, jersia edo txamarria izaten ziran. (Zirik 138).
jesuita
iz.
(
OEH).
Jesuita.
Jesuita ta euskatzale fiña izan zan Erromaldo Galdos. (Zirik 89).
Jesukristo
iz. ber.
(
TE).
Jesucristo (nuestro señor).
Paulo, Jesukristoren Apostolua Jaungoikuan borondatiagaittik... (2 Kor. 1. 1).
Ik.
Jesus.
jesus
[jesus]
(jasus!, jaseus!, jeseus!).
interj.
(
TE).
Expresa asombro,
sorpresa o contrariedad.
Jasus!, kosta jata zeuek harrapatzia! /
Jesus! Jesus! Hori dok atsekabia. Petra bere andra koittauk jaukak disgustua. (Zirik 26).
jesus, maria ta jose.
esap.
(
OEH).
Indica extrañeza o asombro.
Harriduria agertzeko.
Ezton izango! Jesus, Maria ta Jose! (Zirik 27).