Logo Eibarko Udala

J LETRA

jataille iz. (NA). Comensal.
jateko iz. (TE). Comida, alimento. Jatekua prest dago eta jarri gaittian danok mahaixan. / La comida está preparada y sentémonos todos a la mesa. Ik. janari, jan.
jator izond. (TE). Apuesto,-a, majo,-a, agradable, ilustre, bien nacido,-a. Mutill jatorra, Maritxu, zure ondoren dabillena. / Apuesto muchacho, Mariquita, el que te persigue. / Gaztelu-jauregixan bizi zan, zaldun jator jaso bat. (Ibilt 473). / Aita Donosti praille jatorrak ez eban eibartarrontzako uste txarrik. (Zirik 105).
jatordu iz. (TE). Hora de comer. Jatorduan agertzen da beti jan-txakur hori. / Ese gorrón se presenta siempre a la hora de comer.
jatordu bako. [jatordu gabeko] . izlag. (TE). Indisciplinado,-a en el horario de comidas.   Jateko ordurik betetzen ez dabena. Gure mutilla, jatordu bakua, beti mahaixa jaso eta gero agertzen da. / Nuestro muchacho no tiene horas de comer, siempre se presenta después de haber levantado la mesa.
jatorkizun iz. (TE). Origen, nobleza, linaje, extirpe, familia, ascendencia, procedencia. Ez da erabagi ondiok, nundik dan euskaldunen jatorkizuna. / No se ha averiguado todavía de dónde proceden los vascos. Ik. etorki, jatorri.  Ez da erabiltzen.
jatorri iz. (TE). Origen, nobleza, linaje, extirpe, familia, ascendencia, procedencia. Danon jatorrixa, Eskrituren esanian, bardiña. / Según las Escrituras, el mismo linaje el de todos. / Euren jatorriko basarrixaren izenez [...] deitzen detse. (Zirik 83n).
jatorri oneko. izlag. (TE). De buena cuna / casa / familia.   Etxe onekua, famelixa onekua. Ha gizajua jatorri onekua izan arren, eskera emonda bizi da. / Aunque el pobre es de buena cuna, vive dado a la mendicidad. Ik. etxe oneko.
jatun
1. izond. (TE). Que come mucho, comilón,-a, tragón,-a.   Jataillia, asko jaten dabena. Bere bizi guztian izan zan jatuna. / Toda la vida fue un comelón. / Beti izan naiz jatun txikixa. (Zirik 102). Ik. janzale. Anton. jangarka.
2. iz. (TE). Comensal. Hamairu jatun ziran Azkenengo Afarixan. / Eran trece comensales en la Última Cena.  Ez da normalian erabiltzen.
1. jatxi
1. jaixte [jetzi, jezte] (jatxitze) (jetxi, jaitxi). du ad. (TE). Ordeñar.   Titixeri sakatuz esnia atara. Goixian goixago behixak jaitxi, esnia plazara eruateko. / A la mañana temprano, se ordeñan las vacas para llevar la leche al mercado. Ik. eratxi.  Normalian zer/zein jaixten dan be esaten da: behixa(k) jatxi, ardixa(k) jatxi, ahuntza(k) jatxi...
2. jaixte [jaitsi, jaiste] ( jatxitze) . du ad. (TE). Bajar(se), descender.   Beherago juan edo beherago ekarri / eruan. Illunabarrian jatxi dira Arratetik. / Al anochecer han bajado de Arrate. / Jatxirazu argixa irakorri deiran. / Bájame la luz para que lea. / Igo genduan, baiña ezin genduan asmau jaixtia. / Subimos pero no sabíamos bajar. / Illunabarrian genduan erromerixa lekutik jatxitzia. / Al anochecer teníamos que bajar del lugar de la romería. / Basarri haretan, jaiegun batian, kalera jetxi biharra zeuan. (Zirik 108). Ik. beheratu.
2. jatxi
2. [jaitsi] . izond. (TE). Decaído,-a, alicaído,-a, abatido,-a.   Baju, triste, adore barik. Harrezkero, oso jatxixa dabil ha zan harrua. / Desde entonces, anda alicaído aquél que era tan orgulloso.
3. iz. (TE). Dios, señor. Noiz arte, Jauna, santu bedinkatua, ez dozu gure odolan kontu eskatzen lurrian diranengandik? (Apok. 6. 10). / ¿Hasta cuándo, Señor, santo y bendito, no reclamas nuestra sangre de los que están en la tierra? Ik. Jaungoiko.  Beste edozein persona izen moduan erabiltzen da.
jatxiera [jaitsiera] . iz. (TE). Bajada, descenso. Mendi-goi batzuetatik, jatxieria gatxagua da igotzia baiño. / De algunas cumbres, la bajada es más penosa que la subida. Anton. igoera.
jatxigarri [jaitsigarri] . iz. (TE). Peldaño, escalón, escalera. Ipiñirazu hor jatxigarri bat, ez nein jausi. / Ponme ahí un peldaño, para que no me caiga.
jaun
1. iz. (TE). Don, señor.   Kortesiazko tratamendua. / "Tratamiento dado a las autoridades civiles y eclesiásticas. Y también a los mayores" (TE, 464). Alkate jauna eta abade jauna ziran alkarregaz. / El señor alcalde y el señor cura iban juntos. / Bai, jauna, nausixa zaran partetik... / ¡Sí, señor, desde el momento que es usted mayor!... Ik. dama, zaldun.
2. iz. (TE). Señor, noble, patrón, patrono.   "Señor, sujeto de derechos y obligaciones, según el concepto feudal" (TE, 464). Gazteluko erregiak Bizkaiko Jaunak ziran. / Los reyes de Castilla eran Señores de Vizcaya. / Burgoña Dukateko lurretan zan jaun, duke oso apal [bat]. (Ibilt 475). / Hango jaun nausixan zerbitzaille. (Ibilt 469).
gure jauna. iz. (TE). Nuestro señor.   "Se dice de las especies consagradas y especialmente de la hostia en el viril" (TE, 416). Gure Jaunan aurrian, belauniko zan jendia...
jaun bedinkatua. interj. (TE). ¡dios mío!, ¡por dios!, ¡dios bendito!. Jaun bedinkatua! Zer ein dozu emon detsuten diruagaz?. Ik. Jaungoiko bedinkatua.
Jaungoiko (Jangoiko). iz. (TE). Dios. Ni zuen gurasuen Jaungoikua naiz... (Urteeria, 3. 6). / Yo soy el Dios de vuestros padres (Éxodo, 3. 6). / Jaungoikuan legian behian. / Bajo la ley de Dios. / Azkenengo ezerezdako baten preziua, Jangoiko baten odola baiño gitxiago ez da. / El precio del último miserable, no es menos que la sangre de un Dios. / Eskerrak emotia bihar dogu Jaungoikuari, arnasia, argixa, osasuna, ogixa eta dogun itxaropenagaittik. Ik. Jainko, Jaun.
ala jaungoikua. [alajainkoa] (ala Jainkua). interj.   "Añadido piadoso con que se agradece y corresponden las salutaciones" (TE, 123). -Egun on, etxe hontakuori! -Baitta zeuri be, ala Jaungoikua! / Ala Jainkua, laster naiz zuregaz! / -Arrasalde on danori! -Bai zeuri be, ala Jainkua! Ik. ala.  Alajainkoa (OEH): "Corresponde al vive Dios, por Cristo'; el valor que le atribuye Etxba [Etxebarria] puede ser una particularidad eibarresa sin mayor difusión en otras partes" (OEH, 1987, I. t., 607. or.).
jaungoiko bedinkatua. interj. (TE). ¡dios bendito!. Jaungoiko bedinkatua! Ha zan ikustekua! Ik. Jaun bedinkatua.
jaungoiko hasarria. iz. Dios, señor de ira. Jaungoikua, Jaun hasarria. (Nahum 1, 2-8). Ik. egun hasarria.
jaungoikuak daki. esap. (OEH). Sabe dios. Jaungoikuak daki ze ordu izango zan. (Zirik 25).
jaungoikuan erregetzako bizitza. esap. (TE). El reino de dios. Erakusten dau Ebangelixuak, Jaungoikuan erregetasunezko bizitza ez dala Euskal edo Erdal lurretako toki bat, baizik animiaren etxe barruko izate bat. / Enseña el Evangelio que el reino de Dios no es un lugar de aquí o de allá, sino una manera de ser en la casa del alma. Ik. erregetasun, erregetza.
jaungoikuan izenian. interj. (TE). ¡en el nombre de dios!. Jaungoikuan izenian ez zaittez agertu ha dagon lekura! / ¡En el nombre de Dios, no aparezcas donde aquél se encuentre. / Jaungoikuan izenian eskatzen detsut. (Ibilt 483). / Ez! Hori ez Jaungoikuan izenian! (Ibilt 464).
jaungoikuari eskerrak. interj. (OEH). Gracias a dios. Jaungoikuari eskerrak, ezin izan eben bete euren asmo gaiztua. (Ibilt 456).
jaungoikobako [jaungoikogabeko] . izlag. (TE). Ateo,-a.   Jaungoikuan sinisten ez dabena, jaungoikua daguana ukatzen dabena. / "Los sin Dios" (TE, 464). Hango jaungoikobakuak, eskuak odolez betetako gizon bat euken jaungoikotzat. / Los sin-Dios de aquel lugar, tenían por dios a un hombre con las manos manchadas de sangre. Ik. jaungoikogabe.
jaungoikodun izond. (TE). Deísta, creyente.   Jaungoikuan sinisten dabena. Pascal jakintsua, Jaungoikoduna izanda beste asko baiño gehixago... / Pascal, el sabio, siendo más deísta que otros muchos... Ik. jaungoikozale, jaungoikotar, fededun.
jaungoikogabe izond. (TE). Ateo,-a.   Jaungoikuan sinisten ez dabena, jaungoikua daguana ukatzen dabena. Jaungoikogabia; esate baterako, Hitler eta haren itxurakuak, nahiz da ahotan sarri erabilli Haren izena. / Ateo; por ejemplo; Hitler y sus semejantes, aunque traigan Su nombre en boca frecuentemente. Ik. jaungoikobako.   TEk ez dakar berbia ejenpluan sartuta; guk gehittu detsagu.
jaungoikotar izond. (TE). Militante de la causa de dios (1 m 3), piadoso,-a, religioso,-a, devoto,-a.   Jaungoikuan aldeko gudaria (1 M 3). / Jaungoikuan aintza billatzen dabena. Judas -izenez "Makabeua"- eta haren anaiak, jaungoikotarrak, Jaungoikuan alde aittan agindua aurrera eruan ebenak. / Judas, el llamado Macabeo, y sus hermanos, soldados de Dios, que obedeciendo a su padre emprendieron la causa de Dios. Ik. jaungoikozale, jaungoikodun.
jaungoikotasun iz. (TE). Divinidad, deidad. Zesar Augustoren jaungoikotasuna, bere bendekuen legunkerixa bat izan zan. / La divinidad de César Augusto era una adulación de sus súbditos.
jaungoikotasuntsu izond. (TE). Divino,-a. Bada Mation araurako Ebanjelixuan illara bat jaungoikotasuntsua, beste hango esakera eder guztien gaiñetik. / Hay en el Evangelio según San Mateo, un trozo divino, sobre todo lo hermoso de aquel documento.
jaungoikotsu (jaungoikutsu). izond. (TE). Místico.   Mistikua. / "De los abrasados de Dios" (TE, 465). Honetariko jaungoikutsu bat, Asisko eskekua, eta baitta gure Avilako Teresa. / Uno de estos abrasados de Dios, el pobrecito de Asís, y nuestra Teresa de Ávila.  Mistiko erabiltzen da.
jaungoikotzako iz. (TE). Dios pagano. Erroman, jaungoikotzako asko ziran, eta danen nausi, Jupiter edo Zeus aitta. / En Roma había muchos dioses, y el Señor de todos, Júpiter o el Padre Zeus.
jaungoikozale izond. (TE). Deísta, creyente, piadoso,-a, religioso,-a, devoto,-a.   Jaungoikuan sinisten dabena, fededuna; Jaungoikuan aintza billatzen dabena, erlejiñuari emonda daguana. Jaungoikozalia, lehen esan dogun Pascal bat, Port Royalen bizi izaten jarri zan jakintsua. / Deísta, el antes citado Pascal, sabio que se retiró a Port Royal. Ik. jaungoikotar, jaungoikodun, fededun.
jaungoikuarren [jaungoikoarren] . interj. (TE). ¡por dios!, ¡por el amor de dios!. Jaungoikuarren!, ez zaittez juan hara. / ¡Por Dios, no vayas allá!
jaunki izond. (TE). Adulador ,-a de los de arriba.   Goikuekin beti lagun, koipe eta zurixa dana. Gizon jaunkixa, leguna goikuegaz eta gogorra azpikuentzat. / El arribista, adulador con los de arriba y duro con los de abajo. Ik. makalki, hausiki, harraki, garbiki, ausarki, astunki.  Ez da erabiltzen: -ki/-ka amaierako adjektibuak ez dira gaur egunian erabiltzen izuka, izukia moduko salbuespenen bat izan ezik.
jauntasun iz. (TE). Señorío. Gazteluko erregiak euken Jauntasuna Bizkaixan, lege zaharrak eta hango ohitturak gordetzekotan. / Los reyes de Castilla tenían el Señorío de Vizcaya, a condición de guardar sus leyes y costumbres.