Logo Eibarko Udala

J LETRA

janzale (jantzale). izond. (TE). Comilón,-ona.   Jatuna. / "gourmand" (TE, 459). Txanton Piperri bezelakotxe jantzalia. / Comelón como Txanton Piperri. Ik. jostun.  Gitxi erabiltzen da.
janzkera (jazkera). iz. (TE). Manera de vestir, moda. Andrazkuen janzkeria, urtian-urtian aldatzen da; gizonena, hamar urtetik behiñ. / La manera de vestir de las mujeres cambia de año en año; la de los hombres, cada diez años.
janzteko (jazteko). iz. (TE). Vestido, ropa. Janztekua, bai barrutik eta bai kanpotik, ugari dau harek dotoriak. / Aquel elegante tiene ropa abundante, tanto interior como exterior. Ik. erropa, jantzi.
jaramon iz. (ELH). Caso, atención, aprecio.
jaramon egin. (jamon egin, jaramun egin). dio ad. (TE). Hacer caso, prestar atención, atender. Ikusi eta jamonik ez desta eiñ. / Habiéndome visto no me ha hecho caso. / Harro haundixak, jaramunik be ez desta eiñ. / El gran orgulloso, ni me ha hecho caso. / Adarjotzailliak, adarra jotzekuak bihar dittu, [...] ta ez jamonik eitten ez dabienak. (Zirik 91). Ik. kasu egin, aintzat hartu, aintzakotzat hartu.  "Se toma de los de Ondárroa" (TE, 458). Baiezkuan eta ezezkuan erabiltzen da; ezezkuan: jaramunik e(g)iñ ez, jamonik e(g)iñ ez. Gaur egunian ez da asko erabiltzen, zaharrak ez bada.
jaramonik ez(a). esap. (OEH). Abandono, falta de atención, desdén. Ez jakiñian zer pentsau, bildurra ala kaikukerixia ete zan zaldunan jaramonik eza. (Ibilt 476).
1. jardun
1. jardute (jardutze, jarduntze) . du ad. (TE). Estar/andar haciendo algo, ocuparse (en), emplearse (en).   Jokatu egitten da, sintetikua dalako. Zeozer egitten egon edo ibili, zeozetan egon edo ibili. Hamar orduan eten barik jardun dau lanian. / Ha estado trabajando diez horas sin interrupción. / Piontzan dihardu hamar orduko ekiñaldixan. / Está trabajando de peón en jornada de diez horas. / Peskan jardutzeko lizentzia bihok. (Zirik 14). / --[Perretxikuak] Hiltzekuak balitzozak ez hintzake oin nerekin berbetan jardungo. (Zirik 62). / "Andria lazko zepurik ez dagok" sarri jardutzen zetsan bere buruari. (Zirik 76).
2. jardute (jardutze, jarduntze) . du ad. (TE). Murmurar, chismorrear, criticar.   Zentzu txarrian: barriketia erabili; jardunian, gaizki esaten ibili. Haren faltarik haundiña, jardun biharra. / Su mayor defecto: el tener que murmurar. / Jarduntzia errezagua gauzak eittia baiño. / Criticar es más fácil que hacer las cosas.
jardun eta jardun. esap. (OEH). Actuar sin descanso, hablar sin cesar, sin descanso. [Bertso lanean] jardun ta jardun egiñagaittik, nik ezin diat ikasi. (Zirik 96).
2. jardun
1. iz. (TE). Charla, conversación, discurso, sermón, murmuración.   "Lo gue se habla" (TE, 460). Alperrik ondo ein, jarduna ez da faltako. / A pesar de hacer bien, no faltará la murmuración. / Ostatuko nausixa be hurreratu zan euren jardunak entzunaz. (Zirik 33). / Mahaiko jarduna biztutzeko esan zetsan txantxetan: [...]. (Ibilt 468). / Liburuko ipuiñlari ta entzunlarixak alkarregaz erabiltzen daben jardunian. (Ibilt 454).
2. iz. (NA). Trabajo, ocupación, tarea. Ep! zer?, ondiok ez gara hasi jardunian?. / Testigu aurrian eiñ biharra ezkutuan eiñ biharreko jardun hori. (Ibilt 455).
jardun-leku. iz. (TE). Mentidero, tertulia. Hárek batzen diran lekua, nun-nahi, jardun-lekua. / Donde quiera que se reúnen, un mentidero. Ik. guzurtegi.  Honen sinonimua gehixago erabiltzen ei da/zan; gaur egunian, ez bata eta ez bestia ez dira egunerokuak.
jardunbihar. [jardunbehar] . iz. (TE). Tener que murmurar, murmuración, chismorreo, habladuría. Jendian jardunbiharrak galdu eban bere onenian. / La murmuración de la gente, le perdió en su mejor momento.
jardungura. iz. (TE). Ganas de criticar, de censurar, de cotillear, de murmurar. Ez jako falta jardunguria harek eitten daben guztian kontra. / No le faltan ganas de censurar todo lo que hace aquél.
jardunian egon / ibili. [jardunean egon / ibili] . da esap. (OEH). Hablar, conversar, ocuparse de. Beti holan eingo baneukek ni bai gizona formala, auzuak pe ez litzakiaz jardunian ibiliko. (Zirik 25).
jardunkerixa. [jardunkeria] . iz. (TE). Habladuría, cotilleo, murmuración. Zuk esan dittuzun gauza guztiak, jendian jardunkerixak. / Todas las cosas que tú has dicho son habladurías de la gente.
jardunkizun. iz. (TE). Comentario, asunto, tema [de conversación]. Haretxen ezkontziak, jardunkizuna ugari emon dau behintzat. / Ya ha dado qué comentar al menos la boda de aquél.
jarduntsu izond. (TE). Hablador,-a.   Berbatsua, berba larregi egitten dabena. / "Que habla demasiado" (TE, 683). Ez da gizon txarra, baiña bai jarduntsua. / No es mala persona pero sí hablador. / Beste jarduntsuak berriz be: Hi, [...] neri gero miñik ein barik. (Zirik 56). / Aizkolari harro ta jarduntsuak... (PM 10). Ik. jardunzale, berbatsu, barriketatsu, barriketalari.
jardunzale izond. (TE). Murmurador,-a, criticón,-ona.   Jardunerako joeria dabena. Intenziño gaiztoko jardunzalia dozu auzokua. / Tienes un vecino murmurador de mala intención. Ik. jarduntsu.
jarixo [jario] . iz. (NA). Escape, fuga, goteo, derrame.   "Fuga o escape de un líquido en un recipiente" (VO). Ur txirixua ero ur jarixua bazeukan itturrixak, gauza gitxi baiña... / Barrikiak galdu? zulua badauka sitsana ero, baiña... ostian barrikiak ez daka...: asetakuan pegau eitten dok ha egurra eta akabo! ez dao jarixorik.. / Pitxar honek jarixua dauka. / Ontzi honek jarixua dauka.. Ik. txirrixo, darixola.
jarkera
1. iz. (TE). Actitud, desplante, gesto, postura.   "Jarrera desegokia" (AN). Ez desta aurrerapenik emon haretxen jarkeriak. / Su actitud no me representaba una invitación. / Jarkera zatarrak dittu beti harek. / Siempre aquél se produce con desplantes. / Andriaren begirakunan ez zan izan giro; axerixaren jarkeria zirudixan. (Zirik 27). / Jarkera illunagaz esan zetsan zittal-zittal: [...]. (Ibilt 482). / Basuetako jarkerak ahaztu, odol-egarri berua amatau, kidekuegana lagun hurreratu ta legia ahalduta...(Ibilt 125). Ik. jarki.
2. iz. (TE). Postura.   "Dantza kontuetan politto dantzan egitteko gorputza jartzen dan modua" (ETNO). Aurreskua joten ekiñ orduko tanboliñak, plazan ziran neska-mutillak eitten eben katia eta mutil jatorrenak urtentzen eban erdira, ekarri zeixuen aurrera neskarik ederrena lagun biren erdixan. Han izaten ziran gero saltuak, jirak eta hanka-bihurtziak eta jarkerak milla, emakume haren aurrian, hau oso bihurtu arte aurreskolarixa lagun hartzera. Baiña, baimen hau ez zan izaten ikusi barik bestekaldetik atzeskua eitten ebanan ahalegiñak berangana bihurtu gurarik ederra, ez dalako irabaztaillerik beste bat ez bada galtzaille. Ik. aurresku.
1. jarki
1. jarkitze . zaio ad. (TE). Enfrentarse, ponerse en actitud agresiva, oponerse, resistir.   Aurre egin, frente egin. / "Ponerse en actitud de combate" (TE, 461). Hori entzunaz, jarki jatan jan bihar banindu bezela. / Al oírlo, se me plantó como si fuera a comerme. / Gurasuari semia jarkitzia, izan laikian gauzarik zatarrena. / Lo más feo que puede darse, es encararse un hijo con su padre. / Jarki jakon [...] orruaz. (Ibilt 95). / Ez deskula ezer balio urrin bizitza eukitziak; nahiz jarki ta nahiz arrio, ta ez kulpa gabe izatiak. (Ibilt 367).
2. jarkitze . da ad. (TE). Acostumbrarse, hacerse a una cosa. Astua makillara leztxe, jarki da zure orruetara. / Como el burro al palo, se ha hecho a tus gritos. / Bertako gauzetara jarkitzia dogu hamen onena. / Lo mejor que podemos hacer, es allanarnos a las cosas de aquí. Ik. jarri.  Esangura honekin gitxi erabiltzen da; jarri eta ohittu gehixago.
2. jarki
2. iz. (TE). Desplante, descaro, insolencia. Ez jata ondo jausi kakaume haren jarkixa. / No me ha caído bien el desplante de aquel crío. Ik. jarkera.
jarleku (jarleko, jarrileku). iz. (TE). Asiento, silla, lugar para sentarse/posarse. Jarleku barrixak ipiñi dittue albo bixetara.. / Han puesto asientos nuevos a ambos lados. / Ba, ze esango detsut ba? etxe batek be euki leike hutsuna bat igual e, jarleko gitxi ero, butaka gitxi ero... hutsunia, e?. / Ez da jarrilekurik etxe honetan? / ¿No hay asientos en esta casa? / Dukia batzarrian zan baten bere konzejuko buruzurixegaz, nun zaldun apaiñan gaztetasunak ez eban jarlekurik. (Ibilt 475). Ik. silla.
jarrai
1. iz. (OEH). Continuación. Eskatu zetsan [...] batzarreko egunian euki eben jardunan jarraixa. (Ibilt 476s).
2. iz. (OEH). Sucesión. Umiak haztiak eta urtien jarraixak, espero izatekua zan letz, igartu zetsan hainbat emazte maittia. (Ibilt 473).
jarraika adlag. (TE). Persiguiendo, siguiendo. Zinian ikusten ziran zintta gehixenak, zaldi gaiñian jarraikakuak. / La mayoría de las cintas que se veían en el cine eran de las de persecución a caballo.
jarraikor izond. (OEH). Seguidor. Ez neban besterik nahi izan aiskidetasun garbixan ha zerbidu baiño. Eta hala irauntzen dogu [...] gaur arte, zintzo bezin eder ha; eta zintzo bezin jarraikor ona ni. (Ibilt 483).
jarrailari izond. (TE). Rastrero,-a (tallo o planta). Arantziak lora zurixa emoten dau. Arantza zorrotzak dittu eta hesixetan jartzen da. Sasixa beste zugatz bat da, gerri luzekorra eta jarrailarixa dabena eta masustak emoten dittuana. / El espino da una flor blanca. Tiene espinas hirientes y se plantan en los setos. La zarza es otra planta, con tallo largo y rastrero, y produce las moras. Ik. arantza.  Arantza sarrerako adibidietatik atara dira jarrailari eta luzekor berbak, sasixan gerri edo zurtoiñan izenondo moduan, baiña TEk ez detse jarrerarik egin. Ez da erabiltzen.
jarraittu jarraitze [jarraitu] ( jarraittutze) . du ad. (TE). Seguir, perseguir.   Norbaitti edo zeozeri segidu. Egoera edo jarrera jakin batian segidu. Andrakume santuak, eta euren artian Magdalako Mariak, heriotzaraiñok jarraittu zetsen. / Las santas mujeres, y entre ellas María de Magdala, le siguieron hasta la muerte. / Ez dok erreza izan neretzat zueri jarraitzia. / No ha sido fácil para mí el seguiros. / Nazaret-kua, sosiguz ibiltzen ei zan, baiña gatxa askondako hari jarraitzia, hanka onak euki arren. / Dicen que el de Nazaret caminaba despacio, pero que para muchos era pesado seguirle aunque tuvieran buenos pies. / Berandutu egin jaku eta hurrenguan jarraittuko dogu. / Negarrez jarraitzen badozu [...]. (Zirik 89). / Dirua kontra jokatzen jarraitu eban. (Zirik 30). / Jarraituko nebala mutilzahar. (Zirik 125s). Ik. segidu.
jarraitzaille [jarraitzaile] . iz. (TE). Seguidor,-a, partidario,-a, discípulo,-a, fan. Matio, edo Levi, kateko diru-batzaille bat izanakin, bertan behera laga dana eta Jesusen jarraitzaille bihurtu zan. / Mateo, con ser alcabalero, dejándolo todo se convirtió en seguidor de Jesús.
jarraixan [jarraian] . adlag. (TE). A continuación, después. Berba gogorren jarraixan etorri zan zigorra. / A continuación de las duras palabras vino el látigo. / Bañan hamen ni [...]. Eta jarraixan ziñuan zerura begira: [...]. (Ibilt 489). Ik. ondorian, ondoren.
jarraixan erabili. [jarraian erabili] . du ad. (TE). Arrastrar, traer tras sí.   Atzian erabili. / "Traer tras de sí" (TE, 461). Gaztedixa guztia bere jarraixan darabil. / Trae tras de sí a toda la juventud.
jarraixan ibili. [jarraian ibili] . da ad. (TE). Ir tras de, perseguir.   Atzian ibili. / "Andar tras de" (TE, 461). Bere bizi guztian, aberastasunen jarraixan ibilli zan alperrik. / Toda la vida anduvo en vano tras la fortuna. / Bata jarraixan eta bestia igesik ebizen bixak gelan jiran. (Ibilt 464).
jarri
1. jartze . du ad. (TE). Poner, colocar, establecer, fijar, ponerse. Lege barri bat jarri dogu, danontzako bardiña. / Hemos establecido una nueva ley, igual para todos. / Gaur jarri dogu etxe barrixan lehenengo harrixa. / Hoy hemos colocado la primera piedra de nuestra casa. / Lege barrixak jartzia, errezagua kunplidu eraitzia baiño. / Es más fácil dictar nuevas leyes, que hacerlas cumplir. / Jarri genduan harmaillan eta juan jakon ondoezori, Jainkuari eskerrak. / Le pusimos en un asiento de piedra y se le fue el mareo gracias a Dios. / Parka eskatzen jarri zan. (Ibilt 468). Ik. parau, ezarri, ipini.
2. jartze . da ad. (TE). Sentarse. Jarri da patxadan zure gizona arrasalde guztirako. / Ya se ha sentado comódamente tu marido para toda la tarde. / Oiñez ibilli arrasalde guztian eta gero jartzia, gozua da. / Caminar a pie toda la tarde y luego sentarse, es grato.
3. jartze . da ad. (TE). Arraigar, enraizar, prender.   Landarak. Juan zan astian sartu genduzen aza-landarak jarri dira eta ederrak datoz. / Las coles que plantamos la semana pasada, ya han arraigado y vienen hermosas. / Sartu dittuzun landara guztiak jartzia, millagrua izango litzateke. / Sería milagro que arraigaran todas las que has plantado. / Juan dan astian sartu genduzen landarak jarri dira. / Las plantas que plantamos la semana pasada han tomado tierra. Ik. lurra hartu.
4. jartze . da ad. (TE). Acostumbrarse, habituarse.   Egoera barrira ohittu, egin. / "hacerse a una cosa" (TE, 461). Astua makillara leztxe, jarri da zure orruetara. / Como el burro al palo, se ha hecho a tus gritos. / Bertako gauzetara jartzia dogu hamen onena. / Lo mejor que podemos hacer, es allanarnos a las cosas de aquí. Ik. ohittu, jarki.
jarri erain. [jarri eragin] . dio esap. (OEH). Hacer sentarse. Jarri erain detsa silla batian. (Zirik 56).
jarritta egon. [jarrita egon] . da ad. (TE). Estar sentado. Jarritta egon ezer ein barik, neretzat zeregin gatxena. / Estar sentado sin hacer nada, la obligación más difícil para mí.
jarrittako. [jarritako] . izlag. (TE). Sedentario, sedente, sentado [trabajo]. Zutiñeko biharra edo jarrittakua izan, zerikusi haundixa dago. / Tiene mucho que ver que el trabajo sea de pie o sentado.
1. jaso
1. jasotze . du ad. (TE). Levantar, alzar.   Lurrian edo jausitta daguana altzau. Egin (etxia...) Zenbat bidar jaso dau Iziarkuak? / ¿Cuántas veces ha levantado (la piedra) el de Iziar? / Harri-jasotzia, indar-joko gogorra. / El levantamiento de piedras, un duro deporte. / Lurrera jausittako zaldi bat jaso eziñik ebillen gizon pilla bat. (Zirik 88). Ik. goratu, harri-jasotze, altzau.
2. jasotze . du ad. (TE). Ensalzar, alabar, enaltecer.   Goratu. Gurasuak eta norberan jaiotzako herrixa jasotzia, seme onan obria. / Ensalzar a los padres y al pueblo en que uno naciera, obra de buen hijo. / Jaso eban haren izena hodetan zihar. / Ensalzó su nombre por las nubes. Ik. aupatu, goratu.
3. jasotze . du ad. (OEH). Levantar, construir. Jaso dabe etxe barrixa. / Han levantado la casa nueva.
4. jasotze . du ad. (OEH). Recoger, recaudar, captar. Ipuin hau Esopori be irakorri netsan. Baiña, Gertziako ipuinlari harek nun jasoko eban ba Plaentxia izan ezik? (Zirik 119).
5. jasotze . du ad. (OEH). Recoger (la mesa, la casa). Gure mutilla, jatordu bakua, beti mahaixa jaso ta gero agertzen da. / Nuestro muchacho no tiene horas de comer, siempre se presenta después de haber levantado la mesa.
6. jasotze . du ad. (OEH). Recibir. Jaso dittudan hire bertsuak oso ederki egiñak. (Zirik 96).
2. jaso
2. izond. (TE). Levantado,-a, erguido,-a, de buen aspecto, de buen porte.   Oso tente; osasuntsu, itxura oneko, dotore. Zuen aitta zaharra, jasua dabill ondiokan. / Vuestro viejo padre anda erguido todavía. / Auzuetako Prinzipe jasuenak be ezingo leukiala kerizatu. (Ibilt 477). / Zaldun jator jaso bat. (Ibilt 473). Anton. jausi.
jasuan bizi. esap. (AN). Vivir cómodamente, vivir holgadamente.   Ondo bizi, eroso bizi. Zer dala eta gaiztuak bizi dira, jasuan ta ondasunez beteta? (PM, 46).
jasogarri iz. (TE). Calzo, alza.   Zeozer jasotzeko edo bardintzeko erabiltzen dan gauzia. Esate baterako makiña bat, edo hanka herrena daben mahaixa. Jasogarrixa ipiñixozu hanka honetan mahai horri, dantzarik ez deixan eiñ. / Pon un alza en este pie a esa mesa, para que no baile. Ik. altzagarri.
jasotasun iz. (TE). Orden, levante, mejora, elevación, porte digno, aspecto, traza.   Txukuntasuna. Gaztiak jasotasun haundixa emon detsa etxiari. / El joven ha dado a la casa un gran levante. / Haren pentsamentuen jasotasuna lakorik... / No hay elevación de pensamiento como la de aquél. / Hala ta guzti, Dama honen jasotasun zintzua haiñ zan osua eze, eta bera haiñ buruan jabe, [...] erantzun zetsan andra ziraunari [...]. (Ibilt 487).