Logo Eibarko Udala

J LETRA

jabalina-botatze iz. (NA). Lanzamiento de jabalina. Pedro be palanka-botatzen eta, ona; palanka-botatzen eta jabalina-botatzen eta....
jabe iz. (TE). Dueño,-a, propietario,-a, señor,-a, amo,-a. Lur eta zeruen jabia, Jaungoiko bakarra... / Dueño de cielos y tierra, el Dios único... / Guazian, mutillak!, intxaurrok bertan lagata, jabia datok eta! / ¡Vámonos, muchachos, dejando las nueces, que viene el dueño!
jabe egin. da ad. (TE). Adueñarse, hacerse dueño,-a, apoderarse de.   Norbaittek zerbaitt beretzat hartu. Egun baten, herri guztian jabe ein zan. / En un día se adueñó de todo el pueblo. / Taillar haunditxuago baten jabe ein ei ziran. (Zirik 106). Ik. jabetu.
jabebako [jabegabeko] . izlag. (TE). Sin dueño,-a, .   Jaberik ez daben ondasuneri esaten jakue. Hónek erreka ondoko intxaurrok, jabebakuak dira. / Estos nogales de junto al río, no tienen dueño. Anton. jabedun.
jabedun izond. (TE). Que tiene dueño,-a, que es propiedad (privada), particular.   Jabia dabena. Alperrik baso urriñian egon, intxaur hónek jabedunak dira. / Estos nogales, aunque tan distantes en el monte, tienen dueño. Anton. jabebako.
jabetasun
1. iz. (TE). Propiedad, posesión, pertenencia. Esaten da, jabetasunak harrixak urre bihurtzen dittuala. / Se dice que la propiedad vuelve las piedras oro.
2. iz. (TE). Patronato, tutela, cuidado. Jabetasunik bako umia, erozer izateko bidian agertzen da. / El niño abandonado (sin mayores) está en camino de ser cualquier cosa.
3. iz. (OEH). Entereza, dominio (de sí mismo), control. Hasarrerik gabe, izan leikian modurik onenian, esan zetsan [...]. Andra koittauak, señorian jabetasun harrigarrixa ikusirik, eta egixa eziñ ukaturik, hasi zan parka eskeka. (Ibilt 466).
jabetu jabetze ( jabetutze) . da ad. (TE). Adueñarse, hacerse dueño,-a, apoderarse. Zeintzuk jabetu dira guk genduzen gauzekin? / ¿Quiénes se han apoderado de las cosas que nos pertenecían? / Justizian kontra gauzegaz jabetutzia, lehenago lapurretia zan. / El adueñarse de las cosas contra justicia, antes era robo. / Okerretik diran gauzekin jabetzia, lapurretia beste. / Adueñarse de las cosas no bien habidas, es tanto como robo. / Bihargiñok legiekin jabetzen ez garan artian ez dagok gauzonik. (Zirik 12). Ik. jabe egin.
jaboi [xaboi] . iz. (TE). Jabón. Jaboiak urrindu dittu gaitz asko. / El jabón ha ahuyentado muchas enfermedades. / "Txinbo" ez eukitzera, "Bilore", "Lagarto" ta beste jaboi batzuek badittuzula esan. (Zirik 115).  Artikulua artzerakuan jaboia egitten da.
jaboi-ur. iz. (TE). Agua de jabón.   "Agua de jabón, refrigerante de las máquinas antes de la taladrina y demás lubricantes" (TE, 455). Gure denboran, jaboi-ura makiñetarako; gero agertu zan taladrinia.
jaboindu (jabondu). iz. (NA). Jabonado. Jaboindu baten premiñia daka horrek.
jabonaduria egin du ad. (NA). Hacer la colada, lavar la ropa. Ik. lixibia egin.
jai
1. iz. (TE). Fiesta, día festivo, celebración, festejo. San Migel eguna, jaixa Agiña ballian. / El día de San Miguel, fiesta en Aginaga. / Hango jaixa, jan eta eran eta pelotan eiñ. / La fiesta allí consiste en comer y beber y jugar a la pelota.
2. adlag. (TE). De fiesta, sin trabajo. Aste guztian jai darabil. / Toda la semana está de fiesta (sin trabajo).
jai egon / euki. esap. Nada que hacer.   Urtenbiderik izan ez. Errezoia daukak: honekin bakarrik jai dagok. (Zirik 36).
jai emon. [jai eman] . du ad. (TE). Dar fiesta. Hamarrak baiño lehen, jai emon detse bihargiñeri, aztorauta ebizelako iri-probiagaz. / Antes de las diez han dado suelta a los obreros, porque estaban alborotados con la prueba de bueyes. / Herriko musikerueri be jai emoten detse. (Zirik 20).
jai hartu. du ad. (TE). Hacer fiesta, coger fiesta. Domeketan jai hartzen da. / Los domingos se guarda fiesta. / Bazkalostian jai hartu dogu, ferixara juateko. / Después de comer hemos dejado el trabajo para ir a la feria.
jai haundi. [jai handi] . iz. (TE). Gran festividad, día solemne, fiesta principal. San Andres, jai haundixa Eibarren. / San Andrés, gran fiesta en Eibar.
jai nausi. [jai nagusi] . iz. (TE). Fiesta patronal, fiesta principal. San Juan, gure herrixan jai nausixa. / En Eibar, San Juan es la fiesta patronal.
jai ta jornala. iz. (TE).   Bihargiñen Erresistentzia-Alkartasunen 1896. urteko mogimendu sozialen eslogana, lan orduak gitxitzeko eta jornalak hobetzeko (ETNO). / "Súmmun a que se debía llegar, según cierto clásico eibarrés, el movimiento social de reducción de jornada y mejora de salarios, inaugurado por las Sociedades obreras de resistencia el año 1896 (TE, 456). Aurrera, jai ta jornala izan deigun arte! / Jai eta jornala eta mahaixan jarri baiño ez: hor emanzipaziñua. Ik. jai, jornal.
jai-arratsalde. iz. (OEH). Tarde de día festivo. Pernando, jai-arratsalde hartan, --ta noiz ez?-- parrandan gelditu zan. (Zirik 37).
jai-erdi. iz. (TE). Media fiesta. Gure denboran, San Blas jai-erdixa izaten zan kalerik kaleko zezenakin. / En nuestro tiempo, San Blas solía ser media fiesta, con toro ensogado por las calles.
jai-alai iz. (TE). Pelota (deporte), juego de pelota.   Munduko zenbait lekutan, pelota-jokuari jarrittako izena. Jolas guztien artian, jai-alaia pelotia. / Entre todos los juegos, juego alegre el de la pelota. / Zenbait lekutan jai-alaixa esaten detse pelota-jokuari. / En algunas partes,le llaman "jai-alai" al juego de la pelota. Ik. pelotaleku, pelota-joko, alai.  Jai-alai (iz.) mugatuan jai-alaixa esaten dogu, eta alai (izond.) mugatuan alaia; TEk adiera bixak alkartu nahixakin, izena dana izenlagun moduan darabil ejenpluan: "(...) jai-alaia pelotia".
jaiegun (jaixe(g)un). iz. (TE). Día festivo, día de fiesta, festividad, descanso, vacación. Maiatzan lehelena, jaieguna mundu guztian. / El primero de mayo, día de fiesta en todo el mundo. / Gaur jaixeuna da. Ik. aje-egun.
1. jaiki
1. jaikitze . da ad. (TE). Levantarse, alzarse. Egunero jaikitzen da bostetan, nahiz negu eta nahiz uda. / Todos los días se levanta a las cinco, sea invierno o verano. / Egunsentixa baiño lehen jaiki ninduan, oillagorretara juateko. / Me levantó antes del amanecer, para ir a cazar becadas. / Negu hotzian, oge epeletik goizian jaikitzia, gogorra. / Es cosa dura levantarse de la tibia cama las mañanas del invierno frío. / Jaustia danona; jaikitzia, Jaungoikuan laguntasuna dabenana. / El caer es de todos; el levantarse, de aquéllos que tienen la gracia de Dios. / Bart parrandan ein ebela-ta berandutxo jaiki ziran. (Zirik 73).
2. jaiki
2. iz. (TE). Garbo, gracia, salero, gallardía. Ikusizu zerlako jaikixa daroian zure alabiak. / ¡Mira qué garbo lleva tu hija!
1. ( ). iz. (TE). Dios. Jarri genduan harmaillan eta juan jakon ondoezori, Jainkuari eskerrak. / Le pusimos en un asiento de piedra y se le fue el mareo gracias a Dios.
eukixan jaikixa. esap. (JME). Vanidad / arrogancia de nuevos ricos, subirse la fama y/o el dinero.   Dirua izatiak emoten daben harrokerixia. Zera diñosku Juan San Martinek: "Eukiaren jaikia burua gora edo atzeruntz dabela ibiltzen diran aberats barriengatik esaten da". Ez gure aberats barrixak asko ekixalako, baiña eukixaren jaikixa eban berakin. (Zirik 22). / Juan jakozen ari eukixan jaikixak; gizajuak ez eukan zer ahora eruan, ezta hilda nun jausi be. (Zirik 142).
jaikittasun [jaikitasun] . iz. (TE). Altivez, orgullo, arrogancia. Haren jaikittasunak ez eukan neurririk. / Su altivez no tenía medida.
jainko
2. iz. (TE). Dios de los gentiles. Jentillen jainkuak asko ziran eta izate guztietakuak. / Los dioses de los gentiles eran muchos y de toda suerte.
jaiotza
1. (jaixotza). iz. (TE). Nacimiento. Gerratian juzgauan ta elizan jaiotzen errejistruak erre zittuan. (Zirik 111).
2. (jaixotza). iz. (OEH). Nacimiento, belén. Ikusi al dozu Errebalian monjak ipiñi daben Jesusa jaiotzia? Ik. Jesus.  "Jesusa jaiotzia, representación del nacimiento de Jesús". (TE).
jaiotzatik. (jaixotzatik). adlag. (OEH). De nacimiento. Hónek katalanok, izan be, jaiotzatik dira tratulari aproposak. (Zirik 115). / Jaiotzatik dakar herrena. / Tiene de nacimiento la cojera. / Animalixarik gehixenak, jaixotzatik igarilarixak. / La mayoría de los animales, desde que nacen son nadadores.
jaixak [jaiak] . iz. (TE). Fiestas. Andramarixetan, Ondarruako jaixak. / Por la Asunción, las fiestas patronales de Ondarroa. / Plaentxiako Andramari jaixak hurreratu ziran batian Eibarren gertautakua. (Zirik 51).  Ixa beti pluralian, egun bakarrekua izan arren be. / Fiestak etortzen zianian, Angiozarrera -herri txiki bat, gure aman herrixa-, juaten giñan gaztiak giñanian, umiak giñanian eta... (NA). [Nekez erabiltzen da "fiestak"].
1. jaixo
1. jaixotze [jaio] (jaio). da ad. (TE). Nacer.   Mundura etorri, aman sabeletik urten. Danok jaixotzen gara iñor biharrian. / Todos nacemos necesitando ayuda ajena. / Bere zoritxarrik haundiña izan zan jaixotzia. / Su mayor desgracia fue nacer. / Atzo jayo eta gaur ill, denboria ariñ dabill. / "Dístico en el cementerio de Zaldibar" (TE, 289). / Hárek zirrikatuko ez dabenik ezta jaixo munduan. (Zirik 40). Ik. munduan jaixo.  TEk diño bere sasoian, jaixo eta jaio, aldaera bixak erabiltzen zirala "corrientemente" (TE, 457), baiña gaur egunian ez.
2. jaixo
2. [jaio] . izond. (TE). Nacido,-a.   Jaixotakua. Ba esaten detsuet: andragandik jaixuen artian, (iñor ez) profeta haundixagorik Juan Batizalia baiño (Luk. 7. 28). / Pues os digo, que entre los nacidos de mujer, ningún profeta mayor que Juan, el Bautista.
jaixobarri [jaioberri] . iz. (TE). Recién nacido,-a, bebé. Bere jaixobarrixagaz izan da Arraten. / Ha estado en Arrate con su recién nacido.
jaixokera [jaioera] . iz. (NA). Nacimiento. Jaixokeratik da holakua.
jaixoterri [jaioterri] (jaixo-herri). iz. (TE). Pueblo natal, lugar de nacimiento, lugar de origen. Jaixo-herrixak beti tiratzen dau. / Siempre atrae el lugar de nacimiento.  Jaixóterri erabiltzen da gehixenbaten.
jaixotzako etxe [jaiotzako etxe] . iz. (TE). Casa natal. Nere jaixotzako-etxia zutiñik geldittu ei da. / Dicen que sigue en pie mi casa natal.
jaka iz. (TE). Chaqueta, chamarra, cazadora. Jakia jantzitta urten dau eta ziur ez da itxuliko illuntzira arte. / Ha salido con la chaqueta puesta y seguramente no volverá hasta el anochecer. Ik. txamarra.