I Letra

2. iritxi

2. [iritzi] (eretxi, eritxi, iritzi). iz. (TE). Opinión, parecer. Nere iritxixa jakiña da eta esango dot berriz be. / Mi parecer es sabido y lo repetiré nuevamente. / Nere eretxixa nik esan dot garbi asko. / Yo ya he dicho bien clara mi opinión. / Nik, garbi asko esan dot nere eritxixa. / Yo, bien claro he dicho mi opinión. / Plaentxian guztiak ziran iritxi horretakuak. (Zirik 41). / Bere iritzixa eskatu zetsen. (Zirik 33).

iritxiz. [iritziz] (iritziz, eritziz). (OEH). En opinión de. Gehixenen eritziz etxekalte bat besterik ez zan. (Zirik 53). / Txergorin iritziz, euren ostatua, gutxienez bazan Donostiako Hotel Londresen aiñakua. (Zirik 15).

iritxira (eritxira, eretxira). adlag. (JSM). A tientas, al tuntún, a ojo, a voleo.

iriztaille [iriztaile] . iz. (TE). Persona que opina. Nere aurretiko iriztailliak diñuana, ondo dagola pentsatzen dot nik. / Lo que manifiesta mi preopinante, creo que está bien.

irolika (irabolika). iz. (JSM). Cemento rápido. Ene! irolikia bota dabe hor?!. / Irabolikiakin bete dabe hormako zulua. / Jausi zan [...] masia eitten euazen askara. Gizajua atara eben irabolikaz mela-mela einda. (Zirik 75).

irrara (irlara). iz. (TE). Gorjeo, trino, canto (de pájaro). Txorixen txio-txio politta (ETNO). / "Se dice para significar los arpegios de los pájaros cantores" (TE, 440). Gure txorixak joten dittuan irrarak goizaldian entzutzekuak dira. / Son de oír los arpegios de nuestro pájaro a la mañana. / Nik txakurrak dakarazen lekuan, han karduak urten, eta frutabatzailliak beti han dare. Kardantxillueri be eurak hartzen detse aurria. Politta da. Kaixolan be ikusitta nago ni. Eta kantua be bai; irrararik eta ez, baiña bueno. Txori sinpatikua!.

irribarre iz. (TE). Sonrisa. Irribarre lagunkixagaz hartu ninduan. / Me recibió con una sonrisa amiga.

irribarre egin. du ad. (TE). Sonreír. Zorionezko euzki eder batek irribarre ein zeskun sortaldetik. / Un venturoso sol nos sonrió desde el Oriente.

irrikil iz. (AZ). Bragueta. Ik. erreten, brageta, irrisko.

irrintza

1. iz. (NA). Chirrido. Burdixak ataratzen daben zaratia, ardatza olixo barik daguanian. Burdixak e, "ttiirrrrr!" eitten dau ba, sikatutakuan?, haxe da irrintzixa, e?

2. iz. (NA). Llanto fuerte, lloro clamoroso, berrido. Txikixak?! ikusikozu zelako irrintzak eingo dittuan harek! mutikua gaiñera! ala kontxo! Ik. arrantza.

irrintzi

1. iz. (TE). Relincho (especialmente del caballo). Irrintzia, kaballuak eitten dabe irrintzia. Ahozko jardunian, artikulua hartzerakuan batzuk irrintzixa esaten dabe eta beste batzuk irrintzia. TEk lehelengua darabil.

2. iz. (TE). Grito de júbilo. Grito al cantar o tocar trikitrixa (ETNO). / "Voz aguda y sostenida para comunicarse lejos en el monte, y que en señal de alegría se repite en las romerías" (TE, 440). Entzutzen al dittuzu bestekaldetik joten deskuezen irrintzixak?. / Ai-ai-ai-ai-ai-í-jí-jí-jíí!: trikitixan egitten da eta mendi-puntan egitten dana!; lehen mendi-puntan be kostunbria zan irrintzi bat!. Ik. ujuju, lekaixo, zantzo, auji.

irrintzixa jo. esap. (TE). Dar el grito del "irrintzi". Irrintzi egin. Irrintzi luze bat joixozue han doiazen neska-mutilleri.

irrisko iz. (AZ). Bragueta. Ik. erreten, brageta, irrikil.

irrist egin du ad. (TE). Resbalar, patinar. Teillatu guenian itxogiñak hartzen ebillela, hankiak irrist eiñ eta jausi zan atai aurrera. / Estando tomando las goteras en el borde del tejado, le resbaló el pie y cayó frente al portal. / Irrist egin neban, eta hankaz gora jausi nintzan. Ik. laban egin, labandu.

irristada iz. (TE). Resbalón, patinazo. Eiñ eban irristadiakin, ez zan geldittu aurreko hormia jo arte. / Con el resbalón que dió, no paró hasta dar con la pared de enfrente. / Harek egin daben irristadiakin orkatillia bihurrittu jako. Ik. larrapastada, labankada.

irristaka adlag. (JSM). Resbalando, deslizando, patinando.

irristakor izond. (JSM). Resbaladizo,-a. Aingira irristakor madarikatua! (Zirik 101).

1. irudi

1. iruditze . du ad. (TE). Parecer, asemejar. Sintetikua da, defektibua. Egualdixak jasotzera doiala dirudi. / Parece que va a levantar el tiempo. / Egualdixa jasotzera doiala diruri. / Parece que va a levantar el tiempo. / Bakizu zein dirudizun? Barrabas. / ¿Sabes a quién te pareces?, a Barrabás. Ik. emon.

dirudixan lez. (dirudixan letz). adlag. (TE). Según parece, al parecer, por lo visto. Dirudixan letz, aurtengo gari uzta ez da izango ugarixa. / A lo que parece, la cosecha de trigo de este año no va a ser abundante.

2. irudi

1. iz. (TE). Imagen, figura, ilustración, dibujo. Hatxetan agertzen zan, islia zihar, andrakume baten irudixa. / Aparecía en los acantilados, perfilándose en el cielo, la figura de una mujer. Ik. imajiña.

2. iz. (TE). Semejanza, imagen. Jaungoikuak bere irudira eiñ eban gizona. / Dios hizo al hombre a su semejanza. Ik. traza, planta, antz.

iruein irueitte [irun egin] (iruin). du ad. (TE). Hilar. Ahaztu ziran irueiñ eta irueiñak gu gaztiak giñanerako.

iruin [irugin] (iruein). iz. (TE). Cordelero,-a, que hace sogas. Iruiñ erdeldun bat, Txantxa-zelaixan sokagintzan eitten ebana. / Un cordelero castellano, que hacía sogas en Txantxa-zelai. Ik. sokagin.

irulein iruleitte [irulegin] . du ad. (TE). Trenzar. Iruleiñ uliegaz, kopetia ataratzeko. / Trenzar los pelos para sacar trenzas.

irulezta (irulista). iz. (ETNO). Envés, reverso, revés. Ik. itxuli, itxulikalde. Gitxi erabiltzen da berbiau Eibarren. Azkuek Markiñan jasotakuak dittu jarraiko berbok: irul, irulez, irulezetara, iruleztau; Markiña aldeko euskerian eragiña agirikua da jasotako berba honetan.

irundu iruntze . du ad. (ETNO). Laminar. Txapa hau beste pittin bat iruntzeko premiñan dagok. / Ijeliak esan gura dau ijeztu edo irunduten dabela burdiñia. Ikusi dittuzu sarri gorulak, zelan amulu edo kirru goruan biribildua ijezten, edo iruten daben, moltsotik hari meheia egitteko? Bada ola-ijeliak burdiña biribildu eta moltsotuta daguana, dakar mehetuaz. Beraz, ondo ipiñia dauka ijelian izena. Ik. ijeztu.

iruntsi irunste [irentsi] ( iruntsitze) . du ad. (TE). Tragar(se). "Tragar sin tiempo a mascar" (TE, 441). Ez jan, iruntsi eitten dau gosezto horrek, aurrian jartzen detsen guztia. / No come sino que traga ese hambrón, cuanto se le pone delante. / Hori ez da jatia; hori da iruntsitzia. / Eso no es comer, eso es tragar. / Bai berak eta bai bere txakurrak, afarixori gogo ederragaz iruntsi eben. (Zirik 118).

Irure l. iz. (TE). Irure (caserío). "Caserío en las inmediaciones de Eibar" (TE, 441). Plazentziakua da. Irure, Plazentziako partian dagola uste dot.

Irusta abiz. (TE). Irusta (apellido). Irusta, gure amandriagandiko abizena gure aittak.

irustarbi iz. (ETNO). Gamón(?) bruno(?). Irustarbixak fruta gorri eta txikixa ei daka. Legena irustarbixakin osatzen da. Ik. legen.

Eibarko euskara hiztegia