I Letra

irakorri

1. irakortze [irakurri] (irakurri). du ad. (TE). Leer. Irakorri al dozu agertu dan liburu barrixa autu horren gaiñian? / ¿Has leído el nuevo libro que ha aparecido sobre ese tema? / Irakortzia ez da nahikua; aittu ein bihar da irakortzen dana. / No basta leer, hay que entender lo que se lee. / Emon deskuzun liburua irakorriko dogu. / Ipuin hau Esopori be irakorri netsan. (Zirik 119).

2. irakortze . du ad. (ETNO). Desgranar, extraer las habas de la vaina. Ik. urkuldu, oskoldu, garaundu, aletu, harrotu, ire-egur. Gitxi erabiltzen da. Gehixenbat baben kasuan. Ira-egurra be bai, babak urkultzeko erabiltzen dan makillen izen moduan.

irakorzale [irakurzale] . izond. (TE). Lector,-a, aficionado,-a a la lectura. Irakorlarixa, irakortzeko zaletasuna dabena. Irakorzalia izan naiz gazte-gaztetatik. / Desde joven he sido amante de la lectura. Ik. irakorlari, irakorle.

Irala abiz. (TE). Irala (apellido en eibar). Iralak baziran gure eskolara etortzen ziranen artian.

iraltsero [igeltsero] (ireltsero, ieltsero, ialtsero). iz. (TE). Albañil. Iraltseruak plastada bittan barriztu eban labia. / El albañil con dos plastazos dejó nuevo el horno. / Ta edur maluta senduak badabiz iraltseru. (Ibilt 229). Ik. igeltsero.

Iraola abiz. (TE). Iraola (apellido frecuentísimo en eibar). Iraola eta Iraolagoitiak Eibarko auzuan asko ziran.

irasagar iz. (ETNO). Membrillero. (Cydonia oblonga). Eibarren bertan ez dogu jaso, baiña inguruko herrixetan ezaguna da.

irasail iz. (TE). Irasail haundixa ebagi doguna gaur. / Gran helechal el que hoy hemos cortado. Ik. ira-arte, iratza, iratoki, iradi, garotza.

iratargi [iretargi] (igatargi, iretargi, igetargi, illatargi, illargi, itargi). iz. (TE). Luna. Gaur gabian iratargixa dago, zortziretatik aurrera. / Esta noche hay luna desde las ocho en adelante. / Iretargixan gizonak? (Zirik 108). / Zer dala-ta baiña gizonak iretargira juateko hainbeste amorru? (Zirik 23). Ik. illargi. Eibarren horrek forma guztiok erabiltzen dira, eta ezin esan bata bestia baiño gehixago entzutzen danik. Basarrixetan eta Agiña inguruan e-dun formak kalian baiño arruntaguak dira (ETNO).

iratargi barri. [iretargi berri] . iz. (TE). Luna nueva. Noiztik dogu iratargi barrixa? / ¿Desde cuándo tenemos luna nueva? Ik. ilbarri.

iratargi oso. [iretargi oso] . iz. (TE). Luna llena. Aprilleko iratargi osuagaz Aste Santua eta Paskuak. / Con la luna llena de abril, la Semana Santa y las Pascuas. Ik. iratargi, illargi bete.

iratoki

1. iz. (ETNO). Helechal. Ik. iratza, irasail, iradi, garotza, ira-arte.

2. (iretoki, idetoki, idatoki). iz. (ETNO). Lugar en donde se guarda el helecho.

iratza [iratze] . iz. (TE). Helechal, terreno de helecho. Kalamuan bai iratzia ederra!, uste itsasua dala. / ¡Qué hermoso helechal en Kalamua, que parece un mar! Ik. ira-arte, iratoki, irasail, iradi, garotza.

irauldu

1. iraultze [irauli] . du ad. (ETNO). Dar la vuelta a la tierra, remover la tierra.

2. iraultze [irauli] . du ad. (ETNO). Moler. Goiko basarriko errotan hainbat zakukada gari irauldu dabe gaur goixian.

1. iraun

1. iraute ( irauntze) . du ad. (TE). Durar, perdurar, aguantar, permanecer. Zazpi urtian iraun eban ugarialdixak. / Siete años duró la abundancia. / Gauziak bihar dau irauntzia. / La cosa necesita durar.

iraun erain. [iraun eragin] . dio ad. (TE). Hacer durar, hacer perdurar, mantener, hacer aguantar. Zenbat iraun eraintzen zetsen harek oiñetakueri ez dago konturik. / No hay cuenta de lo que aquél hacía durar al calzado.

2. iraun

2. iz. (AN). Duración. [...] gura bada beittu ta puska haren korputz ta irauna neurtu. (Ibilt 374).

iraunkor izond. (TE). Duradero,-a, perdurable, constante, persistente, permanente, perenne. Irauteko joeria dabena, luzaruan irauten dabena. Aratostietako kantuak, iraunkorrak. / Las canciones del Carnaval, son duraderas.

irazi irazte [iragazi] . du ad. (ETNO). Colar. Likido bat iragazkittik pasau erain. Esnia irazi. Kafia txanuan irazi.

iraztontzi [iragaztontzi] . iz. (ETNO). Colador, pasador.

ire-egur iz. (ETNO). Mayal, palo para desgranar las alubias antes de desgranarlas a mano. Babak joteko egurrak, soka batekin lotuta dagozenak. Ire-egurra gehixenbat babak jo eta aletzeko erabiltzen zan. Dana dala, ardilania harrotzeko be erabiltzen genduan. Ik. garrote-egur, irakorri.

iren izond. (ETNO). Castrado,-a, capado,-a. Irendutako animalixia.

irendu irentze . du ad. (NA). Castrar, capar. Irendu pentsatzen dot zala kapau; sekula ez dot ikusi baiña pentsatzen dot horixe dala: txarri emiari zeoze kendu, matrizeko zeozer kendu ero, zan "irendu". Entzun bai!. / Nik beti entzun dot txarri-emiak irendu eitten zirala, ez dakitt besterik irentzen dan. Ik. kapau.

ireskatu ireskatze . da ad. (ETNO). Secarse un árbol. Ik. ixu, hirua egin, hirutu, hiru.

1. iribiskau

1. iribiskatze . du ad. (AS). Enredar(se), enmarañar(se), liar(se).

2. iribiskau

2. iz. (AS). Enredo, maraña, lío, embrollo.

Irimo (Idimo). l. iz. (TE). Irimo (lugar). "Lugar en nuestras inmediaciones" (TE, 439). "Irimo" edo "Idimo", Eibar inguruan, Irure gaiñetik zihar dalakuan nago.

Iriondo abiz. (TE). Iriondo (apellido frecuentísimo en eibar). Gure Afraiz osabia zan Iriondo.

1. iritxi

1. irizte [iritzi] (erizte, erezte) (eritxi, eretxi, iritzi). dio ad. (TE). Opinar, parecer. Iritxixa emon, agertu. Gaztia iritxi detsat andrageixari. / La novia me ha parecido joven. / Nik ez detsat irizten juan bihar dogunik. / No me parece que debamos ir. / Ez da nahikua norberak ondo eriztia, bestieri be entzun ein bihar jakue. / No basta el parecerle a uno bien, hay que oír también a los demás. / Zer erizten detsazu haren jarkeriari? / ¿Qué te parece la actitud en que se ha mostrado? / Ez jata mira eitten zuk horretara iriztia. / No me extraña el que usted opine así. / Zer iritzi jak konziertua? (Zirik 85). Ik. mira egin, pentsau, begittandu. Dio da aditz erregimena baiña zaio erregimenian be entzuten da: txarto irizten jatzu esan dotena?. / Ondiok be entzuten dira forma sintetikuak: zer de(r)itxok/n gaur eguneko egoeriari?.

Eibarko euskara hiztegia