Logo Eibarko Udala

H LETRA

hamaiketako iz. (TE). Almuerzo de media mañana.   "Refrigerio que se toma antes de comer" (TE, 132). Hamaiketakua ein dogu Urrebasonian. / Hemos hecho el hamaiketako donde Urrebaso. Ik. hamarretako.
hamairu zenbtz. (TE). Trece.   Kardinala da. Hamairu, zorigaiztoko numerua dala esaten dabe. / Trece, dicen que es número de mal augurio.
hamar zenbtz. (TE). Diez.   Kardinala da. Bi bidar bost, dira hamar. / Dos veces cinco, son diez.
hamar-errialeko. [hamar errealeko] . iz. (TE). Moneda de diez reales.   "Moneda de plata, que valía un escudo, o dos pesetas y cincuenta céntimos" (TE, 133). Hamar-errialekua emon zetsan eskupera. / Le gratificó con un escudo.
hamarretik bateko. [hamarren(ak)] . iz. (TE). Diezmo. Eta siñaletzat zutik jarri doten harri hau izango da Jaungoikuan Etxia; eta Zuri, emon deirazuzen gauza guztietatik, hamarretik batekua opa izango detsut (Gen. 28. 22). / Hamarretik batekua zor jako Jaungoikuari. / A Dios se le debe el diezmo (de diez uno).
hamargarren zenbtz. (TE). Décimo.   Ordinala da. Judixuen barau-eguna Yom Kippur, zazpigarren hilleko hamargarren eguna: Parkaziño osoko eguna. / Yom Kippur, día de ayuno de los judíos, décimo día del séptimo mes, día del Gran Perdón. Ik. barau-egun.
hamarreko iz. (ETNO). Montón de 10 haces de trigo.   Hamar gari-azauetako pilluak. Ik. hamabosteko, gari-meta, bostekuetan ipini, azao.  Normalian pluralian.
hamarretako iz. (TE). Almuerzo de media mañana, refrigerio matinal.   "Piscolabis de las 10 de la mañana" (TE, 133). Hamarretakua ein dogu oillo saldia arrautza gorringo bategaz eta erdi bat ardau zuri. / Hemos hecho el hamarretako caldo de gallina con una yema de huevo y medio de blanco. / Hamarretakua eitxen daozela. (Zirik 86) Ik. hamaiketako.
hamaseiko iz. (ETNO). Escopeta del calibre 16.   Gaur egunian, lehengo aldian gitxi egitten dira kalibre honetako eskopetak.
hamen [hemen] (hemen). adlag. (TE). Aquí.   Balixo erakuslia daukan 1. graduko adberbixo kategorixako formia da, inesibuan. Hamen nun beste denbora baten herri haundixa izan zana. / He aquí donde en otros tiempos fue una gran ciudad. / Hamendik Elgetara, ordu biko bidia. / De aquí a Elgeta, dos horas de camino. / Hamendik dabill aspaldiko Fraisko. / Por aquí anda el veterano Francisco. / Mendixen hamendiko aldetik. / De este lado de los montes. / Hizketa hau da hamengua. / Este lenguaje es de aquí. / Jende hamengua baltzegaz nahastua, sarrittan. / La población de aquí, muchas veces cruzada de negro. / Hemen, hemendikuok, danok osasunagaz. / Aquí, todos los de este lado, con salud. / Hamendik hara lau pauso baiño ez.  Beste leku-denborazko markak be hartu leikez: hamendik / hemendik / hemetik; hamengo / hemengo / hemeko.
hamentxe (hementxe). adlag. (TE). Aquí mismo.   Balixo erakuslia daukan adberbixo kategorixako 1. graduko indartutako formia da, inesibuan. Hamentxe jarriko zara zu, nere onduan. / Tú te sentarás aquí, junto a mí. / Hamentxe, toki honetantxe, horrek mendi guztiok ikusten dirala bazkaldu bihar dogu! / ¡Aquí mismo, en este mismo lugar, a la vista de todos esos montes, vamos a comer! / Ointxe, hamentxe, bertantxe, leztxe; hauxe, horixe.  Beste leku-denborazko kasuetan be antzera indartzen da: hamenditxik, hamengotxe...
han adlag. (TE). Allí.   Balixo erakuslia daukan adberbixo kategorixako 3. graduko formia da, inesibuan. Ni egon naiz hamen eta zu egon zara han. / Yo he estado aquí y tú has estado allá. / Han bera nun datorren! / ¡Hé ahí dónde viene él! / Handik nator bildurrez beteta. / De allá vengo lleno de miedo. / Handik hona, hiru orduko bidia. / Desde allí acá, tres horas de camino. Ik. hantxe.  Izatez, balixo erakuslia daukan 3. graduko adberbixo kategorixako formia da, inesibuan. Beste leku-denborazko markak be hartu leikez: handik; hango.
han haixelakuan hemen. esap. (EEE). En un santiamén, a toda velocidad.   Norbaitti aguro bueltau deiñ agintzeko erabiltzen da. Juari azkar, han haixelakuan hemen!.
handiko izlag. (TE). Allende, del otro lado. Andikao Elgoibarren esaten jakon baserrixa, ibaixan handikua. / El caserío que en Elgibar se dice Andikao, está al otro lado del río.
hanka
1. iz. (TE). Pie. Oztoztan dabill hanken gaiñian. / Con dificultad anda sobre los pies.
2. iz. (TE). Pierna, pata. Honetan agertu zan Hartzako, hanka biren gaiñian... / En esto apareció don Oso sobre dos pies... / Jasogarrixa ipiñixozu hanka honetan mahai horri, dantzarik ez deixan eiñ. / Pon un alza en este pie a esa mesa, para que no baile.
hanka egin. du ad. (TE). Escaparse, huir, evadirse, fugarse. Txakurrak hanka ein desku katetik. / El perro se nos ha escapado de la cadena. / Bezero batek pagau barik hanka ein jestak. (Zirik 15). Ik. iges egin, keiana egin, ospa egin.
hanka-bihurri. iz. (TE). Pirueta, cruce de piernas en el aire.   Dantzarixak salto egin eta airian daguala hankekin egitten dittuan kruziak (ETNO). Burua da korputz guztian nausixa; berak darabiz oiñak eta eskuak, eta berak aintzen dittu dantzarixan hanka-bihurrixak eta soiñularixan atzaparren juan eta etorrixak. / La cabeza es lo principal de todo el cuerpo; ella mueve los pies y las manos, ella rige las piruetas del danzarín y los movimientos de los dedos del músico.
hanka-herren. iz. (TE). Cojo. Hanka-herrena izan arren, beste asko baiño azkarragua zan mendixan gora. / A pesar de ser perniquebrado, era más ligero que otros muchos monte arriba.
hanka-joko. iz. (EEE). Escapar corriendo, corrida, pateada. Okerra eiñ eta gero hanka-jokua etara bihar!. / Hara heldu giñanerako zalapartak eta jentien hanka-jokuak baiño ez bazebizen....
hanka-motz. iz. / izond. (TE). Cojo,-a. Hanka-motza, baiña gu baiño lehenago heldu zan Izura. / Cojo, pero llegó antes que nosotros a Izua. Ik. kojo, herren.
hanka-oker. izond. (TE). Patizambo,-a, zambo,-a, patituerto,-a. Gurasuak goizago arduratu izan baziran zuzenduko jakozen, baiña belu konturatu ziranetik, hanka-oker geldittu zan. / Si los padres se hubiesen dado cuenta a tiempo se habría corregido, pero habiéndose acordado tarde, quedó patizambo.
hanka-zain. iz. (TE). Tendón de la pata/del pie. Hanka-zaiñak tripakixeri ondo eitten detse.
hankageldixan bota. esap. (ETNO). Lanzar a pié parado, sobre todo en el juego de bolos, pero también en el lanzamiento de barra vasca, etc.   Boletako berbia da. Ik. bóleta.
hankaz gora. adlag. (TE). Patas arriba. Ikubilkada batekin bota eban hankaz gora. / Con una puñada le derribó patas arriba. / Labandu eta hankaz gora jausi nintzan. / Resbalé y caí patas arriba.
hankia hausi. [hanka hautsi] . du ad. (TE). Quebrarse/romperse el pie, la pata. Keixa-arbolatik behera jausitta, hankia hausi dau. / Cayéndose de un cerezo, se ha quebrado un pie.
hankia sartu. [hanka sartu] . esap. (TE). Meter la pata, equivocarse. Hankia sartu dot eta ez dakit nola atara. / He metido la pata y no sé como remediarlo.  TEk be ametitzen dau erderazko esakerian kalkua dala.
hankia trokau. du ad. (TE). Hacer(se) un esguince en el tobillo, torcerse el tobillo. Arratetik behera zetorrela, hankia trokau eban. / Bajando de Arrate, se torció un tobillo.
hankutsik. [hanka-hutsik] . adlag. (TE). Descalzo,-a. Hankutsik igo dau Urkiolara, promes bati erantzutzeko. / Descalzo ha subido a Urkiola correspondiendo a una promesa. Ik. oiñutsik, ortozik, galtzutsik.
Hanka bat kanposantuan euki (EEE). Estar a punto de morir, de estirar la pata. Estuasuntxo bat bakarrik? Hanka bat kanposantuan eukala ei jeuan da. (Zirik 35).
hankabakar iz. / izond. (TE). Mutilado de una pierna. Bizkai aldetik agertzen ziran, eskian, hango sutaixetan hanka-bakar geldittutakuak. / De Vizcaya solían venir, mendigando, los mutilados en las factorías de allá.
hankabiko izlag. (TE). Bípedo,-a. Oillotoki honetan ibilli dan aixerixia, hankabikua. / La zorra que ha estado en este gallinero, es de dos pies.
hankagorri iz. (TE). Bebé.   Ume txikixa, jaixo barrixa; lehenengo astietan hanka gorrixak eukitzen dittue-eta (ETNO). -Hankagorririk izan al dozu etxian? -Ez ondiokan. / Fulanon hankagorrixa ikustera juan dira. Ik. txatxa, dagoka, ojalietako ume, mantetako ume.
hankaka iz. (IL). A pies, modo de rifa.   Jokuetako berbia da, katigu zein geratu apartatzeko: "lagun biren artian oiñak edo hankak pausotxoka-pausotxoka alkarregana hurreratuz juan batak bestiaren oiñ edo hanka gaiña zapaldu artian" (IL, 83-84). Saltalasoka jokurako be katiguak aukeratu bihar ziran eta horretarako aurreko atalian aittatu doten modura egitten zan, hankaka deitzen jakona.
hankalatraba adlag. (ETNO). A horcajadas.
hankarte iz. (NA). Entrepierna. Gorriti! gure txakurrak! jo-ta txakur haundi bat ikusittakuan lehelengo arramatadia; eta gero harek frente emoten baeutsan, tak!, nere hankartera.
hankazpi iz. (TE). Planta del pie. Hankazpixan azkuria ez da gozua. / No es grata la rasquera en la planta del pie.
hanketako iz. (ETNO). Fiebre aftosa, glosopeda.   Ganauen gaixotasuna. Hanketakua lehen be egoten zuan; baiña berrogei egun aparte euki ezkeriok, akabo!.
hantxe adlag. (TE). Allí mismo.   Izatez, balixo erakuslia daukan 3. graduko adberbixo kategorixako formia da, inesibuan, indartutakua. Hantxe jausi nintzan danen barregarri. / Allí caí para risa de todos. Ik. han.  Beste leku-denborazko markak be hartu leikez: handitxik; hangotxe...
haor interj. (TE). Ahí está, he ahí. Aor zertan geldittu dan munduan jabe izan gura eban zoro gaizto hori! / ¡He ahí a lo que ha quedado reducido ese loco malo que quería ser dueño del mundo! Ik. hara, hor ba, hor, haor ba, hara hor.
haor ba [hara hor bada] . interj. (TE). Ahí está, he ahí. Haor ba, gure asmuak! / ¡He ahí, pues, nuestros propósitos! Ik. hara, hor ba, hor, haor.
har
1. iz. (TE). Gusano. Hildakua harrak jaten dabe, nahiz errege eta nahiz eskeko izandakua (izan). / Al muerto le comen los gusanos, lo mismo que haya sido rey o mendigo. Ik. txitxara.
2. iz. (TE). Larva. Mitxeleta eder agertu baiño lehen, harra izan zan. / Antes de que fuera hermosa mariposa, fue gusano. Ik. zeruko katu, mitxeleta-gei.
3. iz. (ETNO). Ciempiés. Ik. koko.
4. iz. (ETNO). Oruga.
5. iz. Remordimiento. Ik. harra, kezka.
harrak egin. zaio ad. (TE). Agusanarse, descomponerse.   Zeozer usteldu, alperrik galdu (okeliakin erabiltzen da, normalian) (EEE). Hutsa denboran, harrak ein jakoz erosi dozun txarrikixari. / En nada de tiempo se ha agusanado la carne de cerdo que has comprado.