Eibarko euskara hiztegia
H LETRA
haixeleku
iz.
(
TE).
Lugar de mucho viento,
ventoso.
Leku haixetsua, haixiak sarri joten daben ingurunia (ETNO). / "Punto batido por los vientos" (TE, 118).
Izua, haixeleku haundixa. / Izua, lugar de mucho viento.
haixete
[haizete]
.
iz.
(
ETNO).
Ventolera,
temporal de viento.
haixetsu
1.
[haizetsu]
.
izond.
(
TE).
Ventoso,-a.
Beizuko zabala, hegi haixetsua. / Beizuko zabala, páramo ventoso.
2.
[haizetsu]
.
izond.
(
TE).
Flatulento,-a.
Babak, janari haixetsua gehixenandako. / Las alubias, comida que produce flatos a los más.
haixezko
iz.
(
ETNO).
Carabina de aire comprimido,
escopeta de aire comprimido.
Haixezko eskopetia, haixe konprimiduan eragiñez jaurtigaixa botatzen dabena.
Haixezkuak Nobertotxuanian eta Baskaranenian egitten ziran. /
Harek haixezkuak egitten zittuan, karabiñak; baiña txofer eta guzti ibiltzen zan, e?!. /
Kazan, aitta zanakin, ume-umetatik. Aitta etortzen zan oillagorrekin goixian, eta arratsaldian ni beran eskopetiakin mendira. Beti! Eta haixezkuakin... Haixezkuakin kanpeoia nitzuan Haixezkuakin daneri irabazten netsen nik. Txori pillua. Haixezkuakin hamen kaleko txori guztiak hiltzen nittuan nik. Oin, egon be bai, e? Txorixa zeguan orduan ugeri!
haixiak
[haiziak]
.
iz.
(
TE).
Flato,
gases.
Umetxu honek haixiak darabiz, lo eitten lagatzen ez detsela. / Esta criatura tiene flatos que no le dejan dormir.
Digestiñokua danian pluralian erabiltzen da gehixenetan.
haiza-harri
iz.
(
ETNO).
Pared trasera del horno.
Sutegixan lau albuetako bat, tobera edo haixebidia daroiana. Bergamallua edo bergamazua be deitzen jako.
Labian atze aldian daguan harrizko hormia da, toberia edo haixebidia daroiana, hauspotegixa suan eragiñetik babesteko.
Ik.
bergamazo,
bergamaillu.
Mo: aisa-arrija
haizearka
iz.
(
ETNO).
Caja de agua,
trompa.
Haixia emoteko, hauspuen ordezko sistemia; tutu bertikal batetik arkara jausten dan urak, arkia betiaz haixiari bultza egitten detsana. Burdiñoletako berbia da.
Ur txipriztiñez nahastautako haixia botatzen dau sutegira eta mesede egitten detsa burdingaixa erreduzitzeko erreakziño kimikuari.
Ejenpluan ez dago berbia sartuta, baiña ostian daukan balixo etnografikuagaittik halan laga dogu.
haizeola
iz.
(
ETNO).
Ferrería de monte,
ferrería en seco.
Ur-indarra erabiltzia asmau aurretiko ola zaharra, basuan zeguana eta, jakiña, urik barik zebillena.
Gure aurrekueri entzundakua da, mendixetako burdiña-laberi "jentil-olak" eta "haizeolak" esaten zetsela (Lab-k Zerainen jasua).
Ik.
agorrola,
zeharrola,
ola,
burdiñola.
haizpe
[haizpe]
(haxpe).
iz.
(
OEH).
Lugar bajo peña.
Plaentxiatarrak, haizpietan peskan eitten zaliak dira. (Zirik 38).
haizpekuetan
[haizpekoetan]
(hatxpekuetan).
adlag.
(
TE).
Método / técnica de pesca a mano.
"Se decía del método de pescar sumergiéndose en el agua y sorprendiendo la pesca con las manos en los intersticios de los peñascos rodados en el cauce del río" (TE, 189).
Hatxpekuetan Osintxutik Mendarora, Ferruel nausi.
haizpekuetan egin.
[haizpekoetan egin]
(haxpekuetan egin).
esap.
(
TE).
Pescar a manos limpias,
pescar sumergido y entre peñas.
"Era pescar a manos limpias, sumergiéndose en el agua y yendo a buscar la pesca en sus refugios de los intersticios de las peñas rodadas al cauce" (TE, 118).
Haitzpekuetan, Ferruel lakorik ez da ezagutu.
hako
[harako]
.
izlag.
(
OEH).
El tal/la tal,
menudo!.
"Exclamativo;como zelako, zelango, etc." (OEH).
--Hako itxura bakua. Zein dozue hori aguriori? --preguntau zetsen konbidauak. (Zirik 62).
hala
adlag.
(
TE).
Así,
de esta manera.
Halan, era honetan.
Hala, eta ez bestera, ein biharrekua zan hori.
/ Así y no de otra manera era obligado hacer eso.
Ik.
halan.
hala ... eta hala ....
junt.
(
TE).
Tanto como,
tanto cuanto.
Hala gizonak eta hala andrak, eskubide bardiñak dittue gaur legian aurrian. / Tanto el hombre como la mujer, hoy tienen derechos iguales ante la ley.
1.
[hala ere]
(halan da be).
lok.
(
TE).
A pesar de todo,
así y todo,
con todo,
sin embargo.
Hainbeste diru eta hala be kontentu ez. / Tanto dinero, y con todo, no contento.
Ik.
hala eta guzti.
2.
[hala ere]
.
adlag.
(
TE).
Especialmente,
sobre todo.
Etxian gauza guztiak ditturaz maitte, baiña hala be liburuak. / En casa estimo todas las cosas, pero sobre todo los libros. /
Ez zaittut ikusi gura, endemas (hala be) eranda zatozenian. / No te quiero ver, sobre todo cuando vienes embriagado. /
Ez deuat aterik zabalduko, endemas (hala be) belu bahator. / No te abriré la puerta, sobre todo si vienes tarde.
Ik.
endemas,
batez be.
3.
[hala ere]
.
lok.
(
AS).
Por fin,
al fin,
menos mal.
Hala be! Azkenian etorri zara.
hala eta guzti.
(hala ta guzti, hala eta guzti be).
lok.
(
TE).
A pesar de todo,
no obstante,
así y todo.
Egun bidar jausi zan, eta hala ta guzti berak irabazi eban jokua. / Cayó cien veces, y con todo, él ganó el juego.
Ik.
eta guzti be.
hala-halako
izlag.
(
OEH).
Mediano,-a,
mediocre,
regular.
Musikiak pe azkenerako hala-halakuak urtetzen dau. (Zirik 20).
halabihar
[halabehar]
.
iz.
(
TE).
Destino,
hado,
sino.
Halabiharra izan zan, baketan bizi giñan herrittik betiko urten biharra. / Fue el destino, haber tenido que salir para siempre del pueblo en que vivíamos en paz.
Ik.
bihar-biharreko,
gu-gaiñetiko.
halabiharrian.
adlag.
(
TE).
Casualmente,
por casualidad.
Urkuzura noiala, halabiharrian topau neban nere emaztia izango zana. / Camino de Urkuzua, casualmente me encontré con la que sería mi esposa.
halako
izlag.
(
TE).
Semejante,
tal,
como aquel/-lla/-llo.
Halako gizon esturik ez dot bizixan ikusi. / Semejante persona nerviosa, no he visto en la vida. /
Iñoiz (ez dot) ezagutu beste gaizto bat halakua... / Nunca conocí otro malvado semejante. /
Zelako lapiko, halako tapa.
/ A tal puchero, tal tapa. /
Baekixan abadiak zelan berba ein bere herrixari: zelako lapiko, halako tapa. (Zirik 43).
Ik.
holako,
halan,
sekula.
Goi maillako gradua aitzen emoten dau bardintasun itxuria daukan arren.
halako eta holako.
esap.
(
TE).
Fulano y mengano.
Halakok eta holakok ziñuen zu guzurti bat zarala. / Fulano y mengano aseguran que tú eres un embustero.
halan
[honela]
.
adlag.
(
TE).
Así,
de esta manera,
de aquella manera.
Balixo erakuslia daukan adberbixo kategorixako 1. graduko formia da, moduzkua; baiña 3. gradukotzat be erabiltzen da.
Dakíxenak halan diñue behintzat. / Al menos eso dicen los entendidos. /
Harek diño halan, honek bestera.
/ Aquél dice que así, éste de la otra manera.
Ik.
halako,
holan,
hala.
halantxe
[honelaxe, halaxe]
(halaxe, halaxen).
adlag.
(
TE).
Así,
de esta / esa misma manera.
Balixo erakuslia daukan adberbixo kategorixako 1. graduko indartutako formia da, moduzkua; baiña 3. gradukotzat be erabiltzen da.
Halantxe erakutsi deste neri hizketa hau. / Así me han enseñado a mí este lenguaje. /
Halaxe erakutsi deste neri gurasuak. / Así me lo han enseñado a mí los padres. /
Hamen be, izurrateixa, eta hamar bat halantxe.
Ik.
holantxe.
haltz
iz.
(
TE).
Aliso.
(
Alnus glutinosa).
Haltzan egurrak ez dau gauza haundirik balio. / La madera del olmo no vale gran cosa. /
Haltza gozua bai, bigun-bigun-biguna. Haltza dok egurrik gozuena, biguna, gozua, baiña ez jaukak... Ona balitzok muebliak eitteko, baiña haltzari kasorik bez iñok be!.
Toponimixan izen askotan dago: Altzua, Altzubarren, Altzaga, Altzerreka...
haltzadi
iz.
(
TE).
Alisar,
alisal,
lugar de alisos.
Han sakonian haltzadi bat zan. / En aquella hondonada había un alisar.
hamabi
zenbtz.
(
TE).
Doce.
Kardinala da.
Hamabi ziran Jesusek izentautako apostoluak. / Doce eran los apóstoles nombrados por Jesús.
hamabi-hamabixak
esap.
(
EEE).
Las doce en punto.
Hamabi-hamabixetan agertu zan, huts ein barik.
Deklinau egin leike: hamabi-hamabixetan...
hamabiko
iz.
(
TE).
Escopeta del calibre 12.
Pitxoikua be, hamabikua harek hutslarixak.
hamabost
zenbtz.
(
TE).
Quince.
Kardinala da.
Hamabost urtera ezkero, umia zana andra eitten da. / Una vez los quince años, la que era niña se hace mujer.
hamaika
1.
zenbtz.
(
TE).
Once.
Kardinala da.
Matias, ordiazkua (Judasena), hamaika apostoluegaz jarri zan hamabi izan zeittian. / Matías el sustituto (de Judas) se puso con los once para que fueran doce.
2.
zenbtz.
(
TE).
Muchos,-as,
infinidad.
Zehaztu bakua da.
Hamaika gizon badira galduta, surra baiño harutzago ikusten ez dabelako. / No pocos hombres están perdidos, porque no ven más allá de sus narices.
Ik.
hamaikatxo bat.
hamaikatxo bat.
zenbtz.
(
TE).
Muchos,-as,
infinidad.
Zehaztu bakua da.
Hamaikatxo bat, zahar eta gazte, eder haren ondorian baziran. / No pocos, viejos y jóvenes, iban tras aquella hermosa.