Eibarko euskara hiztegia
G LETRA
gaubela
[gaubeila]
.
iz.
(TE).
Vela mortuoria.
Gaubelia eitten zan, jan eta eranak huts ein barik. / Se hacía el velorio sin que faltara el comer y el beber. /
Senittarte ta auzokuak gaubelia eittera juango zirala ta Irurixak, hain lagun haundixa ebanez, bera be juatia erabagi eban. (Zirik 12).
gauguztiko
iz.
(TE).
Gaupasa,
trasnoche.
"Se dice refiriéndose a lo que dura toda la noche. Por lo común se entiende de las fiestas o jolgorios que duran toda la noche" (TE, 393).
Atzo, Katillunian, gauguztikua ein dogu lagunok. / Ayer, donde Katillu, hicimos una de toda la noche.
Ik.
gaupasa.
gaupasa
iz.
(NA).
Pasar la noche entera de juerga,
trasnochar de juerga,
pasar la noche en vela.
Gabian ez euan gaupasarik, eta gabeko hamarretan ero hamaiketan fuera! dana amaittuta.
Ik.
gauguztiko.
gaur
adlag.
(TE).
Hoy.
Gaur da, bixarko atzo eta atzoko bixar. / Hoy es, ayer de mañana y mañana de ayer.
Ik.
bixar,
atzo,
gaurkuan.
Deklinaziño kasu marka batzuk hartu leikez: gaurko, gaurtik esaterako.
gaur arte.
esap.
(OEH).
Hasta hoy,
hasta ahora.
Eta hala irauntzen dogu, Jaungoikuari eskerrak, gaur arte, zintzo bezin eder ha eta zintzo bezin jarraikor ona ni. (Ibilt 483).
gaur egun.
adlag.
Gaur egunian.
Ik.
gaur egunian,
gaurko egunian.
Gaur egun eta gaur egunian bixak erabiltzen dira.
gaur egunian.
[gaur egunean]
.
adlag.
(TE).
Hoy (en) día,
actualmente.
Garai honetan, gaur egun. / "En el día de hoy, a estas fechas" (TE, 394).
Gaur egunian ez da toki urriñik. / Hoy en día, no hay lugares lejanos. /
Ez batak eta ez bestiak. ez dau gaur egunian eragozpenik euskeltzalientzat. (Zirik 6).
Ik.
gaurko egunian,
gaur egun.
gaurko
izlag.
(TE).
Actual,
de hoy día,
para hoy.
Gaurkua bada ogixa, gitxiegi izango dogu. / Si el pan es de hoy, nos resultará poco. /
Gaurko andrentzat kanpoko itxurak dira ondo gorde bihar diranak. (Zirik 25).
gaurko egunian.
[gaurko egunean]
.
adlag.
(TE).
Hoy (en) día,
actualmente.
Gaurko egunian, mundua oso txatxartua dago. / Hoy en día, el mundo está enteramente empequeñecido.
Ik.
gaur egunian,
gaur egun.
gaurko ogi.
iz.
(TE).
Pan fresco,
pan reciente,
pan del día.
Danok izaten dogu gaurko ogixa ogi sikua baiño nahixago.
Ik.
ogi bero.
gaurkua egin.
esap.
(TE).
Cumplir lo de hoy.
Gaurko egittekua edo zeregiña egin.
Gaurkua eiñ dogu behintzat / Lo de hoy al menos, ya lo hemos cumplido.
gaurkuagaittik.
[gaurkoagatik]
.
adlag.
(OEH).
Por hoy.
Itxain hor, jaunak, Jaungoikuan Aingeruren batek ataratzen ete zaittuen, nik ez behintzat gaurkuagaittik! (Ibilt 456).
gautxori
1.
iz.
(TE).
Chotacabras.
(Caprimulgus europaeus).
Gautxorixan arnasia entzuntzen zan urrindik. / Se oía de lejos el jadear del búho. /
Eta beste bat dok gautxorixa, "chotacabras". Bati agindu najetsan hilgo nebala, eta oin ezin juat harrapau! Gabaz ibiltzen dittuk-eta. Azkenengoz ikusi najittuan bi Karabixetan, egunsentixan. Hego luze-luziak... okelia ezebez.
UZ: zata arrunta.
2.
izond.
(TE).
Juerguista,
parrandero,-a,
noctámbulo,-a.
Ha nere lagun demoniua, gautxorixa zan. / Aquel demonio de mi amigo, era un noctámbulo.
gauza
1.
iz.
(TE).
Cosa,
objeto.
Denbora bateko pekaturik txarrena, gizona gauzia balitz letz hartzia. / El peor pecado de un tiempo, era el utilizar al hombre como cosa. /
Etxe hartan bazan gauzia ugari. / En aquella casa abundaban los bienes. /
Gizonen biharbidia, etxian bihar diran gauzendako irabaztia. / Obligación de los hombres, ganar para las cosas necesarias de la casa.
2.
iz.
Cosa,
asunto,
tema.
Gertatzen, egitten, esaten dana...
Bai gazte, ezkondu! Gauzak bere sasoian!
/ ¡Sí, joven, cásate! ¡Las cosas en su tiempo! /
Herrietan gatxa da gauzak ixilik eukitzia.
/
Hórrek gauzok ez dira danen aurrian kontatzekuak.
/ Esas cosas no son para contarlas en público.
Gehixenetan pluralian: gáuzak.
gauza gitxi.
[gauza gutxi]
.
zenbtz.
(TE).
Poco,
poca cosa.
Begiratzen badittugu mendixak, ikusiko dogu milla urtian gauza gitxi aldatzen dirala. / Si consideramos las montañas, veremos que en mil años cambian poca cosa.
gauza izan.
da
ad.
(TE).
Valer,
ser capaz,
ser útil.
Zerbaittetarako gai izan. Ezezkuetan erabiltzen da gehixenetan.
Ez naiz gauza Arratera igotzeko. / No valgo para subir a Arrate. /
Ez da gauza ezertarako. / No vale para nada. /
Ondiok gauza naiz lanerako, hogei urte nittuanian bezela. / Todavía valgo para el trabajo como cuando tenía veinte años. /
Sekula ez naiz izan odola ikusteko gauza. /
Ibiltzeko be ixa gauza ez garala gatoz da. (Zirik 118).
/
Zalduna lurrera begira, begixegaz beitzeko gauza ez dala. (Ibilt 476).
/
Zaharra nago eta ez naiz gauza andragizonen zeregiñetarako. (Ibilt 397).
Ik.
gauzadan,
kapaz izan,
gauzaeztan.
gauza txar.
iz.
(NA).
Cosa mala / perjudicial.
Umedadia, gauza txarra da edozeiñ etxetarako. /
Eskasa, gauza txarra danian ba, "hiltzian hurrengua da hori" esaten da.
gauzak.
iz.
(EEE).
Menstruo,
menstruación,
regla.
Andrazkuen berbetakua da.
Andrakumiari gauzak hillian behiñ etortzen jakoz.
gauzadaben
izond.
(TE).
Pieza buena,
útil.
Gauza dan piezia, balio dabena. Baitta pertsonia be (ETNO).
Gauzadabena da erreusetara bota dozun piezia. / Es útil la pieza que has tirado al montón de las inútiles.
Ik.
gauzadan.
Anton.
gauzaeztan,
erreus.
gauzadan
izond.
(ETNO).
Pieza sin defectos,
pieza buena,
útil,
capaz (persona),
válida.
Taillarrian: akats bariko piezia, balio dabena.
Personia: kapaza, gai dana.
Erreusa eta gauzaeztana ugari eta gauzadan piezia gitxi; holan ez dago kostua jaisterik. / Mucho rechazo y poca pieza buena; así no podemos reducir el coste.
Ik.
gauza izan.
Anton.
gauzaeztan,
erreus.
gauzadun
izond.
(TE).
Rico,-a,
solvente,
que tiene bienes.
Daukana. / "Poseedor de bienes, hombre de sustancia" (TE, 394).
Gauzaduna da hartu daben gizona. / El marido que ha tomado es persona de bienes.
gauzaez
izond.
(AZ).
Incapaz.
Gauzaeza da alperrontzixori. / Es un inútil ese vago.
Ik.
gauzaeztan.
Gaur egunian zaharren artian bakarrik, eta gitxi.
gauzaezdaben
izond.
(TE).
Pieza defectuosa,
inútil,
inservible.
Gauza ez dan piezia, balio ez dabena. Gauzekin ezeze, pertsonekin be erabili leike(ETNO).
Gauzaezdaben gizon baten billa zan arriskura bialtzeko. / Buscaba un hombre inservible para mandarle al peligro.
Ik.
gauzaeztan,
erreus.
Anton.
gauzadan.
gauzaezdako
izlag.
(ETNO).
Pieza defectuosa,
inútil.
Gauzaezdako piezekin zer galdurik ez dagok eta mutikuari hobe juagu eurekin juan ofiziua erakusten.
Ik.
gauzaez,
gauzaeztan,
erreus.
Anton.
gauzadan.
gauzaeztan
izond.
(ETNO).
Pieza defectuosa,
inútil,
incapaz.
Gauzaeztan pieza askotxo bota jok makiñiak azken aldixan.
Ik.
erreus,
gauzaez,
gauza izan.
Anton.
gauzadan.
gauzon
(gauza-on).
iz.
(NA).
Cosa buena.
Erozein gizonetan topau leike gauzona, gauzonen bat. /
Larregi edanak ez gauzonik. (Zirik 38).
gauzon-zale.
[gauza-on-zale]
.
izond.
(TE).
De paladar fino,
sibarita.
"Gourmet, que le gustan las cosas buenas" (TE, 395).
Danian, baiña guztiz gaiñetik mahaixan, zan gauzon-zalia. / En todo, pero sobre todo en la mesa, gustaba de las cosas buenas.
gazittu
gazitze
[gazitu]
( gazittutze, gatzittu, gatzittutze)
.
du
ad.
(TE).
Salar(se),
poner en sal.
Txarrixak, hil, zatittu eta gazittutzia bihar izaten dau sasoiz eta neurrixan. /
Arraiñak bihar dau gazitzia kanpuan saltzeko. / El pescado necesita salarse para venderlo fuera. /
Lapikua larregi gazitzia alperrik galtzia da. / El salar demasiado el puchero, es echarlo a perder. /
Esaten dabe itsasua hainbeste alargun eta umezurtzen negarregaz daguala gatzittuta. / Dicen que la mar está salada de tantas lágrimas de viudas y huérfanos. /
Urdaixak, gatzittutzia bihar izaten dau irauntzeko. / El tocino necesita ser salado para que aguante.
Ik.
gatza egin,
gatza emon.
gaztaidun
[gaztadun]
.
iz.
(TE).
Vendedor,-a de queso,
quesero,-a.
Idiazabalgo gaztaiduna izan da zure billa. / El vendedor de quesos de Idiazabal ha estado a buscarte.
gaztaiko
iz.
(AS).
Golpe en la cabeza(coloq).
Buruko golpia (lagunartekua)
Hartzen dira, bai, gaztaikuak, sukaldian be; zabalik lagatako ateren bat buruakin joten danian. Minberia oso.
gaztaiña
1.
[gaztaina]
(kaztaiña).
iz.
(TE).
Castaño (árbol).
(Castanea sativa).
Gaztaiñiak gaitza dakar sustraixetan leku askotan. / El castaño, en muchos lados, sufre una enfermedad en las raíces.
Ik.
gaztaiña-arbola,
indi-gaztaiña,
enano-gaztaiña.
2.
[gaztaina]
(kaztaiña).
iz.
(TE).
Castaña (fruto).
(Castanea sativa).
Gerra sasoira arte, gitxi gorabehera, gure inguruko zuhaitzik ugarixenetakua. Gaztaiñak, sarri-sarri, basarrixetako jatekorik inportantienak ziran. Hainbat klase zeguazen, oso desbardiñak. Guk jasotako izenak: abadiñua, goizgaztaiñia, txapardia, txargaria eta iñurriñua. JMEk Bergaran jasota: aritzaua, atalua, bizkeixa, idurixa, iñarmentua, lete gaztaiñia eta orri baltza (ETNO).
Gaztaiñak egositta, sarri baserriko afarixa. / Castañas cocidas, frecuente cena del caserío. /
Gaztaiñak lehen asko. Bueno...! Gure akordua baiño lehenago gehixago gaiñera! Hamen dana gaztaiñadixak zian: goix-gaztaiñia, iñurriñua, abadiñua... Abadiñuak garratzaguak izaten zian. Ta iñurriñua ipurdi haundixakin... Eurak arbolak egoten zian euren izenakin. Lehengo zaharrak, ba, eurak zertutakuak, plantautakuak. Injertau eurak einda ixeten zien! Injertautako gaztaiñia ixaten da, txapartia; txikixagua emoten eban. /
Parajietan diferentiak izaten dittuk. Guk gozgaztaiñia, txapardia, txargaria, abadiño gaztaiñia... Gure amak erabiltzen jittuan horrek izenok.
Ik.
txargara,
txaparda,
naarbera,
iñurriño,
goizgaztaiña,
abadiño-gaztaiña.
3.
[gaztaina]
(kaztaiña).
iz.
(TE).
Madera de castaño.
Ate eta leihuetarako, ez (dago) gaztaiñia lako egurrik. / Para puertas y ventanas, no hay madera como el castaño. /
Ate eta leihuetarako, ez dago gaztaiñia lako egurrik. Eta teillatuak eitteko be, haritxa eta gaztaiñia onenak.
Ik.
gaztaiña-egur.
abadiño-gaztaiña.
iz.
(ETNO).
Variedad de castaña.
Eskasa, txikixa eta harrua dan gaztaiña-klasia.
Ik.
gaztaiña.
enano-gaztaiña.
iz.
(ETNO).
Castaño de indias,
castaña pilonga.
(Aesculus hippocastanum).
Ik.
indi-gaztaiña.
gaztaiña ahozabal.
[gaztaina ahozabal]
.
iz.
(TE).
Castaña grande reventona.
"Se dice de las piezas grandes reventonas" (TE, 391).
Dana gaztaiña ahozabala, gaztaiñadi haretan.
gaztaiña aletako.
[gaztaina aletako]
.
iz.
(TE).
Castaña que se desprende de la cápsula antes del vareo.
"Piezas sueltas que se desprenden de la cápsula antes del vareo" (TE, 391).
Gaztaiña aletakuak onenak.
Ik.
aletako.
gaztaiña erre.
[gaztaina erre]
.
iz.
(TE).
Castaña asada.
Batzuk "tanboliña" eta guk "erre-galdaria" esaten dogun ontzixan erretzen genduzen gaztaiñak (gertatzen genduzen gaztaiña erriak).
gaztaiña-arbola.
[gaztaina-arbola]
(kaztaiña-arbola).
iz.
(TE).
Castaño.
(Castanea sativa).
Badira gure mendixetan gaztaiña-arbolak, seguru, gizaldixak dittuenak. / Hay en nuestros montes castaños que seguramente tienen siglos.
Ik.
gaztaiña.
gaztaiña-egur.
iz.
(TE).
Madera de castaño.
Gaztaiña-egurra, onena irauntzeko. / La madera de castaño, la mejor para durar.
Ik.
gaztaiña.
gaztaiña-lakatz.
[gaztaina-lakatz]
(gaztaiña-lokotz, kaztaiña-lokotz, kaztaiña-lakatz).
iz.
(TE).
Cápsula erizada de la castaña.
"Cápsula espinosa que contiene el fruto del castaño" (TE, 391).
Gaztaiña-lakatza baiño latzagua. / Más áspero que la cápsula de la castaña. /
Gaztaiña-lokotza lezkotxe ikutu ezindako zittal bat einda dago aspaldi honetan gure uezaba. /
Gaztaiña lokotza lezkotxe oratu ezindako gauzia.
Ik.
lakatz.
gaztaiñatara juan.
[gaztainatara joan]
.
esap.
(TE).
Ir a recoger castañas.
"Costumbre, principalmente de las mujeres del pueblo, de ir a repasar los castañales ya beneficiados por el dueño" (TE, 391).
Kale honetatik, andra mordua juan da gaztaiñatara. / De esta calle han salido muchas mujeres a por castañas.
gaztaiñia batu.
[gaztaina-batze]
.
du
ad.
(TE).
Recoger la castaña.
"Varear los castaños, cuando el fruto ha madurado en el otoño" (TE, 392).
Ira ebatiak eta gaztaiña batziak, batera samar ibiltzen dira uda-azkenian. / El corte del helecho y la recogida de la castaña suelen coincidir aproximadamente en el otoño.
Nominalizaziñua "gaztaiña batze" da, ejenpluan ikusi leikenez.
indi-gaztaiña.
iz.
(ETNO).
Castaño de indias.
(Aesculus hippocastanum).
Indixa-gaztaiñak kamiño-onduetan ta egoten ziran. Enano-gaztaiñia? Haxe da ba hau! Enano-gaztaiñia ta indi-gaztaiñia bat dira.
Ik.
enano-gaztaiña.
gaztaiñadi
[gaztainadi]
.
iz.
(TE).
Castañar.
Baserri guztiak dabe gaztaiñadixa, gaztaiñia negurako laguntasun haundi bat da ba. / Todos los caseríos tienen su castañal, pues la castaña es una gran ayuda para el invierno.
Gaztaiñerre egun
(Kaztaiñerre-egun).
iz.
(TE).
Día de gaztaiñerre.
Animen egun osteko bigarren astelehena. Gaztaiña erriak eta marraskiluak jaten dira afaltzen (ETNO). / "Segundo lunes (después del día de Animas) del mes de noviembre" (TE, 391).
Gaztaiñerre egunian goiaz zuen baserrira, neska eta mutil batzuk.
Ik.
Animen,
Animen egun.
gaztanol
iz.
(ETNO).
Estantes donde se curan los quesos.
Gaztaiak ondu bittartian lagatzen diran arasa edo apalak.