G Letra

galtzairurtu

1. galtze . du ad. (TE). Perder, extraviar. Erlojua galdu dot, Urkuzutik Isasira bittartian. / He perdido el reloj, entre Urkuzua e Isasi. / Oker haundixa erlojua galtzia. / Gran revés el perder el reloj. / Duro bat galdu jatak. (Zirik 54). Aditz izena artukuluakin, holan esaten da: "con acento prosódico en la primera a [gáltzia]" (TE, 384).

[altzairurtu] . iz. (ETNO). Acero fundido. Labetan totxuak txatarrakin nahastuz lortzen dan galtzairu urtua. Taillarretako berbia da. Ik. galda-galtzairu.

galtzairutu

1. galtzairutze [altzairatu] ( galtzairututze) . du ad. (TE). Cementar (y templar). Karbonodun produkto batian piezak berotzia, karbonua, difusiñoz, metalian sartu eta gero tenplauta piezon gaiñazala gogortu deiñ (ETNO). / "Cementar el hierro, operación frecuente en la armería" (TE, 383). Armerixan, pieza askok galtzairutu biharra izaten dau. / En la armería, muchas piezas necesitan ser templadas (también cementadas). / Galtzairutzia, piezak hazur-hautsetan, beruan, denbora aldi baten laban eukitta . / El acerar (o cementar) las piezas teniéndolas en polvo de huesos, al calor, en el horno, cierto tiempo. Ik. zementau. ELH: zementatu.

2. galtzairutze [altzairatu] ( galtzairututze) . du ad. (TE). Acerar, obtener acero. Burdiñurtuan finketaz galtzairua lortzia (ETNO). Burdiñia galtzairututzia, Bessemer esaten jakon laban. / El acerar el hierro, ocurre en los hornos llamados Bessemer.

galtzarpe [galtzarbe] . iz. (TE). Sobaco, axila. Hazi-gurenak urten detse galtzarpian. / Le han salido crecederas en los sobacos. / Kale bittarte batetik Fraisko agertu zan galtzarpian periodikua ekarrela. (Zirik 22).

galtzerdi iz. (TE). Media, calcetín, esporte. Guk "galtzak" esaten dogun jantzixari, beste leku batzuetan "galtzerdixak". Ik. galtzetin. Eibarren ez da galtzerdi berbia erabiltzen. Darabillen lekuetan, prakak barik galtzak esaten dabe. "Medias donde galtzak significa pantalones" (TE, 384).

galtzetin (kaltzetiñ). iz. (TE). Calcetín, media, esporte. Andrazkuenak galtzak; gizonezkuenak, galtzetiñak. / Las de las mujeres, medias; las de los hombres, calcetines. Ik. galtzerdi, galtza.

galtzetorratz (galtzatorratz). iz. (ETNO). Aguja para hacer medias (y punto). Ta dana zertarako ta galtzatorratzak eta tronpa-puntak egitteko. (Zirik 105). Ik. jostorratz, albandorratz.

galtzu iz. (ETNO). Rastrojo de trigo. Garixa ebagi ostian lurrian geratzen dana (ETNO). Bedarronduak eta... Lehenao bedarronduak eta gero gari-ebatia. Gero, gari ontzuak e, galtzuak zertu!, aztartu eta erreta ipiñi!: naborako preparau. Gero patatia etara..

galtzuondo. iz. (ETNO). Rastrojo de trigo segado y la tierra misma.

galtzutsik adlag. (TE). Descalzo,-a. Galtzutsik ibilli giñan edurretan. / Anduvimos descalzos en la nieve. / Zapatak eskuetan zittuala, sartu zan galtzutsik. (Zirik 25). Ik. oiñutsik, ortozik, hankutsik.

ganajateko iz. (ETNO). Forraje. Ganaueri emoten jakozen bedar eta landarak. Ik. gobernau.

ganajatekua egin. esap. (NA). Trabajos para traer la comida del ganado del campo. Gurian iñoiz bai, baiña gu bedarretan eta astuakin sekula bez, idixak beti. Baiña leku askotan astuakin ganajatekotan, beti astuakin! Normalian pluralian, ganajátekuak.

ganajatekogintza iz. (ETNO). Trabajos relativos al sustento del ganado: cortar, recoger y llevar el forraje a casa. Ganajatekogintzia ez da bihar gatxa baiña, eiñ ein bihar. / Guk "ganajatekogintzia" esaten dou ekartia; eta "ganau-gobernua", etxian. Ik. ganau-jira.

ganau [ganadu] . iz. (TE). Ganado vacuno. Normalian behixak bakarrik. Baserri hartako ganauak beti ule fiña eta argixa. / El ganado de aquel caserío, siempre tiene el pelo fino y lustroso. / Ganauak pe, astelehenetan, etxuek (ez juek) ajerik eukitzen. (Zirik 94). Ik. gobernau, abere.

ganau gorri. iz. (NA). Ganado de monte: pirenaicas, suizas, asturianas. Ik. mendiko ganau, mendiko behi, larra-behi, basoko behi, behi gorri.

ganau-aska. iz. (ETNO). Pesebre. Ik. arzara, aska.

ganau-gobernatzaille. iz. (ETNO). Persona que gobierna los ganados. Ha idizale haundixa zuan, ganau-gobernatzaille haundixa ha!. Ik. idi-gobernatzaille.

ganau-gobierno. (ganau-gobernu, gana-gobernu). iz. (ETNO). Trabajos relativos al gobierno del ganado. Ganauei jaten emotia: pentsua, bedarra eta sikugarrixa (belarrondua, lastua...); gaiñera, azpixak etaratzia, eta abar. Biharrera orduko, ganau-gobiernua eginda lagatzen dot. / Guk "ganajatekogintzia" esaten dou ekartia; eta "ganau-gobernua", etxian. Ik. gobernau, ganajatekogintza, ganajateko.

ganau-jira. iz. (ETNO). Trabajos de cuidar el ganado: traer su comida, limpiar, dar de comer. Ganauendako jatekua ebai, batu eta etxera ekartzia (bedarra, nabua, erremolatxia, artua...); gero, jaten emotia: pentsua, bedarra eta sikugarrixa (belarrondua, lastua...); gaiñera, azpixak etaratzia, eta abar. Bazkaldu orduko, ganau-jiria amaittuta eukitzen dau beti. / Gana-gobernua ero ganau-jiria, dana antzerakua. Ik. jira.

mendiko ganau. iz. (ETNO). Tartian behi, isko eta txahal izan arren, behixak esaten da.

ganaudun iz. (ETNO). Ganadero,-a, tratante de ganado. Ik. tratante, txarridun.

ganbara

1. (kanbara). iz. (TE). Desván, camarote. Gure ganbaria liburu zaharrez beteta zan. / Nuestro desván estaba lleno de libros viejos. Ik. sabai, kortagain, gela, bandixo. Gánbara esaten da. TEk ganbara-ri logela esanahixa be emoten detsa gela sarreran, baiña ez da esanahi horrekin Eibarren erabiltzen.

2. (kanbara). iz. (TE). Cabeza, casco, coco, melón. Asmoz beteta erebixan ganbaria, zoratu biharrian. / Traía la cabeza llena de proyectos, como para volverse loco. / Horrek dauka ganbara garaua!. / Gizajuaren "ganbaria" zala-ta hamaika jardun eta hamaika eztabaida izaten ziran. (Zirik 116). Ik. tatai, kalabaza, buru, gaztai.

ganbaratxo. iz. (ETNO). Compartimento del camarote. Ganbaria, sarrittan, zatittuta egoten da. Gela txiki horrek dira gánbaratxuak. Intxaurrak, sagarrak... gordetzeko erabiltzen dira.

ganbela

1. iz. (ETNO). Artesa o recipiente donde se le da el pienso al ganado individualmente.

2. iz. (ETNO). Artesa, recipiente que recoge el trigo que sale de la trilladora. Gari-joteko makiñian zatixa, garixa jo eta gero, gari aliak jasotzen dittuana. Gari-burua joterakuan, puntia apurtu eitten da, eta lasto txikixak geratzen dira garixakin nahastauta. Eta hor traiektuan, garixa behera juaten da, eta lasto txikixak atzera juaten dira. Garixa piskat garbittu eitten dau. Gelditzen da bakarrik gari-alia kaskariakin. Eta gero, garixa gehixago garbitzen da, galbahietan. Gari-alia goittik behera doiala be, garixa doia toki batera, ganbelara, eta alotza beste batera. Garbi-garbixa urtetzen dau, zakuan moduan. Eta galbahiak aldatu ezkero, ba, beste batzuk eguazen babiandako, edo artuandako. Galbahiak aldatu, beste juego bat ipini, eta kitto.

ganbelu

1. [gamelu] . iz. (TE). Camello. Job, Us-ko aitta zaharran aberastasunen artian, hiru milla ganbelu ziran. / Entre las riquezas de Job, el patriarca de Us, figuraban tres mil camellos.

2. izond. (TE). Alto,-a y desgarbado,-a. Ikusi al dozu hemen mutil ganbelu bat? / ¿Has visto por aquí a un muchacho alto, desgarbado? Ik. gandul, kankaillu.

ganberro izond. (TE). Gamberro,-a, ganso,-a. "Persona que hace gansadas" (TE, 385). Erromerixia alperrik galdu zan, ganberro batzuk agertu ziranian. / Se echó a perder la fiesta, cuando aparecieron unos cuantos gamberros.

gandul izond. (TE). Gandul,-a, holgazán,-a, perezoso,-a, grandote,-a, desgarbado,-a. Haundikotia eta alperra. Laster ikusi genduan gandul haundi bat zana. / Pronto vimos que era un gandul de marca. Ik. gangar.

ganga iz. (TE). Ganga, chollo, chollo. "Loca ganancia" (TE, 385). Billa ibilli bako gangia agertu jako. / Le ha salido una ganga sin haberla buscado. / Txerrikumok merke hartzaiakin gangaren bat ein ebalakuan. (Zirik 59).

gangar izond. (TE). Torpe, atolondrado,-a, ordinario, holgazan, perezoso, desgarbado. Mutil gangar batek, nahitta apurtu desta pitxarra. / Un muchacho atolondrado me ha roto la jarra a propósito. Ik. gandul.

gangor [gandor] (gandor). iz. (TE). Cresta (de las aves). Hegaztixena. Oillar burrukalarixeri gangorra moztutzen jakue, heldulekurik ez deixen euki. / A los gallos de pelea se les corta la cresta, para que no tengan agarradero. AZ: gandur.

ganora iz. (TE). Fundamento, fuste, disposición, destreza, soltura. "Disposición para las cosas" (TE, 385). Ganora haundixa dakar gazte horrek, edozer zeregiñetarako. / Trae mucha disposición ese joven para cualquier menester. / Hori al da ba etxeko gizonan ganoria ta errespetua. (Zirik 120).

ganoraz. adlag. (TE). Con fundamento, con fuste. "con disposición" (TE, 385). Ganoraz eizu aintzen jatzuna! / ¡Haz con fundamento lo que se te manda!

ganorabako izlag. (TE). Insustancial, negligente, sin fundamento. Ganorarik ez daukana. Gizajua, ganorabakua izan zan beti. / El pobre, siempre fue un sin sustancia. Ik. ardurabako, adolebako.

ganoratsu izond. (AN). De mucho fundamento, garboso,-a, hábil, bien dispuesto,-a. Ganora haundikoa. Ikusirik Vergiergo ederra, beti ganoratsua, hitz bat atara barik entzunaz ixillik zala [...]. (Ibilt 486).

ganorazko izlag. (TE). Que tiene fundamento, garboso,-a, hábil, diestro,-a. Ganoria daukana. Ganorazko neskamia dogu oingua. / Sirvienta de fundamento la que tenemos ahora.

gantxarri iz. (AZ). Chicharrón.

Eibarko euskara hiztegia