Eibarko euskara hiztegia
G LETRA
goiko
goikuaz behera.
[goiko(a)z behera]
.
adlag.
(TE).
Al revés,
al contrario.
Goikuaz behera dihardue kontuan jausi barik. / Sin darse cuenta están haciéndolo al revés.
Ik.
atzekuaz aurrera,
azpikuaz gora.
Gitxi erabiltzen da, azpikuaz gora edo azpikoz gora gehixago.
goittar
[goitar]
.
izond.
(TE).
Republicano,-a,
en eibar.
XX. gizaldi hasierara arte, Eibar erdigunekua, ideaz liberal eta aurrerakoia (ETNO). / "En la política local de un tiempo, liberal, republicano" (TE, 407), "republicano en Eibar" (TE, 671).
Goittarra zalakuan, behetarrentzat izan eban botua.
Anton.
behetar.
goittibeherako
(goittibehera).
iz.
(ETNO).
Goitibera.
Normalian umiak erabiltzen eben. "Hiru oholez egindako triangelu egitura du. Hiru gurpil (normalean rodamientoak edo kojineteak) ditu, bata aurrean eta beste biak atzean. Aurreko ardatza mugikorra da eta hankekin eragiten zaio norabidea aldatzeko. Aldapak jaisteko erabiltzen da. Lauan baten batek bultza egin behar du" (EEE, 110). ILek be zelan dan detalle askokin dakar: IL, 89-90.
/ Vehículo construido con varias tablas y rodamientos, similar a un patinete grande, que se utilizaba para bajar cuestas como diversión
Goittiberia, erruereaz, gero rodamentuakin... Elgetako kamiñuan behera, ris-ras!.
/
Goittiberak?! bai! euki be bai! Lautara baten josi, rodamentuak aurrian, eta Isasixan behera!. /
Batzuetan lagun bakarrak eruaten eban goittibeheria, baiña hurrenguan bi, eta hiru lagun be eruaten zittuan: bata, jarritta zoiana, gidarixa, eta bestiori -edo bestiok- haren bizkar aldian hankak firme jarri eta makurtuta. /
Lindarira juaten giñan gu...! Igual goixian juan, ta gero arrasaldian be bai. Genkagun, holan karretilla zer batzuek, goittibeheria esaten gentsagun guk. Rodamientozko zerak ipini ta "brrruuu...". Hamen ibiltzen giñan gu gora ta behera! Ta gero ospittal aurrian foball modoko bat be bai. Peskan eta gitxi; gehixago foballian eitten gendun. Foballian eta kateka... Kateka zan, batzuek ipini poste baten onduan, ta beste batzuk beste onduan, ta antxitxiketan, zein lehenago aillegau batera ta bestera; alkarri harrapatzen. Untzagan be eitten gendun hori!. /
Goittiberia, erruereaz, gero rodamentuakin... Elgetako kamiñuan behera, ris-ras!.
"Goittibeherako", halan agertzen da Eibarko udal-aktetan, XX mende hasieran (AN).
goixagoko
(goixaoko).
iz.
(ETNO).
Cereal/fruta/verdura tempranera.
Goixen, lehelengo batzen dan genero klasia.
Lekak aurten goixagokuak asko emon dabe baiña berandukuak ez. /
Garixak, bixarduna ta bixarrik barikua; ta motzagua ta luziagua ta... Goix-garixa be bai, goixagokua, ta beranduagokua be bai... Ixa hillebeten aldia etaratzen eban e! Heltzen! Erain batera eitten zian. Lehentsuago zeoze-zeoze akaso eingo zan goixagokua, baiña gitxi. Erain batera xamar ta heldu eitten zan lehenago zera, goixagokua, San Juan aurretik! Ta bestia, hortxe, San Juanetatik atzera, zerian, Santixauetan. Hori izeten zan, ba, denporia zelan datorren. Aurten izen balitza, ba... helduko zian San Juanak baiño lehen; maietzian helduko zan goiz-garixa.
Ik.
goizgaztaiña,
goizgari,
goiz-.
Anton.
beranduko.
goiz
1.
(goix, goixe).
iz.
(TE).
Mañana (primera parte del día).
Gaberdittik eguerdira arteko denbora tartia.
Goiza galdu dot, ganora barik, batera eta bestera. / He perdido la mañana sin fundamento para un lado y otro.
2.
(goix).
adlag.
(TE).
Temprano,
pronto.
Denporazkua da.
Gaur goiz etorri zara. / Hoy has venido temprano. /
Goizegi esnatu naiz, jaiki biharran arduriagaz. / Con el cuidado de levantarme, me he despertado demasiado temprano. /
Zapatuko parrandak, domekan goiz jaikitzeko gogo haundirik ez zetsen emoten. (Zirik 73).
Ik.
goizago.
Graduatzailliak hartu leikez: goizago /goixa(g)o, goizegi /goixe(g)i eta abar; baiña graduatzaile markia izan arren ez da goizago maillakatzaille bihurtzen.
goiz-goiz.
(goix-goix).
adlag.
(TE).
De madrugada.
Goiz-goizian, hotz ein dau eta bildur nintzan jaikitzeko. / De madrugada ha hecho frío y tenía miedo de levantarme.
goiz-zale.
izond.
(TE).
Que gusta madrugar.
Goiz jaikitzeko edo ibiltzeko zalia.
Oilluak bezela, goiz-zalia jaikitzeko eta otaratzeko. / Tempranero como las gallinas tanto para levantarse como para acostarse.
Ik.
goiztar.
2.
(goizao, goixago, goizao).
adlag.
(AS).
Más temprano que.
Atzo baiño goixago jaiki naiz gaur. / Hoy me he levantado antes que ayer.
goizeko izar.
(goizizar).
iz.
(TE).
Venus,
planeta,
lucero del alba,
estrella de la mañana.
Goizeko izarra eta geruago arrasekua, bat dira: Venus, Euzkixan lagun ibilkorra. / El lucero de la mañana y más tarde el de la puesta, son el mismo, Venus que acompaña al Sol.
Ik.
artizar,
izar.
goizetik gabera.
[goizetik gauera]
(goixetik gabera).
esap.
(TE).
Rápido,
en un momento.
Segiduan, azkar. / "De la mañana a la noche" (TE, 407).
Goizetik gabera jan zittuan bere ondasun guztiak. / De la noche a la mañana disipó todos sus bienes.
goizgari.
(gozgari).
iz.
(ETNO).
Trigo tempranero.
Lehenen batzen zan garixa.
Gozgarixa eta berandukua batera eraiñ, eta hillabeteko aldiakin batu. /
Garixen artian klasiak eguazen: bata gozgarixa, lehenen urtetzen ebana, eta bestia berandukua, beranduko garixa.
Ik.
mozgari,
malgari,
gari-bizardun,
gari.
goizgaztaiña.
iz.
(ETNO).
Castaña tempranera.
Klaserik onenetakua; 3 ale lokotzeko eta haundixak daukazena.
Ik.
gaztaiña,
goixagoko.
goizian goiz.
adlag.
(OEH).
A la mañana temprano.
Domekia heldu zanian, saria hartuta, goizian goiz han juan ziran Pattakia ta Trapu-trapu Elorria alderutz. (Zirik 35).
goizalde
1.
(goixalde).
iz.
(TE).
Mañana,
primeras horas.
Goizaldian, korputzaldi hobia egoten da. / A la mañana suele haber mejor cuerpo.
HB-n: goizalde 'egunsentia' (*goizaldea lanean eman dute e. goiza, goiz-partea...); 8etatik-11k bittartekua esateko, goiza edo goiz-partia gomendatzen da ba, eta 'goizalde', egunsentia adierazteko erabiltzia.
3.
(goixalde).
iz.
(TE).
Este,
levante,
oriente.
Goizaldera begira, gehixenetan eiñ izan dira Elixak. / Generalmente las iglesias han sido construídas mirando al Oriente.
Ik.
eguzkialde,
eguteralde,
sortalde.
Anton.
arrasalde.
golda
[golde]
.
iz.
(TE).
Arado,
herramienta para arar.
Lurra labratzeko erreminttia; lurra bueltau egitten dau.
Errementarixanera eruan biharra dauka goldiak. / El arado tiene necesidad de ser llevado al herrero. /
Labrau goldiakin, ta bostortzakin... Goldia dok buelta emoten dabena; bedarra tapau, buelta emon lurrari. Ta bostortzak, ba, harrotu; buelta emon barik mobidu! Bedarra asko eguanian goldia, ta bedarrik ez eguanian bostortza. Ta gero, ba, aria. Aria lisotzeko. Goldiak takar lagatzen jok lurra, desbardin, ta ha, ba, gero, ariakin bardindu, gozatu landaria etorri dein. Lehelengo goldatu ta erein, ta gero hasixa tapau-ta eitteko, aria. Ta gradia be bai, burdiñazkua. Aria dok tatarraz juaten da bat, ta gradia, barriz, labrau piskat, lurra astindu. Baiña axalian, e? Horrek dittuk axal-axalekuak. Ostian goldia, goldia!.
Ik.
burdiñare,
azaldu.
goldakera
iz.
(TE).
Modo/manera de arar.
Erromatarrengandiko goldakeria darabil ondiok. / Todavía ara a la manera de los romanos.
goldatu
goldatze
( goldatutze)
.
du
ad.
(TE).
Arar,
labrar.
Garixak eraintzeko saillak goldatu biharrian gara. / Estamos debiendo arar las eras para la siembra de los trigos. /
Solo aldapatsu hau goldatutzia ez da gozua. / No es agradable arar esta pieza tan empinada. /
Goiko sailla goldatzia dogu gaur, aukerako egualdixa dator eta. / Hoy nos cumple arar la era de arriba, pues viene un buen día.
golferixa
iz.
(NA).
Golfería.
Golferixan ibili zan gau guztia eta, gero, goixeko zortziretan biharrera!
golpe
[kolpe]
.
iz.
(OEH).
Golpe.
golpe egin.
[kolpe egin]
.
du
esap.
(OEH).
Agarrar,
echar mano.
Eskupeteri golpe eitteko astirik barik. (Zirik 86).
golpetik.
[kolpetik]
(kolpetik).
adlag.
(OEH).
De golpe.
Apaizera iritxi ez baiña kolpetik Aitta-Santua. (Zirik 99).
goma
iz.
(OEH).
Goma.
Oin be plaentxiatarrek, automobillak pasatzeko, hobe leukie gomazko kaliak egingo balittue. (Zirik 14).
gomittau
gomittatze
[gonbitatu]
(gonbittau, gomittautze).
du
ad.
(TE).
Vomitar.
Jan eta berihala gomittau ein bihar izan neban. / Hube de vomitar en seguida de haber comido. /
Ez neban gura gomittatzia jende artian. / No quería vomitar en medio de la gente.
Ik.
botaka egin,
txahala bota.
gomitto
[gonbito]
(gonbitto).
iz.
(TE).
Vómito.
Txakurrak garbittu zittuan zure gomittuak. / El perro limpió tus vómitos.
TEk sarreria pluralian dakar, jeneralian holan erabiltzen dalako.
gomittolarri
[gonbitolarri]
(gonbittolarri, gomittularri).
iz.
(TE).
Náuseas,
ganas de vomitar.
Ikustiakin bakarrik, gomittularrixa emon desta. / Con sólo verle me han dado náuseas. /
Kakalarrixa, txixalarrixa, gonbittolarrixa.... /
Ezeidazu jateko gehixago etara! Ikustiakin bakarrik gomittolarrixa emoten desta!.
Ik.
botagura,
gorakolarri.