F Letra

freskatu freskatze . du ad. (OEH). Refrescar(se). Tabernako muestradorian euan iztarrixa freskatuaz. (Zirik 64).

freskera

1. iz. (AN). Fresquera. "Janaria gordetzen zan etxeko leku freskoa".

2. iz. (AN). Fresquero,-a, vendedor de pescado fresco. AN-k holan diño: "arrain freskoa saltzen ebenak herrixan mende hasieran".

fresko

1. (fresku). izond. (TE). Fresco,-a, moderadamente frío. Arrate aldetik etortzen dan haixia, beti freskua. / El viento que suele soplar de la parte de Arrate siempre es fresco.

2. (fresku). izond. (TE). Fresco,-a, reciente, tierno,-a. Sardiña fresku-freskua saltzen etortzen zan Ondarruatik. / Solía venir de Ondarroa vendiendo sardinas frescas.

frisku (frisko, frixku, prisku, prixku). iz. (TE). Especie de albaricoque o briñón. (Prunus?). Melokotoi txikixa, uletsua, lehen ugarixa zan eta oin ixa zihero galduta dago. Frutua zein zugaitza (ETNO). Friskua frutu gozo osasungarrixa. / El albérchigo (prisco) es fruta sabrosa y saludable. / Frixkuari hazurra libre geratzen jakok; melokotoiari ez. Ik. albertxiko.

friztixa

1. [piztia] (priztixa). iz. (TE). Fiera, bestia salvaje, alimaña. "Dícese de todo animal que se supone dañino" (TE, 377). Esaten dabe friztixarik bildurgarrixena gizona gosiak dala. / Dicen que la fiera más temible es el hombre hambriento. / Kaltegarrixenak? Friztixen artian asko dare txarrak: satanderak, aixerixak, basakatuak.. Asko txarrak! Nik amorrua satanderiari gehixen. / Basuetan otsuak, basurdak eta bestelango priztixok urritu ziranian. (Zirik 8).

2. [piztia] (priztixa). izond. (NA). Malo,-a, malvado,-a. "Priztixia dok hori, e?", kristaua bihurrixa danian, dana ona ez danian.

frontal iz. (NA). Viga horizontal principal. Habe nagusixa. Ik. zuraje, tenteko, habe.

frontoi iz. (NA). Frontón. Ik. pelotaleku. Oiñ egunian berau da gehixen erabiltzen dan berbia.

Frontoizarra l. iz. (ETNO). Frontón viejo, frontoizarra (lugar). Txantxa-zelaixan zeguan Frontoizarra. XX gizaldi hasieran Astelena egin aurretik bertan jokatzen ziran pelota-partido guztiak; gerora be, horixe izan da urtietan Eibarko herriko frontoia, 2000. urte inguruan bota zan arte. Udan sobretodo ni juaten nitzan beti frontoira bostak bost et´erdiak inguruan goixian, ta pelotan. Ofiziua ikasten hasi giñanian jaikitzen giñan goixian, goixian-goixago. Ta haintxe juntatzen giñan danok. Gero sei t´erdietarako biharrera. Ni nitzan "el número uno"! Pentsaizu, hamasei urte nekazen eta anunziua [ipini genduan] periodikuan: 'badago hamasei urtekorik Eibarren jokatzeko Frontoizarrian?' Ez zan presentau iñor bez. Pentsaizu, etxian ez gendun guk pagarik hartzen, baiña nik hamalau urtetik aurrera pagia, domeketako pagia: domeka goixian jokatu partidua, bai? ta hantxe pare bat pezeta. / Eibarko Frontoizarreko eskillaretan urte askuan bizi izan zan. ( Zirik 42). Ik. pelotaleku.

fruta iz. (TE). Fruta. Fruta-arbolak mentau biharra izaten dabe / Los árboles frutales suelen tener necesidad de ser injertados.

frutabatzaille (frutobatzaille). iz. (TE). Camachuelo. (Pyrrhula pyrrhula). "Especie ornitológica del país" (TE, 377). Frutobatzaillia gure aldietan, paseko txorixa. / Hori dok txori gaiztua hori! Horrekin jai dagok! Urtero-urtero okaran barik gelditzen gaittuk. Okarana lorara datorrenian, hantxe agertzen dittuk eta "limpio" lagatzen juek!. / Frutabatzailliak udabarrixan fruta-arbolen motak edo pipittak jaten dittu. Okaranak, frixkuak, albertxiguak eta holakuak; hortittik izena. Inguruko herrixetan, ostera, "motatxorixa" esaten detse. / Joe! Honek frutabatzailliok... Basarrittarrak detsek amorro bat...! Loria jaten jok horrek, udabarrixan melokotoiak loran, eta honek, "ttuk-ttuk", dana barrura. Eta kardua be bai. Nik txakurrak dakarazen lekuan, han karduak urten, eta frutabatzailliak beti han dagozak. Ik. lorabatzaille, motabatzaille, puntabatzaille. UZ: gailupa.

frutu [fruitu] . iz. (TE). Fruto.

fu

1. iz. (NA). Fuego. Ume berbetan esaten da suagaittik, edo erretzen dabenagaittik: ekonomikia, plantxia... Kontuz! fu da hori!.

2. izond. (ETNO). Caliente. Txitxi fu dago ala?: eizu ba, fu!.

fu egin. esap. (ETNO). Soplar. Ume berbetakua da. Eizu fu! / Txitxi fu dago ala? eizu ba, fu!.

fua interj. (NA). ¡bueno!, ¡uf!, ¡bua!. Kastillanuak etorri eskolara, maixuak, eta fua! burrukan mutillekiñ eta...

fueraka iz. (TE). Manera de jugar a pelota en grupo, jugar a "barrus". Pelota jokuan danok batera jokatu; txarra egitten dabenak kanpora urtetzen dau, azkenian bakarra geldittu arte, irabazlia (ETNO). / "Una manera de jugar a la pelota en grupo, eliminando sucesivamente a los que pierden el tanto" (TE, 377). Fueraka konzejupian, Juakin aguazilla jatxi arte. / Eibarko horma guztiak ziran frontoiak, e? Zelan zirkulaziñorik ez zeguan! Pelotan, fueraka eitten genduan. Fueraka zan, danok batera ekitzen gentsagun, eta tantua galtzen ebanak, jun bihar izaten eban aguazilla zaintzera, amaittu arte... Foballerako tokirik ez zan, eta pelotan eitten genduan. Harritzekua da euskeria nagusi zan sasoian fueraka jokatzia Eibarren, eta oin barriz, erderiak indarra hartu dabenian, erdaldunak be barruka jokatzen ikustia (ETNO, IL).

fuero [foru] . iz. (TE). Fueros, fuero. Herri edo herrialde baten legien bilduma; baitta hiri edo leku bati emoten jakozen pribilegixuen bilduma. / "Se dijo siempre así de los privilegios reconocidos al País por los Señores" (TE, 377). Euskal Herriko fueruak, Aragon eta beste alde askotan baiño gehixago iraun eben. / Los fueros vascongados duraron más que en Aragón y otros lados.

fundidu [funditu] . iz. (TE). Fundido, pieza fundida. Forjautako pieziari esaten jako forjaua, galdatutako pieziari fundidua deitzen jakon moduan. Zatar batzuk, baskulian be, forjauan lekuan, fundidua. / Algunos desaprensivos, incluso en la báscula, en vez del forjado usan el fundido.

furixada

1. iz. (TE). Moda, actualidad. Aspaldittik, jokuak furixada haundixa dauka herri honetan. / Hace tiempo que el juego está de moda en este pueblo. / Gauziari etorri jakon furixadiakin, txapel guztiak saldu dittu. / Con la afición que ha sobrevenido, ha vendido todas las boinas.

2. iz. (TE). Brote. Elgorrixan furixadiakin gorri-gorri dago. / Está hecho una ascua con el brote del sarampión.

furrust onomat. (IL). Onomatopeya de refunfuñar, gruñir. "Hasarre antzian botatzen dan arramuskadiaren onomatopeia" (IL, 67).

furrustada [purrustada] . iz. (TE). Refunfuño, desaire, bufido. "Displicencia del gesto" (TE, 377). Ein zetsan furrustadiakin zurkaxtu eban berebiziko onduen. / Con el bufido que le hizo le atemorizó para toda la vida. / Diru gehixago eskatzen juan jakon, eta bestiak bota zetsan furrustadiakin bildurtuta urten eban.

furrustau furrustatze [furrustatu] . du ad. (TE). Refunfuñar, gruñir, desairar, rechazar. "Acoger, responder con enojo, con displicencia" (TE, 377). Alabian eske juan zanian, furrustau eban lehelengo berbia amaittu baiño lehen. / Cuando fue a pedir la mano de la hija, le rechazó (violentamente) antes de terminar la primera palabra. / Aritxan ibiltzetik Itxulitzerakuan furrustatzian bildur zan, baiña ondo hartu eban aittak. / Al volver de su escapada, temía ser rechazado pero le acogió bien su padre.

Eibarko euskara hiztegia