Eibarko euskara hiztegia
F LETRA
fededun
izond.
(
TE).
Creyente,
de fe,
fiel.
Fedea, sinismena dabena.
Bere obrak esaten detsue oso fededuna zala. / Sus obras te dicen que era hombre de fe.
Ik.
jaungoikodun.
fedegabe
izond.
(
TE).
Incrédulo,-a,
no creyente,
infiel.
Fedegabia esaten doguna, fedetsua askotan, beste siñikera batzuetan. / De quien decimos incrédulo, muchas veces ferviente de otras creencias.
Ik.
fedebako.
fedetsu
izond.
(
TE).
Muy creyente,
de una fe sólida.
Mahoman aldekuentzat, eurak (dira) fedetsuak, kristauak fedegabiak. / Para los sectarios de Mahoma, ellos son los fieles, los cristianos los infieles.
Feli
iz. ber.
(
TE).
Félix,
felisa,
felicitas.
Gure Feli asmotsua da. / Nuestra Feli es ingeniosa.
ferixa
[feria]
.
iz.
(
TE).
Feria,
mercado.
Elgoibarko ferixia, hillan azkenengo zapatuan. / La feria de Elgoibar, el último sábado de cada mes.
Ferran
iz. ber.
(
TE).
Fernando.
Urkiko Ferran, bizi ete da? /
[...] Ferran Amezketakua esakera zorrotzetan. (Ibilt 257).
fetxurixa
iz.
(
OEH).
Fechoría,
broma pesada.
Holako fetxurixaren bat ein ei zetsan Elgoibarko Artaso pelotarixari. (Zirik 91).
/
Bere fetxurixetarako beti moldatzen zan laguntzalliak billatzen. (Zirk 33).
fiestako
izlag.
(
TE).
Simulado,-a,
fingido,-a,
de broma.
Txantxetakua.
Erebixen hasarre guztia, uste alkar jan bihar ebela, eta fiestakua. / La disputa que se traían, como si fueran a comerse el uno al otro, todo era comedia.
Ik.
txantxetako,
aproposko.
figura
1.
(fiura, pi(g)ura).
iz.
(
NA).
Aspecto desaliñado.
Hori da fiuria daukana horrek!
2.
(fiura, pi(g)ura).
iz.
(
NA).
De dudosa pinta,
persona rara.
Tipo bat kontuz ibili biharrekua danian ero, "hori piuria dok eta kontuz ibili hari horrekin, e?" esaten da.
fila
iz.
(
OEH).
Fila.
Gure agura zaharrori be ez zan elixan lehelengo filan egoten zanetarikua. (Zirik 42).
Ik.
illara,
errenkada,
erreskada.
fila egin.
esap.
(
TE).
Marcharse/desaparecer disimuladamente.
"Desaparecer a hurtadillas" (TE, 374).
Iñor kontuan jausi baiño lehen, fila eiñ eban. / Antes de que nadie se diera cuenta, se escabullió.
Ik.
keiana egin.
filarmonika
(fillarmonika).
iz.
(
NA).
Acordeón.
Erregalau desta fillarmonikia. "Soiñua" be bai eta "fillarmonikia" be bai. Beste bat zan mosu-kitarria. Ni umia nitzanian, mutillak, danak, hoixe joten mutiko guztiak, tturri-tirri-turri-turri..., eta halaxe izen be, mosu-kitarria! Baiña bestia filarmonikia da, e?! /
Etorri dia fillarmonika jotalliak, fillarmonikistak.
Ik.
mosu-kitarra.
filologo
iz.
(
OEH).
Filólogo,-a.
Gure filologuak hainbeste eskatzen dabien "atlas-linguistiko" horretarako. (Zirik 7).
filosofia
iz.
(
OEH).
Filosofía.
Ona ta txarraren filosofia Plaentxian. (Zirik 43).
fin
1.
izond.
(
TE).
Ahorrador,-a,
trabajador,-a.
Berakatz atala baiño fiñagua dogu ha neskia. / Aquella muchacha es fina como un diente de ajo. /
Jesuita ta euskatzale fiña izan zan Erromaldo Galdos. (Zirik 89).
2.
izond.
(
TE).
Selecto,-a,
de buena calidad,
trabajado,-a laboriosamente.
Urre fiña bezin guragarrixa. / Deseable como el oro fino.
findu
1.
fintze
( findutze)
.
du
ad.
(
TE).
Afinar(se),
refinar(se),
volverse fino,-a.
Fin edo finago bihurtu.
Ezkondu danetik findu ein da oso, etxekalte zan ha. / Desde que se ha casado, se ha vuelto enteramente económico el que era un manirroto. /
Zerbitzaille egon zan haundiki batzuen etxian, findutzia gurarik. / Estuvo de sirviente en casa de unos grandes, queriendo aprender urbanidad. /
Basoko harek bihar eban apur bat fintzia. / Aquel rústico ya necesitaba afinarse un poco.
2.
fintze
( findutze)
.
du
ad.
(
TE).
Rematar,
suavizar,
alisar,
pulir.
Laztasuna edo zorroztasuna kendu; leundu.
Pieza horrek, ertzak findu biharrian dittu. / Esa pieza necesita rematar las aristas.
fio
iz.
(
ETNO).
Corriente de viento frío.
Izatez, txistua jotiari esaten jako fio egittia; haixiak etaratzen daben zaratatik haixe-pasiari be holatxe esaten detsagu.
Itxizu ondo atia, sekulako fiua sartzen da eta.
Ik.
haixe-pasa.
1. firi-fara
1.
iz.
(
TE).
Taladro rústico.
"Armería. Artefacto casero para taladrar, presionando con el pecho" (TE, 375).
Baskulian aguja zulua, firi-fariakin ein biarrekua. / En la báscula, el alojamiento de la aguja hay que hacerlo con el 'firi-fara'. /
Taillarrian uezaba bixak egitten ei eben biharra, hankiakin erainda ibiltzen zan tornu zahar bat eta firifara batian. (Zirik 106).
2.
iz.
(
TE).
Pito de palo de fresno.
"Decíamos firi-fara de un pito fabricado con palo de fresno" (TE, 375).
Lixarragaz eitten genduan txistua, firi-faria.
firin-faran ibili.
(firin da faran, firin eta faran ibili).
esap.
(
TE).
Gandulear,
vagar,
andar sin ton ni son.
"Andar atrás y adelante sin sentido ni objeto" (TE, 375).
Firin-faran dabil gauza onik ein barik. / Anda de un lado para otro, sin hacer cosa útil. /
Bihar barik daguanetik firin da faran dabill egun guztian. /
Gaur ez dozu gauza haundirik egin; badirudi firin da faran zabizela.
2. firi-fara
1.
iz.
(
ETNO).
Cabezal auxiliar.
Tornu-burua inbersiño mogimenduakin, zuluak errepasatzen, otxabuketan, hari-emoten erabiltzen dana.
Otxabua pasaixuek firi-faran hóneri piezori, zulua neurrira jartzeko.
2.
iz.
(
ETNO).
Cabezal para tornillería.
Tornu-burua, zulatzeko, torniatzeko eta beste zenbaitt eragiketa (otxabuketa, hari-emote, eta abar) egitteko erabiltzen zana.
Nok esango leuke, batzuek firi-fara koxkor batekin torlojogintzan bizimodua ataratzen dabela; ondotxo irabazitta gaiñera. /
Eskuz baiño lehenago egingo dok zulua firi-faran.
firi-firi
onomat.
(
ETNO).
Corriente de viento.
Haixian onomatopeia. Lexikalizauta haixe korrientiari be holan esaten jako. Gehixenetan haixe fiña.
Itxi atia ondo, hortik datorren firi-firixa ez da-eta gozua. /
Hori da firixa atzo gabian zebillena.
Ik.
haixe-pasa.
Lexikalizauta haixe korrientiari be holan esaten jako. Gehixenetan haixe fiña.
fist
(fixt).
interj.
(
ETNO).
Súbitamente,
de repente.
Jostorratza: tela fiña. Bai!, fiñian hobeto! ha "fixt!" juaten da!.... /
Ai, ai, ai! paguakin egindako egur-ikatzak juan zittuan pikutara; oiñ ezertarako balio ez daben egur-ikatzak dabixak, sua hartu orduko -bape indar barik- fixt! juaten dok berotasunik be barik!. /
Jabia tabernan sartu zanian, txakurrak fixt! ospa ein zetsan.
Ik.
di-da,
zirt-zart.
fixau
fixatze
[fidatu]
(fixautze).
da
ad.
(
TE).
Confiar en,
fiarse de.
Alperrik berba onak, ezin fixau haregaz. / A pesar de sus buenas palabras, no se podía fiarse de aquél. /
Larregi fixautziak galdu eban gizajua. / El confiar demasiado le perdió al pobre.
flota
(flot).
iz.
(
TE).
Saúco,
cerbatana de saúco.
(
Sambucus nigra).
Lora zuri haundixak eta frutu baltz ugari emoten dittuan zuhaitz txikixa. Mausia be antzerakua da, baiña txikixagua (ETNO). / "Cañuto de sauco que fabricábamos los muchachos para comprimir el aire y hacer saltar el tapón con la fuerza de un proyectil. La voz parece onomatopeya del sonido que produce el disparo" (TE, 375).
Eskolako gaiztuak, flotakin jaurtzen zetsan maixuari kokotera.
Ik.
sakuta,
intsusa,
mausa.
Mugagabian flot zein flota entzuten dira; mugatuan beti flota. Oso landara ezaguna, senda-bedar moduan asko erabiltzen dana. Eibarren bertan hiru izen jaso dittugu: flota, intsusia eta sakutia. AZk eta JMEk be hirurak jaso dittue inguruko herrixetan.
foball
iz.
(
ETNO).
Fútbol,
balompié.
Foballian eta ibiltzen da; juaten bazara, ikusiko zenduan! /
Modara txukun-txukun jantzita foballera ta konziertura juan. (Zirik 85).
Ik.
refere,
piratzaille,
pirau,
kanpo-foball.
Eibarrera berihala heldu zan futbol zaletasuna; 1912. urte ingururako Otolerdiko zelaixa erabiltzen zan partiduak jokatzeko. Egunkarixetan ingleseko berbia irakorri, eta bardin hasi ziran esaten orduko eibartarrak, gaur arte. Horren antzera Eibarren oso normalak diran referia (arbitro) edo orsaixa (fuera de juego). JMEk be ohar honekin dakar: "Ala deitzen diote oraindik adin puskateko plaentziar-eibartarrek".
foballista
iz.
(
NA).
Futbolista.
Prieto bestia, Rialtoko zinia botatzen zebana, foballista amorratua. Ha be komadantia izan zan!