Eibarko euskara hiztegia
E LETRA
eze
[ezen]
.
junt.
(TE).
Que,
como que.
Sarrittan perpaus konpletibuetan erabiltzen da (TEk holan diño: "Partícula que hace función de la conjunción «que» en oraciones ponderativas" (TE, 366)); baiña ostianguetan be erabili leike: konsekutibuetan esate baterako. Ez, ostera, relatibuetan.
Hainbeste bidar esan zetsan eze, ziñuan guzurra siñistera jarri eban. / Tantas veces se lo dijo, que acabó por creer la mentira que le decía. /
Haiñ ikusgarrixa agertu zan eze, aingeru bat zala burutandu jatan. / Apareció tan bella, que la creí un ángel. /
Juan eta esaixozu eze, etorri deilla. / Vete y dile que venga. /
Agertu zan esaten eze, galduta ibilli zala. / Vino diciendo que había andado perdido. /
Esan zestan eze, ixak-eta berandu etorren eta autua konpondu barik eukanez, bixamonian emongo estala aindutako liburua. /
Gizon hori hain da jatorra eze danak maitte dabe. /
Lagunak ez bakarrik ondo eritxi zetsan zakarkerixa honi, ez bada eze, baitta laguntzia aindu zetsan aurrera eruateko asmu negargarrixa. (Ibilt 456s).
/
Pentsatzen juat eze, hónek eibartarrok, ifrañuko Patxi bera baiño gorrixauak dirala. (Zirik 110).
/
Hain ardau ona dagok eze, pena emoten jestak saltzia. (Zirik 70).
/
Erregiñak [...] hain zirrikau eban eze, azkenian atara zetsan zaldunorri [...] (Ibilt 458).
Ik.
ze.
ezebez
[ezer ere ez]
(ezerbez).
zenbtz.
(TE).
Nada.
"Nada en absoluto" (TE, 367).
-Zer darabizu hainbeste zaratagaz? -Ezerbez! / -¿Qué traes con tanto ruido? -¡Nada! /
--Jauntxo itxura gehixago heukan bihargiñana baiño: garbi jantzitta ta ezebez eitten. (Zirik 32).
/
--Baña, zer diñok? --Ez,... ezebez... ezebez... Igarri barik urten jestan da. (Zirik 27).
/
Emakume bat, zeiñen onduan dukesian eta bere inguruko dama guztien edertasuna ezer be ez zala. (Ibilt 481).
Ik.
be ez,
ezer.
ezeindu
ezeintze
[ezegin]
.
du
ad.
(TE).
Deshacer.
Gau baten ezeindu eben urte askoko lana. / En una noche deshicieron la labor de muchos años. /
Gauzak ezeintzia eittia baiño asko errezagua . / El deshacer las cosas, mucho más fácil que el hacerlas.
Ik.
desegin.
Ez da erabiltzen; honen ordez desegin bai, erabiltzen da.
ezela (be)
[ezelan (ere)]
(ezerla).
De ninguna manera.
Ezezko testuinguruetan erabiltzen da.
Ik.
ezertara (be).
Gitxi erabiltzen da.
ezer
1.
izord.
(TE).
Nada.
Ezezko testuinguruetan: ezebez.
Ezer ez dauka, eta harrokerixaz beteta dabil. / No tiene nada, y anda lleno de orgullo. /
Ez ei zetsan ezerk min gehixago emoten bere anaiakin mediku karreran gastautako diruak baiño. (Zirik 51).
/
Ezerk ez eban han ikararik. (Ibilt 467).
/
Ezer ez da ixillekorik euren artian, (Ibilt 456).
Ik.
ezebez.
2.
izord.
Algo,
alguna cosa.
Galderazko, baldintzazko eta ezezko perpausetan: zeozer, gauzaren bat.
Ezer bihar badozu esan.
/ Si necesitas algo dímelo. /
[Juezak] Gaiñera, asto bati andria deitziak ez badauka ezer txarrik. (Zirik 50).
/
Ta, afaltzeko ezer ba al dozue? (Zirik 118).
/
Ia iñoiz ikusi destazun ezer txarto pentsau eraitzeko gauzarik. (Ibilt 480).
Ik.
zeozer,
zerbait.
ezertarako gauza ez izan.
esap.
(OEH).
No valer para nada,
quedarse inválido,-a.
Beste ezertarako gauza eztanak egitten ei dau biharra. (Zirik 103).
ezertxo be.
[ezertxo ere]
.
esap.
(OEH).
Nada,
algo,
alguna cosa.
Ezezko eta galderazko perpausetan erabiltzen da: ezertxo be (ez).
Axaxa emoteko ezertxo be bihar ez. (Zirik 119)
ezerez
1.
iz.
(TE).
La nada.
Munduan aurretik zan ezereza, gauza guztiak hutsetik ataratakuak diranetik. / Antes del mundo era la nada, ya que todas las cosas se crearon de la nada.
2.
iz.
(TE).
Insignificancia,
pobreza.
"Situación de penuria" (TE, 367).
Ezereza, lagun txarra; bat okerreko bidietara okertzekua sarri. / La penuria es mala compañera; ocasión muchas veces para darle a malos caminos.
3.
izond.
(TE).
Pobre,
necesitado,-a.
Dirurik bakua, pobria. / "un sans-le-sou" (TE, 367).
Ha, eraztun eta guzti, ezerez bat. / Con sortija y todo, un pobre, un sin nada.
Ik.
ezerezdako,
pobre.
ezerezdako
izlag.
(TE).
Pobre,
necesitado,-a,
indigente.
Zorionekuak ezerezdakuok, Jaungoikuan erregetasuneko bizitza zuena dalako (Luk. 6. 20). / Bienaventurados los pobres, porque es vuestro el Reino de los cielos.
Ik.
bihartsu,
ezerez,
pobre.
Gehixenetan pluralian.
ezereztasun
iz.
(TE).
Pobreza,
penuria.
Ezereztasunagaz ein zittuan ezteguak, bizi izateko ezer ez eta dana baleu letz (2 Kor., 6. 10).
ezergaittik
[ezergatik]
(ezegaittik).
adlag.
(OEH).
Por nada del mundo,
de ninguna manera.
Juramentua ein zetsan Dukiak, aindurik gordeko ebala isilixan ezkutuko izen hori, ezergaittik iñori argittu gabe. (Ibilt 483).
Ezezko testuinguruetan erabiltzen da; gehixenetan be jartzen jako ondoren: ezergaittik be.
ezertan (be)
adlag.
(TE).
En nada.
Ezezko testuinguruetan: ezertan be ez. / "No... en nada" (TE, 367).
Juan daneko urte betian ezertan be ez dago. / Hace un año entero que no está haciendo nada. /
Gaztia eta osasuneko, eta ezertan be ez dabill. / Joven y con salud y no se ocupa de nada.
ezertara (be)
[ezertara (be)]
(ezetara).
adlag.
(TE).
De ninguna manera,
en absoluto.
Ezezko testuinguruetan: ez era batera eta ez bestera.
Ezertara ez genduan ekarri ahal izan. / De ninguna manera le pudimos traer. /
Ezertara be ez genduke galtzen laga bihar gure hizketia. / De ninguna manera debiéramos dejar perderse nuestro habla.
ezertariko
(ezetariko).
izlag.
(OEH).
De ninguna clase,
ningún(o),-a.
Berbaz eta karta baten bittartez [...] jasotzeko erabagi ariñegi hau berari entzun arte, Etxian aurka ezertariko gaizkirik eiñ ez ebanetik. (Ibilt 479).
Ezezko testuinguruetan gehixenetan.
ezetz
1.
adlag.
(TE).
Que no.
Bere bihotzeko emazte gurako neskatilliak, garbi-garbi esan detsa ezetz. / La elegida de su corazón, que la hubiera querido para esposa, claramente le ha dicho que no. /
Ezetz!, ez datorrela! / ¡Que no, que no viene!
Anton.
baietz.
Normalian ziharkako estiluan erabiltzen da, baiña batzuetan zuzeneko estiluan funziño reiteratibua be badaka, TEk diñuan letz (TE, 368).
2.
iz.
(TE).
Negativa,
no.
"Forma nominal del adv. de negación ez" (TE, 368).
Ezkongei zala, Antoni ederrak ezetza emon zestan. / Siendo soltera la hermosa Antonia, me dio la negativa (el no). /
Errekaua eittiak eta ezetza hartziak ez najok bildurtzen. (Zirik 126).
/
Gura ez baleu lezko ezetz batzun ondoren, esan zetsan ziraunki: [...]. (Ibilt 478).
Ik.
ezezko.
Anton.
baietz.
ezezagun
izond.
(TE).
Desconocido,-a,
anónimo,-a.
Ezaguna ez dana, ezagutzen ez dana.
Dirua eiñ aurretik, ezezaguna zan. / Antes de hacer fortuna, era desconocido. /
Euskal irakurle hasi nahi dabenak, beste holakuak billatu dittu: grafia barrixa, euskalki ezezaguna, ulertzen ez dittuan hitzak, eta abar. (Zirik 6).
/
[Txarri kortako] Hango kidiak, ezezaguna ikusirik, bildurrez, aindu ziran kanporutz eta ezkutauziran basuan. (Ibilt 461).
Anton.
ezagun.
ezezagutu
ezezagutze
( ezezagututze)
.
du
ad.
(TE).
Hacer como que no se conoce.
"Hacer como que no se conoce" (TE, 368).
Hurreratu nintzanian, ezezagutu ein ninduan. / Cuando me acerqué, hizo como si no me conociera. /
Hainbeste bidar lagundutako emakumiak gaur ezezagututziak miñ emon desta. / El desconocerme hoy una mujer que he acompañado tantas veces, me ha dolido. /
Gura neban ezezagutzia eta jaramunik ein barik aldendu, baiña ezin dot izan. / Quería desconocerle y alejarme sin hacerle caso, pero no lo he podido hacer.
Ik.
ez ezagutu egin.
Modu honetan gitxi erabiltzen da; normalago "ez entzun egin / ez ikusi egin"en moduan: ez ezagutu egin.
ezik
mend.
(OEH).
Si no,
en caso de no,
a no ser que.
Aditz partizipixuan ondoren: begiratu ezik, izan ezik, juan ezik...
Gabon-eguna, plazan gauza onak erosteko, preziuari begiratu ezik.
/ El día de Nochebuena, como ningún otro para comprar cosas buenas en el mercado, con tal de no reparar en el precio. /
Aizkoriakin ez eik ezer txikittu trangadera gaiñian izan ezik.
/
Bestiak doiazen lekura juan ezik, nora juan? (Zirik 85).
Ik.
izan ezik.
ezilbiharreko
[hilezkor, hilezin]
.
izlag.
(TE).
Inmortal.
Korputza hilbiharrekua dan bezela, arimia ezilbiharrekua. / Así como el cuerpo es mortal, el alma es inmortal.
Erabillera urrixa dauka, eta, edozein modutan, ezagunaguak HBko hilezkor edo hilezin.
ezilbihartasun
[hilezkortasun, hilezintasun]
.
iz.
(TE).
Inmortalidad.
TEk dakarren berbia baiño arruntaguak HBko: hilezkortasun eta hilezintasun.
Gure lehenengo gurasuak jakintasuneko zugatzetik jan eben bezela, bizitzako arbolatik jan izan balebe, ezilbihartasuna izango genduan, onan eta txarran ezaukerian tokixan. / Si nuestros primeros padres, así como probaron del árbol de la ciencia, hubiesen comido del de la vida, hubiéramos tenido la inmortalidad en lugar del conocimiento del bien y del mal.
Erabillera urrixa dauka, eta, edozein modutan, entzunaguak dira HBko hilezkortasun edo hilezintasun.
ezin
iz.
(TE).
Imposible,
imposibilidad.
Ezin leikiana; ezintasuna.
Eziñak dakar beregan parkatzia. / La imposibilidad lleva consigo el perdón.
ezinda.
adlag.
(OEH).
Sin poder,
intentando por todos los medios.
Gangaren bat ein ebalakuan, artiak hartu ezinda (inconteniblemente) ibilli ei zan Erratxu. (Zirik 59).
/
Laster hurreratu zan jentia, eta han euazen makiña onduan txandarik hartu ezinda. (Zirik 46).
/
Zaldunak, sinistu ezinda horrelako aideko ipoiñik, esan eban, berak ezta milla diabruri (be) bildurrik ez zetsala mundu honetan. (Ibilt 467).
Ik.
eziñik.
eziñik.
adlag.
(OEH).
No pudiendo.
Ez dabe izango ipuin liburu hau ulertu eziñik. (Zirik 6).
/
Euren zuzendari edo diretoriak hamaika zeregin izaten dau eurak zaindu eziñik. (Zirik 20).
/
Ardautxo baltza zer dakak hik? Larregi eranak ez gauzonik. Gizonak ipintzen badakik hik, zutiñik ibilli eziñik. (Zirik 38).
/
Baketan hainbeste eruan eziñik, esan zetsan Dukiari. (Ibilt 481).
Ik.
ezinda.
ezin izan
du
ad.
(TE).
No poder.
Zerbait gertatzeko edo egitteko eragozpena, ezintasuna edo debekua izan;[ezin da etorri / ezin dau egin].
Bere hasarre guztia zan, aberatsa eziñ izana. / Toda su protesta era, el no poder ser rico. /
Leku batzuetan eziñ esan egixa. / En algunos lados no se puede decir la verdad. /
Eziñ ukaturik egixa. (Ibilt 466).
Aditz nagusi letz erabiltzen da holan, izan albuan dabela; beste partizipixo batzuen onduan, modala.
ezin-hutseindako
izlag.
(OEH).
Que no se puede faltar.
Eziñ-hutseindako ehiza-aldi baten partian. (Ibilt 484).
eziñagortu
[agorrezin, ezin agortuzko]
(agortuezin).
izond.
(TE).
Inagotable.
Haren jakintza eziñagortua da. / Su ciencia es inagotable.
ezindako
izlag.
(TE).
Imposible,
irrealizable,
inviable.
Ezin leikiana, eziñezkua.
Ezindakua zan guri aitzen emon zeskun asmua. / El proyecto que nos comunicó era imposible. /
Haren eskabidea bete ezindakua zala. (Zirik 67).
/
Eiñ eban hilleta esan ezindakua. (Ibilt 478).
Ik.
izan ezindako,
izan ezin leikian,
aseezindako.