Logo Eibarko Udala

E LETRA

ernekatx izond. (ETNO). Planta enclenque, a la que le cuesta crecer.
ero iz. / izond. (TE). Loco,-a, insensato,-a, necio,-a, estúpido,-a. Eruagandik zoruagana, ez da alde haundirik. Ik. zoro.  TEn sasoian sinonimua baiño gitxiago erabiltzen zan, "aunque suena también" (TE, 341); gaur egunian ez da berba normala Eibarren.
erori erortze (eroritze) . da ad. (TE). Caer. Torrerik haundiñak be eroritzen dira iñoiz . / Las más altas torres, a veces suelen caer. / Hamen izan zan Jesusen hirugarren eroritzia. / Aquí tuvo lugar la tercera caída de Jesús. / Erorixa jasotzeko esan biharrik bez. / No hace falta preceptuar el levantar al caído. Ik. jausi.  Eibarren jausi erabiltzen da.
erosi eroste . du ad. (TE). Comprar, adquirir. Zenbaten erosi dozu soiñeku hori? / ¿En cuánto has comprado ese vestido? / Ondo erosixa hobeto saltzen da; hau da lehenengo ikasi bihar dabena saldu-erosixa daukanak. / Lo bien comprado se vende mejor; esto es lo que primero debe aprender el que tenga comercio. / Lur pusketa hau erostia biharko neuke, betiko lua nun eiñ eukitzeko. / Necesitaría comprar este pedazo de tierra, para tener dónde dormir el sueño eterno.
erosigura iz. (TE). Demanda.   Ekonomixako berbia da. Erosiguria haundixagua bada salduguria baiño, preziuak gora juaten dira. / Si la demanda es superior a la oferta, los precios suben. Ik. saldugura, tira, eskiñi.
eroso (erosu). adlag. (TE). De modo fácil, cómodamente, oportunamente. Eroso zatoz bazkaittarako. / Vienes a tiempo para la comida. / Eroso etorri jatzu soiñekua. / Te cae bien el vestido. / Erosu etorri jata erosi doten soiñekua. / Me viene muy adecuado el vestido que he comprado. / Barriketan, erosu heldu gara Arratera. / Charlando hemos llegado cómodamente a Arrate. / Eroso badozu, agertu zaittez illuntzi aldera. / Si te viene bien, ven hacia el anochecer.
erostaille [erosle] . iz. (TE). Comprador,-a. Zein da etxe honen erostaillia? / ¿Quién es el comprador de esta casa? / Erostaille ona, saltzaille hobia. / Buen comprador, mejor vendedor.
erpa [erpe] (erpe). iz. (TE). Garra, zarpa. Erpia jaurti zestan eta ixa harrapau ninduan. / Me tiró la garra y por poco me agarra. / Katakume txatxarra izan arren, txakur haundixari atzera erain zetsan, erpak erakutsixaz. / Aunque era una cría de gato, le hizo retroceder a un perro grande enseñándole las uñas. Ik. erpoi.
erpaka egin. [erpeka egin] (erpeka egin). du ad. (TE). Arañar. Katuak, erpaka eiñaz, txakurra bildurtzen dau. / El gato, arañando mete miedo al perro. Ik. erpoika egin.
erpadun [erpedun] . izond. (TE). Provisto,-a de garras, zarpas. Animalixa erpadunak haragixakin bizi izaten dira. / Los animales con garras, suelen ser carnívoros. Ik. erpoidun.
erpakada [erpekada] (erpakara, erpekada). iz. (TE). Zarpazo. Katuak txakurrari erpakadia jaurti eta atzera erain detsa. / El gato le ha tirado un zarpazo y ha hecho retroceder al perro. Ik. erpoikada.
erpil iz. (TE). Terrón, gleba.   Gogortutako lur zatixa, lur-tontorra. Famelixa guztia illaran, laixetan, erpil garratzak ataratzen dittue. / Toda la familia en fila, layando, sacan granzas de gran tamaño. Ik. zopil, zotal, trillo, sopin, zohi, tringo, zohi.  Zopil be esaten da, baiña arruntagua da erpil.
erpil joten egin. du ad. (TE). Deshacer, romper terrones. Gaztiok erpil joten ein dogu egun guztian. / Los jóvenes hemos estado majando granzas todo el día. Ik. erpillak jo.
erpil-mazo. (erpil-joteko mazo). iz. (ETNO). Mazo para desterronar.   Soloko erpillak apurtzeko mazua. Ik. zopil-mazo.  Eibarren zopil-mazo be erabiltzen da, baiña erpil-mazo gehixago.
erpillak jo. [erpilak jo] . du ad. (TE). Deshacer terrones, desterronar. Ik. erpil joten egin.
erpildu erpiltze . da ad. Formarse terrones en un campo.   Erpillak egin, soluan. Ik. zopildu.  Sinonimua baiño arruntagua da.
erpin iz. (EEE). Cúspide, cima, cumbre puntiaguda.   "Gaina, gailurra (zorrotza normalean). Gaztelerazko cúspide" (EEE). Anbotoko gaiña, erpiña.
erpoi iz. (TE). Garra, zarpa. Haren erpoi zorrotza, bildurgarrixa. / Mete miedo su afilada garra. Ik. erpa.  (Ibilt 243).
erpoika egin. du ad. (TE). Echar la garra / zarpa.   "Atacar o defenderse con las garras" (TE, 330). Friztixa horrek erpoika eitten dau. / Esa bestia ataca con las garras.
erpoidun izond. (TE). Provisto,-a de garras, zarpas. Erpoiduna baldin bada, okela gordiña bihar dau friztixiori bizi dein gura badozu. / Si está provisto de garras, necesita carne cruda si quieres que viva la fiera. Ik. erpadun.
erpoikada iz. (TE). Zarpazo. Haren erpoikadia da, bere sabelian agertzia beste. / Su zarpazo es como verte en su vientre. Ik. erpakada.
errai iz. (TE). Vísceras, entrañas, tripas. Korridian gauzarik zatarrena, zaldixak erraiak txingilizka dittuela ikustia. / Lo más feo de la corrida, el ver que cuelgan las tripas al caballo. Ik. tripa.  Pluralian erabiltzen da. Txokantia da artikulua hartzerakuan -ia egittia, eta ez -ixa, berba gehixenetan moduan. Gaur egun normalagua da tripak entzutia.
erraiarixak iz. (ETNO). Rayaderas, cuatro piezas del telar.   Telagiñen berbia da.
errail
1. [erraila] (burterraill). iz. (ETNO). Tablón transversal del carro.   Burdixan burtarasen arteko oholak, burtetxian ezker-eskuma doiazenak. Ik. burtorrazi, draga, burtohol, burtarasa, burtohe, bulpartika, ardatz, asto, burtetxe.
2. [erraila] . iz. (ETNO). Tablón transversal.   Burdixen antzera, beste trepetxu batzuek daukezen oholak; leriak esate baterako.
3. iz. (NA). Raíl de tren. Trenan errailla eruaten juan barria balitza letz.
errain (erreiñ). iz. (TE). Nuera. Etxekoandria erraiñagaz ez dala ondo konpontzen diñue. / Dicen que la etxekoandra y la nuera no se entienden.
erralde
1. (arralde). iz. (TE). Medida de peso del ganado: 5 kilos.   Ganaua pixatzeko erabiltzen dan neurrixa: 5 kilokua (ETNO). / "Medida en que se trata la venta del ganado" (TE, 330). Zenbat erralde saldu dozun biaiak?. / ¿Cuántos arraldes ha pesado la ternera que has vendido? / Eta kanak, kania izaten zan ganauandako. Hori oin be bai. Hori zinttatxo bat izaten da. Lehengo zaharrak handik kalkulatzen eben zenbat erralde ekazen! / Erraldia dira 5 kilo. Txarrixa beti arruaka, eta ganaua erraldeka beti!.
2. izond. (TE). Ruin, pequeño.   Ironiaz, persona doillor eta ezereza dana; indarrik ez dakanari indartsu, pixurik ez dakanari sendo, txikixa danari haundi esateko balio leike. / "Irónicamente se usa también como adjetivo, del hombre que físicamente es ruin y poca cosa" (TE, 330). Erralde galanta aintzen daukagun nausixa! / ¡Valiente pieza el jefe que nos está mandando!
erraldoi izond. (TE). Corpulento,-a, más grande y fuerte de lo normal.   Bere idekuak baiño askoz be haundixagua dana Zuen mutilla erraldoi galanta ein da. / Vuestro muchacho está hecho un hombrachón. / Ha zelako erraldoia danak bildurtu guran! / ¡Vaya gigantón queriendo asustar a todos! / Han euan beste gizon erraldoiori, andenian, trenerutz begira. (Zirik 90). Ik. aketo.
erramillote [erramillete] . iz. (TE). Ramillete, ramo. Hor dabiz gaztiok zelaixan, zeiñek erramillote ederragua batu. / Ahí andan los jóvenes en la pradera, viendo quién reúne mejor ramillete.
erramu (erremu). iz. (TE). Laurel. (Laurus nobilis). Lixibiari erramu orrixak sartzen jakoz egosterakuan, zapixak usaiñ ederra atara deixen. / Al cocer la colada, se le añaden hojas de laurel para que la ropa saque buen olor. / Gure ama zanak urtero ipintzen eban erramua atian. Ultza txikitxo bat zenkagun ataiko atian, eta hantxe. Erramu bedeinkatu adartxua hartu, eta atian ipini. Urtero-urtero hori. Ik. ereinotz.  Ezagunak izan arren , Eibarren ixa ez dira erabiltzen inguruetako herrixetako ereiñotz eta elauntz; erramu da erabiltzen dana.
erramu-arbola. iz. (TE). Laurel, árbol. Erramu-arbolia, ostrua galtzen ez daben zugatza da. / El laurel es árbol de hoja perenne.
erramu-domeka. iz. ber. (TE). Domingo de ramos. Erramu-domekan, herriko aintzailliak juaten ziran prozesiñuan gero euren ate gaiñian agertuko zan palma adarragaz. / El Domingo de Ramos, las autoridades del pueblo iban en procesión, llevando la palma que luego se ponía en la puerta de sus casas.
erramu-egun. iz. (TE). Día de ramos. Erramu-egunian, erramu adarrak bedinkatzen ziran ataiko aterako, oiñaztua aldentzeko. / El día de Ramos se bendecían ramas de laurel para la puerta de las casas, con objeto de alejar el rayo.
errape (errepe, erropa, arropa). iz. (TE). Ubre, de animal, pecho. Aldatzeko ahuntzdunan ahuntzak, lurreraiñoko errapiakin ibiltzen ziran aterik ate. / Las cabras de la cabrera de Aldatze solían ir de puerta en puerta, con unas ubres que les llegaban al suelo. / Harek zittuan errapiak, fraille-katilluagaz be eziñ oso azpixan artu. / Sus ubres (sus pechos) no se podían calibrar ni con una taza de fraile. / Errua dok bat; errapia dok dana. Errapia bat, lau titi. Edo erro; titixa eta errua bardiña dittuk. "Titixa galdu jako!" Erroibia ta, ba, batzuetan galdu eitten dok; erroibia gogortzen badok igual kitto! Gero hiru titi bakarrik! Laugarrenian gehixago esnerik ez. / Kaparria kaballuak eta astuak eta, eukitzen dabe zerian, arropian eta....  Andrazkuanak diranian pluralian erabiltzen ei da: "en plural, cuando con esta expresión se alude a los pechos de la mujer" (TE, 331). / Emakumien bularrak aittatzeko erabillera honi destaiñazko kutsua darixo.
errapera bota. esap. (ETNO). Llevar a mamar al ternero.   Umiari aman errapia eskindu.