Eibarko euskara hiztegia

dotoretu dotoretze ( dotoretutze) . du ad. (TE). Poner(se) elegante, adornar(se), embellecer(se).   Dotore edo dotoriago bihurtu edo jarri. Alargundu dan ezkerik, dotoretu ein da. / Desde que ha enviudado, se ha elegantizado. / Bihar eban apur bat dotoretutzia, hain neska politta zanetik. / Necesitaba elegantizarse un poco, siendo una muchacha tan bonita. / Aspaldixan dotoretziari emonda dago. / Hace tiempo que le ha dado por elegantizarse. / Alabia ezkontzen danetik, dotoretu dabe etxia. / Casándose su hija, han elegantizado la casa.

dotoretxo izond. (OEH). Dim de "dotore". Gona hau beti izaten da etxian erabiltzen dana baiño dotoretxoagoa. (Zirik 28n).

Dotoria gatxiz. (TE). Dotoria (apodo). Eibarren baziran Dotorianekuak.

dotriña [dotrina] . iz. (NA). Catequesis, catecismo. Mutikoskorra guria dotriñara juaten da, eta auzokuak hartu eta berak ekartzen dau gero etxera. / Hurrengo egunian juan zan dotriñara. (Zirik 79).

dozena iz. (TE). Doce, docena.   "Fraileen dozena hamabikoa izan beharrean hamairukoa omen da. Fraile-katillua ere ohizkoa baino handiagoa izaten da" (EEE, 34). Fraillien dozenia, hamairu. / La docena del fraile, trece. / Emoixozu apur bat gehixago; badakizu, fraillien dozenia, hamairu.

draga iz. (TE). Freno, galga. Bildurra da okerrerako daukagun berezkuan dragia. / El miedo es el freno de la inclinación que tenemos al mal.

dragatz iz. (AZ). Machete, cuchilla para desmenuzar argoma. Ik. aixotz.  Azkuek Eibarren batu eban arren, gaur egunian dragatz ezezaguna da Eibarren. Biharbada gaur egun aixotz izenakin ezagutzen dogun tresna bardiña izan leike. (ETNO).

dragoi iz. (TE). Dragón. Damaskiñuan ein dogunok, hamaika dragoiren itxuria ataratakuak urriakin. / Los que hemos trabajado al damasquino, ¡¿cuántas figuras de dragón no hemos sacado en oro?!

drama iz. (TE). Drama, tragedia. Kinzenia galdu jokuan tabernan eta gaur be dramia dago ziur haren etxian. / Habiendo perdido la quincena al juego en la taberna, no hay duda que hoy también hay drama en aquella casa.  Gaur egunian ez da hainbeste entzuten, baiña TE-n sasoian "Voz frecuente en el léxico de Eibar" (TE, 295) zan.

dranga-dranga [danga-danga] . onomat. (OEH). (onomat) indica que se bebe a grandes tragos. Txanbolin, harrittuta gelditu zan Kaporalak ura dranga-dranga nola eraten eban begira. (Zirik 57). Ik. dzanga-dzanga.

drau onomat. (ETNO). Fuerza e improvisación, onomatopeya.   Derrepentekua eta gogorra, indarra aitzen emoten dau. Jo eta drau!. Ik. bra, bri-brau, ras.

dri-dra [di-da] (di-da). onomat. (TE). Proceder con decisión.   Zirt edo zart erabagi (ETNO). / "Onomatopeya con que se declara la resolución de proceder drásticamente" (TE, 295). Dri-dra!, ez goiaz gehixago itxaintxera, eta guazen hamendik. / ¡Dri-dra!, no vamos a esperar más y vámonos de aquí. / Beste barik, berihalaxe, di-da! egiñ eban eta kitto!.

dringi-drango onomat. (AN). Estruendo, ruido.   Zarata haundixa. [...] edo trumoi dringi-drango zatarren batek ez deixon hutseratu.(Ibilt 26).

dringili-drangala onomat. (ETNO). Andares torpes (onomat).   Ibillera baldarra; zabuluka dabillen beste edozer be izan leike. Ha mutil kankallua "dringili-drangala" dabil. Ik. tikili-makala.

drist onomat. (ETNO). Lengüetazo (onomat).   Miezkatzia, esate baterako ganauak adurra darixola daguazenian miña atara eta dana xurgatzen dabenian. Drist! eta barrura!.

droga

Droget gatxiz. (TE). Droget (apodo).   "Sobrenombre antiguo en Eibar" (TE, 295). Droget bat zan kanpaitorreko kurutzian banderia ipintzen ebana San Juan goizian.

drogoso izond. (TE). Enredador,-a, revoltoso,-a, peleón,-ona, tramposo,-a. Drogosua zan eskolan, eta bardiñ izan da gero bere bizi guztian. / Era lioso en la escuela, y así ha sido luego toda la vida. / Drogosu horrek, atara dau lehenengo drogia. / Ese enredador, ya ha sacado el primer enredo. Ik. enredatzaille.

drunda iz. (ETNO). Mecha de arcabuz.   Arkabozan metxia. Armerixako berbia da.

drungu-drungu (drungun-drungun). onomat. (ETNO). Ruido producido al beber rápida y bruscamente.   Zazkarki eta harrapataka eranaz etaratzen dan zaratia. Ez zaittez txitxia izan eta edaizu esniori "drungu-drungu".

duako [doako] . izlag. (TE). Gratuito,-a. Ez eizu pentsau duakua danik bakia. / No pienses que la paz sea gratuita. / Galdu barik ultzok, duakuak ez dittuk-eta. / Gure gizonorrek laster ikusi eban, danak duako errekadistatzat hartzen ebena. (Zirik 110s). Ik. duango.

duan [doan] . adlag. (TE). Gratis, de balde. Hamaiketatik hamabixetara, ardaua duan Plaza Barrixan. / De once a doce, vino de balde en la Plaza Nueva. / Tratua ein eben, erlojua konpontziarren bazkarixa duan (de balde, gratis) izatia. (Zirik 65). Ik. debalde.  Duan gehixago erabiltzen da eta debalde baiño hobeto dago.

duandu duantze [doandu] ( duandutze) . du ad. (TE). Poner gratis.   Duan ipini. Eskatzen eben, ez ardaua merkatzia, duantzia baiño. / Pedían, no que se abaratara el vino, sino que fuera gratis. / Ez da komeni gauzak duandutzia, estimaziño apur bat euki deixen. / No conviene que las cosas sean gratis, para que tengan algún aprecio.

duango [doango] . izlag. (TE). Gorrón,-ona. Beti eta alde guztietan, haura duangua. / Siempre y en todas partes, aquél un gorrón. / Gehixenetan frontoia duakuekin betetzen zan. (Ezten). Ik. duako.

duda iz. (TE). Incertidumbre, titubeo. Dudia da, bai-edo-ezian egotia. / La duda es estar en que sí en que no... / --Ona emon, gero, eh? --Bai gizona, horren dudarik ez euki. (Zirk 63). Ik. zalantza, ezbai, bai-edo-ez.