Logo Eibarko Udala

D LETRA

disdira [distira] . iz. (OEH). Brillo, resplandor, (fig) gloria, fama, esplendor. [...] Herri-gizonen disdirak jatorriz dittuelarik. (Ibilt 453)
disgustu [disgustu] (disgusto). iz. (OEH). Disgusto, desagrado. Petra bere andra kotxauak jaukak disgustua. (Zirik 26).
dohatsu izond. (TE). Dotado,-a, feliz, dichoso,-a.   Dohaindua, dohaiñak dittuana, egokixa. / "Con facultades, dotado" (TE, 293). Etxerako emazte dohatsua harek hartu dabena. / Esposa bien dotada para la casa, la que ha tomado. Ik. dontsu.
doillor [doilor] . izond. (NA). Ruin, mezquino,-a, despreciable, insoportable.   Leixaltasunik edo esker onik agertzen ez dabena, despreziua besterik bereganatzen ez dabena; zekena, sikua. Aittu eta, eskerrak emon be bai xinpatikua bada eta sinpatikia bada; pixkat doillorra bada be, tonta eiñ eta aurrera! / Doillorra da ba... gozagatxa! Ik. gozagatx.
dolare (dolara, tolare, tolara). iz. (ETNO). Lagar.   Sagarra edo mahatsa estutzeko lekua, prensia. Baitta sagardaua / txakoliña egitteko etxia edo tokixa be. Ik. mahastegi.
dolore iz. (TE). Dolor, pena, angustia, arrepentimiento. Ha zan gurasuen doloria, euren umiak hartara ikustiakin! / ¡Qué dolor el de los padres, con ver a sus pequeños en tal condición! / Hagiñetan miñ izaten dogu; bihotzian, doloria. / En las muelas solemos tener 'miñ', "dolor físico"; 'dolore', "dolor moral", en el corazón.  "Cuando nos referimos al dolor moral, recurrimos a la voz romance" (TE, 293).
Dolorietako Ama iz. ber. (TE). Madre de los dolores, virgen de los dolores. Kurutzian ondoren zoian Dolorietako Ama, zazpi ezpata bihotzian sartuta. / Seguía a la cruz la Madre de los Dolores, con siete espadas clavadas en el corazón.
domatzaille [domatzaile] . iz. (TE). Debelador,-a, sojuzgador,-a. Zesar Augusto, Kantabriako lurren domatzaille izentatzen dabe. / A César Augusto le suelen señalar como el debelador de las tierras de Cantabria.
domau
1. domatze [domatu] . du ad. (TE). Domar, amaestrar, amansar. Domauta eukazen dozenerdi bat lihoi. / Tenía domados media docena de leones. / Ez zan erreza bihor haura domatzia. / No fue fácil domar aquel potro. Ik. bezau.
2. domatze [domatu] . da ad. (TE). Doblarse, flexionarse. Atzeruzka domatzen da lurreraiñok. / Hacia atrás se combaba hasta el suelo.
domeka iz. (TE). Domingo. Domekan-domekan igotzen dogu Salbadorera, baketako egun eder bat pasatzera. / Todos los domingos subimos al alto de Salvador a disfrutar de un día de paz. / Domeka goiz batian, bart parrandan ein ebela-ta berandutxo jaiki ziran. (Zirk 73). Ik. igande.  Eibarren domeka erabiltzen da.
Domenja iz. ber. (AN). Nombre de mujer.   Andrazko izen arrunta Erdiaroan Gipuzkoan. Baitta Eibarren be.  Domenja de Recabarren (EOYE, 1453, 142. or. (JEL)). Domenja de Ibarra (EOYE, 1496, 435. or. (JEL)). Domenja de Vergara (EOYE, 1538, 319. or. (JEL)).
domiña [domina] . iz. (TE). Medalla. Domiñia urrezko katiagaz bialdu detsa andrageixari. / Una medalla con cadena de oro le ha mandado a su prometida.
doministikun [doministiku] (doministiku). iz. (TE). Estornudo. Hamar doministikun einda, burua arindu jata. / Con diez estornudos que he hecho, se me ha aliviado la cabeza.
Domuru Santu [Domu Santu(ru)] (Domu Santu ). iz. (TE). Día de todos los santos, todos los santos.   Domu Santu eguna, nobienbrian 1ian. Domuru Santu egunian hildakueri agertu bat eitten jakue, lotan diran lekuan. / El día de Todos los Santos se suele hacer visita a los muertos en el lugar donde duermen.  Azken urtiotan, erderian eragiñez, Santu Guztien eguna eta antzerakuak hasi dira entzutzen gaztien artian.  (Ibilt 228).
Don iz. ber. (TE). Don (señor).   Kortesiazko tratamendua. Don Antonio, Arrateko abadia, eta don Bizente medikua... Ik. jaun, Doña.  "En tiempos de nuestros padres, las únicas personas a quienes en Eibar se aplicaba el don, eran los sacerdotes y los médicos" (TE, 293).
don iz. (TE). Don, gracia, cualidad. Guzurrak esateko dona ekarri dau. / Ha traído el don de decir mentiras. Ik. dohatsu, dontsu.
don-don egin esap. (ETNO). Rifar, derivado de la fórmula que se usa para rifar.   Jokuetako berbia da. "Don, don, Beleron, Belerongo herrixan zazpi gizon dantzan, ni mozkorra, zu mozkorra, nahi dabenak kan-po-ra". / "Don, don, kikilimon, sarrakuke, sarramon, pike, pike, tortolike, ban-bu, zireketake, bu" / "Don-don, kikilimon, Don Ramuke, San Ramon, pike-pike, tortolike, ban-bu, zireketako bun".  ILek hauxe diño: "Oso eibartarra izan dogu, peto-petua, jatorra, joku batian edo bestian katigu nor izango dan erabagitzeko kantatzen genduan lau konpaseko beste rezitaziño polittau; korruan giñan danok banan banan eskuz markatzen juaten giñan, bueltan, lau konpasok, eta konpasaren atzen partia zeiñengan tokatzen zan haxe zan katigu"
Doña iz. ber. (EA). Doña (señora).  Eskoletako maistrak be Doña izaten ziran: Doña María, Doña Paca, Doña Petra, Doña Polonia...
Donostia l. iz. (TE). San sebastián. Bazatoz Donostiara Andramarixetan?
dontsu izond. (TE). Donoso,-a, feliz, dichoso,-a.   "Ona, santua, bedeinkatua" (AN). Gizon dontsua atara dozu semia. / Persona donosa has sacado en el hijo. / Asko ziran bete-izate haiñ dontsuari mira eiñda. (Ibilt 458) / Ongi etorri tren dontsua aspaldi genduan zure desiua. Ik. dohatsu, don.  Ikusi hirugarren adibidian "Eibarko trenaren inaugurazioan XIX. mendean kantatu ziran lehenengo bertsoen hasieria, Pedro Sarasketak El Pueblo Vasco egunkarixan, 1906ko ekainaren 12an argitaratuak". (AN).
dote iz. (TE). Dote, caudal que con este título lleva la mujer al matrimonio. Alabian dotia ordaintzeko, etxia hipotekau eban. / Para pagar la dote de su hija, hipotecó la casa.
dotedun izond. (TE). Que tiene dote, con dote. Dotedunan billa zan, eta halakoren baten topau eban bat bere zorigaiztorako. / Andaba tras una con dote, y por fin la consiguió para su desgracia.
dotezale izond. (TE). Cazadotes.   "Cazador de dotes" (TE, 294) Dotezalia demoniua, baiña beti ez zetsan ondo urten ipoiñ horrek. / Cazador de dotes era el demonio, pero no siembre le salió bien ese asunto.
dotore
1. izond. (TE). Elegante, distinguido,-a, excelente, bueno,-a. Jantzi dotoria, neska dotoria, etxe dotoria, afari dotoria. / Jantzi barri dotore harek. (Zirik 85). / Norbaitten lepotik afari dotoria ein eban. (Zirik 37).
2. adlag. (TE). Elegantemente, con elegancia, distinguidamente. Dotore agertu da, Ameriketan urte batzuk einda. / Ha aparecido elegante, después de haber hecho unos años en América.
dotoretasun iz. (OEH). Elegancia. Nundik norako diruekin jarabik gure andriak hainbeste dotoretasun? (Zirik 68).