Logo Eibarko Udala

B LETRA

baltzerako [beltzerako] . izlag. (TE). Moreno,-a. Han baserrixan, danak ziran baltzerakuak. / En aquel caserío, todos eran morenos. Ik. baltz.
1. baltzittu
1. baltzitze [belztu] ( baltzittutze) . du ad. (TE). Ennegrecer(se), oscurecer(se), broncearse.   Kolore baltza hartu edo emon. Masustak baltzittu dira sasixetan. / Las moras ya se han ennegrecido en los zarzales. / Aratostietan nahikua da arpegixa baltzittutzia koko agertzeko. / En Carnaval, basta con ennegrecer la cara para aparecer disfrazado. / Arzaiñ, euzkittan baltzittuta, nahiz neskatilla politta. / Pastora, morena del sol aunque bella doncella. / Hotzak baltzittuta dardaraka batian euan Pattakia gizajua. (Zirik 35).
2. baltzitze [belztu] . du ad. (TE). Difamar, desacreditar.   Iñon izen ona zikindu. Ahal eban guztia baltzittu eban bestien aldia. / Ennegreció todo lo que pudo la parte contraria. / Bestien aldia baltzitzia pentsau eban, beria zuritzia zalakuan. / Pensó ennegrecer lo de los demás, creyendo blanquear lo suyo.
2. baltzittu
2. [belztu] . iz. (TE). Cardenal, moradura, moratón.   Golpe batez edo hotzan eragiñez narru azalian gertatzen dan baltzunia, ubeldua. Ein destan atxumurkadiakin baltzittua laga desta besuan. / Con el pellizco que me ha dado, me ha dejado una moradura en el brazo. Ik. baltzittuna, baltzuna, odolbatu.
baltzittuna iz. (AS). Cardenal, moradura, moratón.   Baltzittu unia narru azalian, golperen batek-edo eraindakua. Ik. baltzuna, baltzittu, odolbatu.
baltzizka [beltzezka] . izond. (TE). Negruzco,-a. Artia arbolian orrixa, berde-baltzizkia. / La hoja de la encina, es verde oscura. / Mendiko eguzkegaz baltzizkia zan bera. (Ibilt 62).
baltzuna [beltzune] . iz. (TE). Parte oscura, punto oscuro, cardenal, moradura, moratón.   Bittarte edo una baltza. Baltzittua, baltzittunia. / "Porción oscura de una cosa" (TE, 215). Danok dittugu gura ez gendukezen baltzunak geure kontu. / Todos tenemos en nuestra historia puntos oscuros que no quisiéramos. Ik. odolbatu, baltzittuna, baltzittu.
bana zenbtz. (TE). Uno cada uno.   Zenbatzaille banakarixa da izatez. / "A razón de uno cada" (TE, 215). Bana emon desku, bai txikixori eta bai haundixeri. / Nos ha dado uno a cada, tanto a los pequeños como a los grandes.
banaka
1. izond. (TE). Escaso(s),-a(s), pocos,-as, alguno(s),-a(s), raro,-a. Bide zuzenetik, banakia; okerretik, kabidu ezinda. / Por el buen camino, algún suelto; por el torcido, a no caber.
2. adlag. (TE). De uno en uno, uno por uno, uno cada vez.   Banan. Illaran jarri gaittian banaka, eta guazen barrura. / Pongámonos en fila uno a uno y vayamos dentro. / Banaka, biñaka, launaka, zortziñaka... / Bigarren --batelarixak esan zetsen-- nerekingo kontu hori banaka amaittu biharko dozuela; neretzat lotsa larregi izango litzakianetik, testigu aurrian eiñ biharra ezkututan eiñ biharreko jardun hori. (Ibilt 455). Ik. banan-banan.
banakaren bat. esap. (OEH). Alguno,-a, alguno que otro. Bertako ipuiñik gehixenak Plazentziakoak izanarren, asko ta asko Eibarkuak dira, ta banakaren bat Elgoibar ta Bergarakoak. (Zirik 5).
banan-banan adlag. (TE). De uno en uno, uno por uno, uno cada vez. Danok, banan-banan, jakiñeko koska batzuetan jausten gara. / Todos, uno a uno, tropezamos con los mismos sabidos tropiezos. Ik. banaka.
banatu
1. banatze (banatutze) (banandu). du ad. (TE). Separar(se), dividirse.   Alkarregandik apartau, separau, banandu edo banandu erain. Banatu ein bihar izan zittuen, bakerik han gura bazan. / Los tuvieron que separar, para que allí hubiera paz. / Unamorixuan bizi ziran herrixak, banatu ziran danen zoritxarrerako. / Pueblos que vivían unánimes se dividieron para mal de todos. / Hainbeste jende banatutzia, ez zan gauza erreza. / No era fácil separar a tanta gente. / Gaizki konpontzekotan, hobe banatzia. / De no entenderse, mejor es separarse. Ik. apartau.
2. banatze . du ad. Repartir.   Errepartidu. Ik. partidu.
banatutako izlag. (TE). Divorciado,-a. Banatutakua da eta berriz ezkontzeko asmuetan dabill. / Es divorciado y piensa volver a casarse. Ik. bizi-alargun, apartautako.  Eibarren gehixago erabiltzen da -eta zan, TEk diñuan letz-, apartautako berbia (TE, 216).
banda iz. (TE). Banda, banda de música. Antxiñatikua Eibarko Bandia. / De muy antiguo la banda de Eibar. / Kanpoko banda horren tartian Plaentxiakua be urtero ekartzen da. Bandarik zelebriena izan da nola ez ekarri, horixe bai; Eibarko herrixa, jaixetan, ez dago Plaentxiako musikako banda barik pasatzeko, ez horixe. (Zirik 20).
bandada iz. (TE). Bandada.   "Con referencia a las aves de paso" (TE, 216). Edurrekin, hegabera bandadia jatxi zan. / Con las nieves bajó una bandada de avefrías.
bandera
1. iz. (TE). Bandera, pendón, estandarte.   Nazio, talde edo beste zerbaitten ikurtzat erabiltzen dan ehun zatixa, albo batetik mastari lotua. Bakian banderia, zurixa, odolagaz lohittu gabia. / La bandera de la paz, blanca, sin manchas de sangre.
2. izond. (TE). Pendona, mujer fácil, ligera, salida, muy suelta.   Lizun samarra, urtena. Banderia urten dau harek andrakumiak. / Aquella mujer ha resultado liviana. Ik. maribandera.
bandio iz. (ETNO). Balanceo, ladeo.   Plano bati buruz, alde batera zein bestera pieza baten mogimendua. Txapak karriatzerakuan bandiuakin kontuz ibilli hakitt, ostera bakotxian, bape konturatu barik baztar guztiak urratuaz ibiltzen haiz-eta; peorako horma guztiak be urratu dittuk.
bandixo [mandio] (mandixo). iz. (ETNO). Desván, granero. Ik. sabai, kortagain, ganbara.
bañero iz. (ETNO). Bañero, persona que atendía a los bañistas que iban a deba en verano, antes de la guerra.
bankada iz. (ETNO). Bancada, base.   Makiña baten sostengua edo oiña.
banku (banko). iz. (TE). Banco, entidad bancaria, financiera. Bankuak zorreri detse sari bat, eta hartzekueri beste bat hazixagua. / Los bancos pagan un interés por el dinero que reciben, y cobran otro mayor por el que prestan.
bape
1. [batere] . adlag. (EE). Nada, ninguno,-a. Erderarik bape ez genkixan. / Ez jatan bape gustatzen. / Pixkat bustitta be ez zeskun bape ardura. / Ganau-simaurrak [garixandako] bape ez dau balixo. Ik. bat be, bapez.  Ezezkuetan.
2. [batere] . adlag. Algo, alguno,-a. Ikusten dok bape? / Euskaldunik bape ikusi zenduan? Ik. iñor, ezer.  Galderetan eta baldintzazkuetan.
bape barik. adlag. ( -). Sin nada. Gerra denboran bape barik laga ginduezen.
bapez
1. [batere ez] (batbez). adlag. (TE). Nada.   "Contacción de bat be ez" (TE, 216). Billa ibilli gara baiña bapez topau... / Hemos andado en busca pero nada. / Gaur errezoiak balio dabena: bapez. / Lo que vale hoy la razón: nada. / Hori bakarrik eittekotan, bapez einda hobia zan. / Bueno, gaur ez dao astirik eta bapez.
2. [batere ez] (batbez). iz. (TE). Nada, ninguna cosa, carencia, el no tener nada, .   Bat be eza, bape eza. Zegozer baiño gitxiago da bapeza. / Menos que algo es nada. / Bapeza baiño gehixago da zegozer. / Más que nada es algo. / Zure batpeza, nere nahikua baiño gehixago. / Tu nada es más que mi bastante.
bapo
1. adlag. (JME). Estupendamente.   Edarto. Bapo bazkaldu genduan atzo. / Ayer cenamos estupendamente.  Bapo jan, bapo bizi, bapo ibili...
2. interj. (TE). ¡bien!, ¡fin!.   "Expresión con que se aplaude a los niños alguna acción" (TE, 217). Bapo!, dan-dana jan dozu! / ¡Bravo!, ¡has comido todo!  Umiekin erabiltzen dan berbetan erabiltzen da gehixenbat.
bar-bar onomat. (ETNO). Ruido producido por las castañas al cocerse, castañas cociéndose, onomatopeya.   Gaztaiñak egosten egitten daben zaratia. Gaztaiñak bar-bar egiñaz eta babak pil-pill egosi bihar dira.
baranda
1. iz. (TE). Barandilla. Barandiari oratuta jatxizu eskillaria, pikarra dago eta. / Baja la escalera agarrando el pasamanos, pues es muy pendiente.
2. izond. (NA). Golfo,-a, sinvergüenza, holgazán,-ana, irresponsable, botarate.   Zentzu peioratibua dauka eta persona bihurri, lotsa gutxiko, burubako eta atrebiduegaittik esaten da; baitta golfo samarragaittik be. Oin sosegauta dago baiña gaztetan baranda majua izandakua da.
baratero iz. (TE). Baratero.   "Boleta jokuan bolia batzen daben laguna; jatorriz, frontoiko edo bolatokiko sarixa jasotzen zebana" (ETNO). / "La persona que cobraba el barato en razón del arrendamiento del arbitrio, en el frontón y el juego de bolos" (TE, 217). Urte askuan izan zan baraterua eta iñori (ez zetsan) parkatzen harek baratua. / Durante muchos años fue el baratero y no perdonaba a nadie el barato. Ik. barato.