B LETRA
bri
onomat.
(
ETNO).
Sonido del teléfono.
Telefonuan zaratiana.
bri-brau
onomat.
(
ETNO).
Caerse o arrojar algo con fuerza.
Indarrez zeozer jaustia edo botazia.
Bri-brau!, sasitzan zihar.
Ik.
bra,
drau,
ras.
brin-brin
(krin-krin-krin, pri-pri-prin).
onomat.
(
ETNO).
Sonido de cristales rotos.
Kristal apurtuen zaratia.
Kristalak "brin-brin" etaratzen dau zaratia, kristalak "pri-pri-pri-prin-prin!".
brindoi
(briñoi, brinddoi).
iz.
(
NA).
Briñón,
nectarina.
bringa
iz.
(
ETNO).
Astillón,
duela.
Zatitutako egur zati luze eta lodixa.
bringau
bringatze
.
du
ad.
(
ETNO).
Partir(se) la madera.
Enborra erdittik behiñ eta barriro zatittu, nahi dan neurriko egur zatixa egiñ arte. Ez danez harixa hausten, indar haundixa dauke. Baitta egurra, berez, erdibittu be.
Ik.
zartau,
bitzau,
brintzau.
brintxolau
izond.
(
EEE).
Elegante,
bonito,-a.
Dotoria, argixa.
... soka baltzez lotutako ardi-narru zuri, brintxolauakin...
brintza
[printza]
(brinza, printza).
iz.
(
TE).
Astilla pequeña.
Eskuturra hausi eta brinzak haragixan katiau jakoz. / Se ha roto la muñeca, y las astillas se le han enredado en la carne.
brintzada
[printzada]
.
iz.
(
TE).
Raja,
hendidura,
grieta,
quebradura.
Zerbaitten gaiñazalian erabat hausteraiño heltzen ez dan eregi luze eta estua (ETNO).
Brinzadia agiri dau batetik bestera ontzi honek. / Este cacharro presenta una quebradura de un lado al otro.
brintzau
brintzatze
[printzatu]
(brinzau).
du
ad.
(
TE).
Rajarse(se),
agrietar(se),
quebrar(se).
Egurra zartau eta bi zati egin (ETNO). / Ebagi luzia eta sakona egin, egurrean, kristalian...
Leihoko kristala brinzau dau haixe bolada batek. / Una ráfaga de viento ha quebrado el cristal de la ventana. /
Berez brinzau da espillua. / El espejo se ha quebrado de por sí. /
Zenbat zabalagua kristala, errezaua brintzatzia. / Cuanto más ancho el cristal, más fácil de quebrar.
Ik.
krak egin,
bringau,
zartau,
bitzau.
bris-bris
(brist-brist, prist-prist).
adlag.
(
TE).
Brillantemente,
relucientemente,
brillos,
centelleo.
Bristadak, distirak.
Bris-bris agiri zan Zesterukua, Arraten. / Zesterukua aparecía como un foco de luz. /
Harek izarrak daka argi bizixa! Bris-bris dago!. /
Oiñeztua da, ba, "pris-pris-pris" eitten dabena zeruan!
/
Gertau zittuan bris-bris zaldixa eta honen apaiñ guztiak, eta hala be, bere galtzairuzko petua, eta zorioneko egunian, juan zan soñian hau espillua letz ebala, baiña zapi eder bategaz estalduta. (Ibilt 459).
/
Zaldun jatorrak agertu eban bris-brisko petua, esanaz señoriari beittu zeilla espillu artan. (Ibilt 459).
brist egin.
du
ad.
(
TE).
Brillar,
resplandecer.
Bristaria egin, bota.
Urriñera, brist eitten eban euzkittan diamante ederra balitza letz, birixua izanakin. / A lo lejos brillaba al sol como un hermoso diamante, con ser un vidrio.
brist erain.
[brist eragin]
.
dio
ad.
(
TE).
Abrillantar,
dar brillo.
Norbaitt zeozeri brillua ataratzen ipini.
Brist erain netsazen oiñetakuak mutiko bati, bizarra kentzen zesten artian. / Le hice lustrar los zapatos a un muchacho, mientras me afeitaban.
Ik.
argi erain.
bristara
[bristada]
(bristada).
iz.
(
TE).
Resplandor,
fulgor,
destello,
brillo.
Oiñaztu baten bristaria izan da. / Ha sido el fulgor de un rayo. /
Hori da pitxi politta! zelako bristadia daukan!.
bristaratsu
izond.
(
TE).
Brillante,
resplandeciente.
Diamantia ez bakarrik bristaratsua, baitta munduan dan harririk gogorrena be. / El diamante, no sólo es resplandeciente, sino también la piedra más dura que existe.
Ik.
bristari.
bristari
izond.
(
AN).
Brillante,
resplandeciente.
Brist egitten dabena (AN).
Txinbistia bristari ez dala ariñago, nere pentsamentuen harutz ta honutzak baiño. (Ibilt 369).
Ik.
bristaratsu.
bro-bro
(bar-bar, bor-bor, pro-pro).
onomat.
(
TE).
Hervir,
cocer con relativa fuerza.
Irakittia, baiña indarrez, pil-pil baiño gehixago.
Bakillaua pil-pill, eta porruak bro-bro. /
Kontuz, babak "bro-bro" dakazuz irakittan eta erre egingo jatzuz.
Ik.
pol-pol,
pil-pil.
brotxa
(broka).
iz.
(
ETNO).
Brocha.
Baskulagiñan erreminttia, kanalak neurrira kalibratzeko; mailluka-kolpeka sartzen da ajustau nahi dan kanalian. Armerixako berbia da.
Brotxatzeko makiñetan tira edo bultza eginda abanzatzen dau erreminttiak, baiña eskuzko brotxaketan mailuka-kolpeka.
brotxa-juego.
iz.
(
ETNO).
Juego de brochas.
Jueguak hiru brotxa-edo izaten dittu; kanal edo barru bakotxandako bere brotxia. Baskulagiñan erraminttia da, armagintzakua.
bru-bru
(bur-bur).
onomat.
(
TE).
Onomatopeya del rumor.
Zurrumurrua.
Bru-bru dabill herri guztian zein dan lapurra. / Por lo bajo todo el mundo dice quién es el ladrón.
Ik.
mor-mor,
txu-txu.
bruñidore
iz.
(
ETNO).
Bruñidor de objetos grabados.
Grabautako zenbait piezari brist eraitteko erabiltzen dan erreminttia.
bruñidu
bruñitze
.
du
ad.
(
ETNO).
Bruñir.
Grabauko berbia da.
Zenbait grabau bruñidu eta gero dotore gelditzen dittuk.
bu
onomat.
(
ETNO).
Sonido del mazo.
Mailuan zaratia.
Maillua da haundixa!: ha, jo eta "bu!" egittekua, eta bestia ba ultzia jostekua, txikixa. Maillua... bu! botatzeko, kuñia eta sartzeko...
bu-bu-bu
onomat.
(
ETNO).
Sonido de una máquina.
Makiñian zaratia.
Ba, bai-bai!, "Bu-bu-bu-bu", makiña bat!, kontinuamente biharrian.
buelo
iz.
(
NA).
Volumen.
Berrogeta sei kilo ero, anegia. Oiñ! pixu diferentia eukitzen dabe artuak eta garixak be. Garixa astunaua izeten da buelo igualian artua baiño, eta hamen neurrixa iguala da, eta orduan pixua kanbixau eitten da.
buelta
1.
iz.
(
TE).
Regreso,
retorno,
vuelta.
Behin tabernan, noiz danik bez bueltia. / Una vez en la taberna, ni pensar en el regreso.
Ik.
itxulitze.
2.
iz.
(
TE).
Contorno,
periferia.
Etxian buelta guztia, dana zan loratei bat. / Todo el rededor de la casa era un jardín.
Ik.
jira.
3.
iz.
Giro,
vuelta.
Ez najok berihalakuan harrapauko, buelta biterdiren bentajia jaroiat eta. (Zirik 87).
/
Eztabaida guztietan, jira ta buelta, aberatsak beriari eutsitzen zetsan. (Zirik 9).
Ik.
jira,
bira.
4.
interj.
(
TE).
¡a repetir!,
¡vuelta!,
¡nulo!,
¡otra vez!.
"En los juegos, orden de repetir el lance por no haber procedido en ley" (TE, 276).
Buelta!, horretara ez dau balio ba! / ¡Otra vez, pues no vale de esa manera!
buelta emon.
dio
ad.
(
TE).
Darle vuelta,
invertir.
Buelta emoixozu soiñekuari. / Dale vuelta al vestido.
Ik.
bueltia emon.
buelta hartu.
du
ad.
(
TE).
Dar la vuelta,
girar,
volver.
Laupagon buelta hartu dot afaittarako ez dakiran belutu. / En Laupago he tomado la vuelta, para que no se me hiciera tarde para la cena.
Ik.
itxuli,
buelta egin,
jira egin,
bira egin.
bueltia emon.
dio
ad.
(
TE).
Darle la vuelta,
cambiar,
girar.
Sutan dagon bixiguak, bueltia emon biharra dauka. / El besugo que está al fuego, necesita darle vuelta.
Ik.
buelta emon.