Eibarko euskara hiztegia
B LETRA
bala
iz.
(TE).
Bala,
proyectil.
Armerixako berbia da.
Baliak jiran urten deixan, kañoia erreixau bihar izaten da. / Para que el proyectil salga girando, es menester rayar el cañón.
balantza guztiak alde ez izan
esap.
(JME).
No tener todas las opiniones a favor.
Iritzi guztiak aldeko ez izan
Ta aitzen emon biharrian nago Mateo Mujika beasaindarra danez, Bergaran balantza guztiak ez dittuala alde.
balastro
iz.
(NA).
Balasto,
piedra menuda.
Agiñan probak eitteko, aurretik ba lurra ero, balastrua ero... aurreko urte batzuetan; eta gero kaltzadia.
balde
iz.
(TE).
Balde,
cubo.
Bete eban urez baldia eta jaurti zetsan burutik behera. / Llenó el balde de agua y se lo tiró por la cabeza.
baldin
part.
(TE).
Si.
"Partícula que caracteriza formas del condicional" (TE, 213).
Zazpiretarako agertu baldiñ ez banaiz, ez luzeruago nere zaiñ egon. / Si es que no vengo para las siete, no me esperéis más. /
Neregaz etorri baldin baziñaz, ez jatzun hori gertauko. / Si hubieras venido conmigo, no te hubiese ocurrido eso.
Ik.
ba.
TEk aparteko ezer ez diñuan arren, gaur egunian behintzat eibartar petuak ez dabe erabiltzen hau berbiau.
bale-buleka
iz.
(ETNO).
Al escondite (juego).
Ik.
ezkutatzen.
Bizkaiko kostaldian be antzera esaten da.
balea
(balia).
iz.
(TE).
Ballena.
Itsas urriñetara urtentzen eben baleatara. / Salían a lejanos mares a por la ballena. /
Patxiko Garratza balian lazkotxe mutilla da. (Zirik 70).
Kosta aldetik sartutako berbia dala pentsau leike; gaur egunian ez da erabiltzen Eibarren.
baleitteke
1.
[baliteke]
(balitxeke, baleike).
esap.
(TE).
Puede ser.
Baleitteke ni etortzia okerrik ez badot. / Puede ser que venga si no tengo algún contratiempo.
Gaur puede ser esateko, konjeturia aitzen emoteko, aittatutako forma bixak erabiltzen dira; baiña izan-en ahalezko adizki bizitzat leike erabiltzen da bakar-bakarrik, l(e)itteke zihero lexikalizauta dago.
2.
[baliteke]
.
esap.
(TE).
¡que te crees tu eso!,
¡sí,
ya!,
¡y un jamón!.
"Frase común que tiene el mismo sentido que la castellana de: ¡Que te crees tú eso!" (TE, 213).
Baleitteke, Pistonek andriari esan zetsana.
Gaur egunian ez da holan erabiltzen, baiña baleike esaldi famaua izatia TE Eibarren bizi izan zan sasoian (edo-eta aurretik).
balientekerixa
(balientekeria).
iz.
(OEH).
Valentonada.
Ezkontzia, gaztetan eitten dan balientekeria bat besterik eztala. (Zirik 125).
balio
interj.
(TE).
¡vale!,
¡ya!.
"Voz con que se da salida en las competencias" (TE, 213).
Balio!, ia zein lehenago heltzen dan erreixara! / ¡Vale!, ¡a ver quién llega antes a la raya!
Ik.
bat bi hiru eta lau.
balio erain
[balio eragin]
.
dio
ad.
(TE).
Hacer valer,
revalorizar.
Zeozeri balixua emon erain.
Itxaittiakin, diru asko balio erain zetsan bere lur saillari. / Con esperar, hizo valer mucho dinero a su pedazo de tierra.
balio izan
2.
(balixo izan).
du
ad.
(TE).
Servir,
valer,
ser útil,
ser válido.
Balioduna izan, eraingarrittasuna izan.
Etorri ziran denboretan, balio izan zetsan eukan eruan haundixak. / Hoy en día vale mucho el tener escuela. /
Hori tranpia da, ez dau balio. /
Neska horrek asko balio dau.
balixau
1.
balixatze
[baliatu]
.
da
ad.
(TE).
Aprovecharse de,
valerse de.
Asmoren batendako (zerbaitt edo norbaitt) erabili.
Zaintzaillien loaldi txiki batekin balixau nintzan iges eitteko. / Me valí de un sueñecito de los guardianes, para escaparme.
2.
balixatze
[baliatu]
.
du
ad.
(TE).
Revalorizar,
valorizar.
Balio erain.
Hartu eban gari apurra, ondo balixau eban. / Al poco trigo que cosechó le hizo valer bien.
Ik.
balio erain.
balixo
[balio]
.
iz.
(TE).
Valor,
precio.
Diruan balixua da, lanian ataratako zenbat gauza edo gei hartu zaikezun bere ordez. / El valor del dinero es cuántas cosas producidas por trabajo puedes adquirir en cambio.
balixotasun
[baliotasun]
.
iz.
(TE).
Valor,
precio.
Urrian balixotasuna, urrixa dalako. / El valor del oro, porque es escaso.
balle
iz.
(TE).
Agrupación / barriada rural.
"Especie de fraternidades en que se divide la parte rural de nuestro término municipal" (TE, 214).
Arrate ballia Eibarren aberatsena. / La 'baillia' de Arrate, la más rica en Eibar. /
Eibarren bost auzo dare: Arrate Ballia, Gorosta Ballia, Kiñarra Ballia, Mandiola Ballia eta Agiña. /
Balle honetan, gitxi gorabehera, 30 bat basarri egongo dittuk.
Gehixenetan izenakin batera doia: Arrate Balle, Gorosta Balle, Kiñarra Balle, Mandiola Balle... Baiña eskualde edo aran
esanguriakin be erabiltzen da, bera bakarrik.
balore
iz.
(TE).
Valor,
valentía,
arrojo,
audacia,
ánimo.
Ez da balore gitxi bihar han egixa esateko. / No hace falta poco valor para decir allí la verdad. /
Zu!, eta hórrek dake baloria! Piñuak ekarritta eozen hor; hartu eta eruan ixil-ixilik.
/
[Orberen iritzixa bertsuetan] Eibarrek entzute txarra dauka kanpuan gezurrari baloria emateien lekuan, federik ez degula esateute bear dan moduan. (Zirik 124).
Ik.
odol,
ausartasun.
Balore da erabiliena, odol gitxiago eta ausartasun gitxiago ondiok.
baltz
2.
[beltz]
.
izond.
(TE).
Terrible,
espantoso,-a,
nefando,-a,
triste,
desgraciado,-a.
Zeozer txarra aitzen emoteko: tristia, negargarrixa, bildurgarrixa, zoritxarrekua.
Baltza be baltza harek ein dabena. / Nefando lo que aquél ha hecho. /
Baltzena zan, hangotxe apopillajia pagatzeko lain be ez ebala eukitzen. (Zirik 142).
Ik.
itzal.
3.
[beltz]
.
izond.
(TE).
De piel oscura,
moreno,-a.
Ik.
baltzerako,
baltx.
Modu afektibuan esateko, palatalizaziñua egitten da sarri, eta askotan repetiduta esaten da: baltxa, bal-baltxa, "morenito,-a" esateko.
4.
[beltz]
.
iz.
(TE).
Liberal,
en las carlistadas.
Txapel-zurixak herrixan sartu baiño lehen, baltzak urten bihar izan eben. / Antes de que los boinas blancas entraran en el pueblo, los negros hubieron de huir.
5.
[beltz]
.
iz.
(TE).
Negro,-a,
de raza.
"Etíope de las Escrituras" (TE, 214).
Ez dogu ezagutu guk baltzik gure aldietan. / No hemos conocido negros en nuestros términos.
baltz egin.
esap.
(TE).
Escribir.
Papelak baltz eitten kerizan edo pikatxoiakin euzki-galdatan jardun, ez da bardiña. / No es lo mismo escribir a la sombra que trabajar con el pico al sol.
baltza izan.
esap.
(EEE).
Ser terrible,
ser duro,
ser tremendo.
Baltza dok ba! Holakua be neri pasau bihar! /
Hau dok baltza! Bosgarren pisutik jausi eta hor dabik dantzan.
"Harridura edo haserrea adierazteko interjekzioetan asko erabiltzen da" (EEE, 24).