Logo Eibarko Udala

B LETRA

bizi
1. iz. (TE). Vida. Lurrian, uretan eta haixetan, dana da bizixa; suak bakarrik ez detsa lekurik emoten, infarnuan izan ezik. / En la tierra, en el agua y en el aire, todo es vida; sólo el fuego no le da lugar, excepción hecha del infierno. / Bizixagaz ordaindu biharko dozu zeure irutxurra. (Ibilt 480). Ik. berebiziko onduen.
2. [minbizi, bizien] . iz. (TE). Cáncer. Gaitz bildurgarrixa bizixa, ez dalako ezagutzen zerek sortzen daben eta zeregaz osatu laikian. / El cáncer, enfermedad espantosa, porque no se sabe su causa ni con qué se pueda remediar. Ik. bizixan.  Bizixana gehixago erabiltzen da; gaur egunian, minbizia be entzuten da eta gehixago kantzerra.
3. izond. (TE). Ágil, vivo,-a, dinámico,-a, rápido,-a. Pelotari bizixa, besterik ez lakua. / Pelotari ágil, como ningún otro. / Bixiza tratuan, eta beti bere alderakua. / Vivo en los negocios, y siempre a su favor. Ik. azkar, bizkor.
bizi nahi izan. esap. (TE). Querer vivir, sobrevivir, subsistir.   "Lan edo zeregin gogorretan jarduteagatik ordain urria daukanari esaten zaio" (EEE). / "Se dice de las labranzas pobres o de los rudos y humildes trabajos que se pagan mal y denotan el esfuerzo de vivir" (TE, 269). Horixe bai dala bizi nahi! / ¡Eso sí que es querer vivir! / Hala aurkittu zan, alde batera hill guran ez beitzeko bere pauso lotsagarrixa; eta bestera bizi nahixan, Zaldunagan mendakatze gogorra ahaldutzeko. (Ibilt 478). Ik. bizigura, bizinahi.
bizi txar. iz. (TE). Mala vida, vida miserable. Basarrittarra, tirri, tarra, zapuan zuluan bizi txarra.  TEk diño euren sasoian mutikotan kantatzen ebela.
bizi izan bizitze . da ad. (TE). Vivir, residir, durar.   Bizixa izan, bizirik egon; bizi iraun; bizi izateko, bizitzeko; zelan bizi; nun bizi... Munduan bizi diran bizidun guztietatik, batzuk jaixo eitten dira eta beste batzuk erne. / De todo lo que vive en el mundo, unos nacen y otros germinan. / Lehelengo biharra, bizitzia; gero, filosofixetan jarduntzia. / La primera necesidad es vivir, luego filosofar. / Bizi izatia ez da gauza ariña gaurko mundu honetan. / El vivir no es cosa sencilla en el mundo de hoy.
bizi-alargun izond. (TE). Divorciado,-a, separado,-a.   Ezkonlagunaz bizi ez dana. / "Se dice de los cónyuges, cuando media separación de cuerpos" (TE, 268). Bakotxa bere aldetik bizi-alargun dabiz. / Cada uno por su lado, hacen vida separada. Ik. banatutako, apartautako.
bizibide iz. (TE). Modo de vida, modo de sustento, empleo, profesión. Burubidia esaten dan eraz, bizibidia. Ik. bizimaiña, bizilege, bizimodu, biziera.
biziera iz. (TE). Modo de vida, manera de vivir. Haren bizieria, alperrik goittik ibilli haundiki artian, ez jata gustatzen. / Aquella su manera de vivir, aunque ande por lo alto y en compañía de grandes, no me gusta. Ik. bizilege, bizimodu, bizimaiña, bizibide.
bizigura iz. (TE). Ganas de vivir, apego a la vida, instinto de conservación. Biziguria, bizi garan guztiok dogun berezko nahi izate bat. / El deseo de vivir es un instinto común a todos los que vivimos. Ik. bizinahi.
bizikleta iz. (OEH). Bicicleta. Baiña, hik bizikletan ibiltzen badakik ala? (Zirik 15).
bizilagun iz. (TE). Cohabitante, compañero,-a de piso, vecino,-a.   "Se dice de los que comparten la vivienda, generalmente por razones de economía" (TE, 268). Bizilagun bizi ziran bi eta hiru famelixa. / Cohabitaban dos y tres familias.
bizilege iz. (TE). Norma, regla, ley de vida, modo de vida.   Bizitzeko era, modua, araua. Jarritta atia zaindu, hor bere berrogei urteko bizilegia. / Sentado cuidar la puerta, hé ahí su acomodo de vida durante cuarenta años. / Horko [...] bizilegian ikustekua. (Ibilt 321). Ik. bizimaiña, bizimodu, biziera, bizibide.
bizimaiña [bizimaina] . iz. (TE). Forma, modo de vida, manera de vivir. Lau oholekin eindako txabola baten eukan bere bizimaiñia. / En una cabaña hecha con cuatro tablas tenía su manera de vivir. Ik. bizilege, bizibide, bizimodu, biziera.
bizimodu iz. (TE). Modo de vida, oficio, sustento. Duako biharrekin eukiko dok hik bizimodua! / ¡Con trabajos gratuitos vas tú a vivir! / Hau da, gizon, emoten destazun bizimodua! / ¡Ésta sí­ que es, marido, vida la que me das! / Hamentxe gertau jaku bizimodua. / Aquí se nos ha presentado una manera de vivir. / Andriak frakak izan arren ez zeroian bizimodu txarra gure Txorixak. (Zirik 76). Ik. bizilege, bizimaiña, biziera, bizibide.
bizimoduko (bizimodoko). iz. (EEE). Prostituta. Gazte denporan bizimoduko andria izan zan.
bizinahi iz. (TE). Ganas de vivir, apego a la vida, instinto de conservación.   Bizitzeko gogo bizixa. / "Se dice de las labranzas pobres o de los rudos y humildes trabajos que se pagan mal y denotan el esfuerzo de vivir" (TE, 269). Ikusi dozu ortutxua aldapa haundi batian eta diñozu: Hori dok bizinahixa, hori!. Ik. bizi nahi izan, bizigura, nahi.
bizio iz. (ETNO). Deformación, tendencia a deformarse, vicio.   Egurrak okertzeko jokeria eukitzia. Bizio gaiztua, txarra. Honek egurronek jakak biziua!, berriro be okertu dok. / Ez, eztot holako bizio txarrik. (Zirik 102).
bizioso izond. (ETNO). Madera con tendencia a deformarse.
biziotxo iz. (OEH). Vicio pequeño.   Bizio-ren txikigarrixa. Biziotxoren batzuek izanarren ondo gizon ona zonan. (Zirik 27).
bizipoz iz. (TE). Alegrí­a de vivir, aliciente, ilusión. Danok bihar dogu bizipozen bat, eta zorionekuak gauza on baten daukenak euren bizipoza. / Todos necesitamos algún aliciente en la vida, y dichosos los que pusieron ese aliciente en alguna cosa buena. / Ezetza baneu nere maittiagandik, munduan gehixago ez neuke izango bizipozik. (Ibilt 477).
bizirik adlag. (OEH). Con vida, vivo,-a.   Bizixa dabela. Deba ibai erdi inguruko ibarretan bizi-bizirik dabillen
hizketan. (Zirik 7).
 Bizirik indartuta: bizi-bizirik.
biziro adlag. (TE). En la vida. (Ez da) Biziro ikusi beste horrenbeste... / En la vida se ha visto otro tanto. / Astiro, biziro, betiro, zihero... Ik. bizixan.  Gaur egunian ez da hau berbiau zentzu horretan erabiltzen. Halako elipsiak ikusten dira "Lexikoia"n: (ez da) biziro...
bizitegi (bizitei). iz. (TE). Vivienda, domicilio, lugar donde se habita. Biziteixak gehittu biharra agertu da gerria ezkero alde guztietan. / Después de la guerra, en todas partes se ha manifestado la necesidad de aumentar las viviendas. Ik. habitaziño, etxe, bizitza.
bizittasun [bizitasun] . iz. (TE). Agilidad, vitalidad, viveza. Larogei urtekin haren bizittasuna, gazte askok hartuko leukie. / Muchos jóvenes desearían la agilidad de aquél con sus ochenta años.
bizittu bizitze [bizitu] ( bizittutze) . du ad. (TE). Activar(se), avivar(se), hacer(se) más vivo.   Bizixago bihurtu, bizittasuna hartu edo emon. Sua, lehenengo biztu eta gero bizittu. / El fuego, primero encenderlo y luego avivarlo. / Ez da erreza sua bihar dan beste bizittutzia burdiñia urtzeko. / No es fácil avivar el fuego al punto que es necesario para fundir el hierro. / Hauspuen zeregiña, sua bizitzia. / La función de los fuelles es avivar el fuego.
bizitza
1. iz. (TE). Vivienda, domicilio, lugar donde se habita.   "Lugar donde se vive" (TE, 701). Zuk diñozun baserrixan, bizitza bi dira. / En el caserío que tú dices, son dos las viviendas. Ik. habitaziño, etxe, bizitegi.  Etxebizitza da gaur egunian gehixenbat erabiltzen dana.
2. iz. (TE). Vida. Gure lehenengo gurasuak jakintasuneko zugatzetik jan eben bezela, jan izan balebe bizitzako arbolatik, izango genduan ezilbihartasuna, onan eta txarran ezaukerian tokixan. / Si nuestros primeros padres, así como probaron del árbol de la ciencia, hubiesen comido del de la vida, hubiéramos tenido la inmortalidad en lugar del conocimiento del bien y del mal.
bizixan
1. adlag. (TE). En la vida. Bizixan (ez dau) eukiko dirurik arlote horrek... / Nunca en la vida tendrá dinero ese manirroto. Ik. biziro.  Gaur egunian ez da egittenTEk adibidian egitten daben elipsi hori: Bizixan eukiko...
2. [bizien, minbizi] (bizixen). iz. (EEE). Cáncer. Bizixanak jota hil zan. Ik. bizi.  Gaur egunian, minbizia be erabiltzen da, eta gehixago kantzerra.
bizixo [bizio] . iz. (TE). Lombriz, parásito intestinal.   Hestietako txitxaria (ETNO). Umetan sarri eukitzen dira bizixuak. / Las lombrices son frecuentes en los niños. / Gure ume txikixa erdi-gaixorik dago. Bizixuak ei dakaz, eta badakizu, larri samar.
bizixo-bedar. [bizio-belar] .
Jaione Isazelaia
1. [bizio-belar] . iz. (TE). Lombriguera. (Tanacetum vulgare).   "Planta medicinal" (TE, 270) Emoixozu bizixo-bedarrekingo ura. / Dale una infusión de la hierba vermífuga.
2. [bizio-belar] . iz. (ETNO). Heléboro verde. (Helleborus viridis).