Logo Eibarko Udala

B LETRA

birrittan [birritan] . adlag. (AS). Dos veces. Ik. bittan.
birzahi iz. (ETNO). Salvado menudo, remoyuelo. Ik. zahi-birrin, birrin.  Guk ez dogu jaso (birrin eta zahi-birrin bai), baiña Mogelek badarabil eta gure inguruan be jaso da (JME, Izag...).
bisitta [bisita] . iz. Visita. Alabian bisittia euki dot gaur. / He tenido visita de mi hija. / Presuak gustora hartzen dittue lagunen bisittak. / Los presos siempre cogen a gusto las visitas. Ik. sartu-urten.
bisittia egin. [bisita egin] . esap. Visitar, hacer una visita. Ez detsa bisittarik egin juan daneko hillabetian. / No le ha visitado desde el mes pasado. / Bisitta bat egin detse lagunak Pedrori. Ik. sartu-urten bat egin, agertu bat egin.
bisittau bisittatze [bisitatu] (bisittatutze) . ad. Hacer una visita, visitar. Ospittalian dakaten laguna bisittau dot gaur. / He visitado al amigo que está en el hospital. / Presuak eta gaixuak bisittatzi beti dao ondo.
bista
1. iz. (TE). Visión (sentido), vista (sentido). Piskat irakortzen dot, eta bistiak zelan ez destan laguntzen, ba lo hartzen dot.. / Batek esaten ebana: bistia ona eta alkar ikusi ezin. / Lo que uno decía: buena vista y no poder verse el uno al otro. / Bista ona eta alkar ikusi ezin. Ik. ikuste, ikusmen, begixen bista.  Bista arruntagua da ikusmen baiño. / "Sinón. ikusmena pero no se usa sino en lenguaje literario" (TE, 265). / Leku-denborazko kasu markak hartzen dittu beti, inesibua (bistan) eta ablatibua (bistatik) gehixenetan, baiña adlatibua (bistara) be izan leike. Alboko aditzak: egon, kendu, egin...
2. iz. (NA). Vista, panorama. Santa Kurutzek bista politta dauka, bista haundixa dauka.
bistakua izan. esap. (TE). Estar a la vista, saltar a la vista, ser evidente.   Argi egon. Bistakua zan zer etorriko jakon, bide hartatik ibiltzera ezkero. / Estaba claro qué había de sucederle de seguir por aquel camino.
bistan. adlag. (TE). A la vista, públicamente. Bistan eta ez ezkutuan, egunero izan naiz zuegaz Jaungoikuan etxian eta... / Pública y no ocultamente, todos los días he estado con vosotros en el templo y... Ik. agirixan.  Bistan arruntagua agirixan baiño. / "Dicho mejor: agirixan" (TE, 264).
bits iz. (TE). Espuma. Itsas-baztar guztia zan bitsa. / Todo el litoral era espuma. Ik. eztibits.
bitsadera iz. (ETNO). Espumadera.   Zali moduko sukalde tresnia, haundixa eta zuloduna, bitsa kentzeko edo janarixak ataratzeko erabiltzen dana.
bittarte
1. [bitarte] . iz. (TE). Rendija, grieta, intersticio. Ohol bixak bat ein bihar daben lekuan, bittartia gelditu da. / En el lugar que deben juntarse las dos tablas, ha quedado una rendija. / Horma zahar sikua zan bittartez beteta; eta bittarte harek, sube gordelekuak. / La vieja pared sin argamasa, estaba llena de intersticios para habitación de culebras.
2. [bitarte] . iz. (TE). Momento, rato.   Denporazko esanguria dauka. Bittarte bat hartu eta etorri zaittez zer darabilgun ikustera. / Toma un momento y ven a ver lo que hacemos.
3. [bitarte] . postp. (TE). Entre [prep].   Lekuzko eta denporazko esanguria hartzen dau. Urko aldeko tontorrak eta Galdaramiño aldekuak lagatzen daben bittartian (dago) Eibar. / En el espacio que se da entre los cerros del lado de Urko y del de Galdaramiño, está Eibar. / Arastostiak eta Paskuen bittartian, Garizumia. / Entre los Carnavales y las Pascuas, la Cuaresma. Ik. arte.  Postposiziñuak berak kasu markak hartzen dittu, inesibua gehixenetan (bittartian), baiña ablatibua (bittartetik) eta adlatibuak (bittartera) be izan leikez. Aurretik jokatutako adizkixa daukanian benderatzaille bihurtzen da.
-(e)la bittarte. [-(e)la bitarte] . postp. (OEH). Por medio de, a causa de. Ondoren, zaldunorrek sentidu eban gaiñeko estalkixa kentzen zetsala bateronbaten esku sorgiña (zala) bittarte. (Ibilt 467). / Diabrua zala bittarte. (Ibilt 455).
-en bittartez. [-en bitartez] . postp. Por medio de, mediante.   Aittatzen diranak bittarteko dirala, laguntzaz: -n bittartez. Ik. arte, tarte.  Asko erabiltzen da.
bixen bittartian. [bien bitartean] . adlag. (TE). Mientras tanto. Bixen bittartian, zeregaz biziko naiz? / En el entretanto, ¿con qué viviré?
Bittor (Bitor, Bitxor). iz. ber. (TE). Víctor. Bitor Haundixa eta Bitxor Txikixa, bixak montadoriak, eta Elgeta-kalian.
Bittorixa [Vitoria-Gasteiz] (Bitorixa, Bitxorixa). l. iz. (TE). Vitoria-gasteiz. Gure ama zan Bitorixakua. / Nuestra madre era de Vitoria.
bitzakor izond. (ETNO). Quebradizo,-a.   Bitzatzeko jokeria daukan egurrari esaten jako. Hau dok egur bitzakorra!, dana zartau dok!.
bitzau bitzatze [pitzatu] (pitzau). da ad. (ETNO). Rajarse, resquebrajarse.   Egurra erdittik berez zabaldu. Ik. zartau, brintzau, bringau, krak egin.
bixamon
1. [biharamun] (biharamon). iz. (TE). Resaca, malestar.   Gorputzaldi txarra, parranda egunan biharamonian eukitzen dana. / "Se dice del mal cuerpo que sigue a la noche de orgía" (TE, 255). Jan eta eran eta droga haundiko egunak, bixamona garratza. / Los días de comer, beber y divertirse, amargo día siguiente. / Egun zoruen ondoria, biharamona eta korputzaldi zatarra. / Lo que sigue a los días orgiásticos, postración y mal cuerpo. / Zorixoneko bixamona, gau guztikua bota eben plaentxiatar birena. (Zirik 146). Ik. aje.  Eibarren bixamona erabiltzen da; biharamona oso gitxi.
2. [biharamun] (biharamon). iz. (TE). Día siguiente.   Hurrengo eguna. Andra Mari biharamona, San Roke, Deban. / Andra Mari bixamon batian. (Zirik 15).
bixar [bihar] . adlag. (TE). Mañana. Bixar ezkontzen da, andrakume polit bategaz. / Mañana se casa con una mujer bonita. / Bixar egualdi ona; prailletxuak makillatxua gorutz altzau jok-eta. (Zirik 105). Ik. gaur, atzo.
bixar arte. esap. Hasta mañana.   Agur esateko moduetako bat. Bixar arte esanda juan da, beste barik. / Se ha ido sin más que decir hasta mañana. / Bixar arte baldin Jaungoikuak gura badau! / ¡Hasta mañana, si Dios quiere! / Horretxegaitik pa, bixar arteraiño badaukak. (Zirik 116). / Sartu zan beste bezero bat eta barrukaldera begiratu ta "bixar arte" esan da alde eban. (Zirik 116). Ik. arte.
bixarko [biharko] . iz. (TE). El mañana, futuro, porvenir. Bixarkuari begiratuta dihardut zeregiñ honetan. / Mirando al mañana estoy en esta labor. / Gabardiñia bixarko eta etzirako eginda daka! (Lehen umieri erropia oso haundi egitten zetsen, luzero erabiltzeko moruan). / Tener para una temporada.
bixarko egunen baten.   Loc.adv. que se usa refiriéndose a un futuro indefinido (TE, 267).
bixarko egunen baten El día de mañana.   Loc.adv. que se usa refiriéndose a un futuro indefinido (TE, 267). Bixarko egunen baten bihar baldin banozu, badakizu nun naguan. / Si me necesitaras el día de mañana, ya sabes dónde me tienes. (Dónde estoy).
bixigu [bisigu] . iz. (TE). Besugo. (Pagellus bogaraveo). Behin baten, Ondarruako arrantzaliegaz bixigutara izanda nago, eta hain zuzen itsaso hasarria sortu jakun kaletan giñala. / He estado una vez con los pescadores de Ondarroa a por besugo, y justamente nos cogió una borrasca en alta mar. / Arrantzaliak gaur bixigutan. / Los pescadores hoy a por besugo.
bizar
1. iz. (TE). Barba. Arpegixan ez jakon agiri gizon hari bizarra baiño besterik. / No se veía en la cara de aquel hombre sino barba.
2. iz. (TE). Rebarba.   Galdaketan, forjauan edo mekanizaziñuan piezian inguruan edo ertzetan sortzen dan sobrako eta kendu biharreko materixala (ETNO). / "Rebarba de los estampados" (TE, 268). Baskulian lehenengo zeregiña, bizarrak kentzia. / La primera operación de la báscula es quitar las rebarbas del forjado (estampado). / Bizarrak kentzen jarri nabe, gubil zabalakin. / Me han puesto a quitar la rebarba a las piezas estampadas, con un cincel. / Trokelak ganoraz ez zorroztiarren hemen gabixak, bizar-kentzen denpora gehixago galtzen.
1. du ad. (TE). Afeitar. Orduan, zortzixan behin bizarra kentzen zan. / Entonces, la gente se afeitaba cada ocho días.
2. (bizarrak kendu). du ad. (TE). Desbarbar.   Galda-burdiñazko, forjauzko, estanpaziñoko edo beste eragiketa moduz etaratako piezen bizarrak kendu (ETNO). / "Quitar la rebarba de las piezas estampadas" (TE, 268). Bizarrak kentzen jarri nabe, gubil zabalakin. / Me han puesto a quitar la rebarba a las piezas estampadas con un cincel. / Trokelak ganoraz ez zorroztiarren hemen gabixak, bizar-kentzen denpora gehixago galtzen.  Pluralian erabiltzen da gehixenetan.
Bizar gatxiz. (TE). Bizar (apodo).   "Apodo común en la región" (TE, 267). Bizarreneko eranteixan, txarri-hanka gozuak. / En la taberna de Bizar (Barbas), sabrosas patas de cochino.
bizar-kentzaille [bizar-kentzaile] . iz. (TE). Barbero,-a. Bizar-kentzaillia, gehixenetan, abarketagiña izaten zan bide batez . / El barbero, las más de las veces, era al mismo tiempo alpargatero. / Akabatzaillia, bizar-kentzaillia, hazur-konpontzaillia, motzaillia...
bizardun izond. (TE). Barbudo,-a.   Bizarra dabena. Antxiñakuen artian, bizardun asko zan. / Entre los antiguos había muchos barbudos. / Bizardun gizon santu batek. (Ibilt 460). Ik. bizartsu.
bizargabe izond. (TE). Barbilampiño,-a, imberbe. Aulesti Txikixa zan bizargabia, euskal kantu eta ferixetako berso guztiak ekixazena. / Aulesti-txiki era barbilampiño, y se sabía todas las canciones vascas y los versos de ferias.
bizartegi (bizartei). iz. (TE). Barbería. Bizarteixa ipiñi eban Barrenkalian. / Puso barbería en Barrenkale. / Sartei, Bizkartei, bizartei, Apalatei.
bizarti izond. (TE). Barbado,-a, barbudo,-a.   Bizarra daukana. Gaztetatik bizarti baltz bat zan. / Desde joven era un moreno barbado. Ik. bizartsu, bizardun.  Ez da erabiltzen.
bizartsu izond. (TE). Barbudo,-a, que tiene mucha barba, velloso,-a.   Bizarduna, bizar asko dabena. Zatarra eta bizartsua, billutzik hartza zirudixan. / Feo y velloso, desnudo parecía un oso. Ik. bizardun.