birzahi
iz.
(ETNO).
Salvado menudo,
remoyuelo.
Ik.zahi-birrin,
birrin.
Guk ez dogu jaso (birrin eta zahi-birrin bai), baiña Mogelek badarabil eta gure inguruan be jaso da (JME, Izag...).
bisitta
[bisita]
.
iz.
Visita.
Alabian bisittia euki dot gaur.
/ He tenido visita de mi hija. /
Presuak gustora hartzen dittue lagunen bisittak.
/ Los presos siempre cogen a gusto las visitas.Ik.sartu-urten.
bisittia egin.
[bisita egin]
.
esap.
Visitar,
hacer una visita.
Ez detsa bisittarik egin juan daneko hillabetian.
/ No le ha visitado desde el mes pasado. /
Bisitta bat egin detse lagunak Pedrori.
Ik.sartu-urten bat egin,
agertu bat egin.
bisittaubisittatze
[bisitatu]
(bisittatutze)
.
ad.
Hacer una visita,
visitar.
Ospittalian dakaten laguna bisittau dot gaur.
/ He visitado al amigo que está en el hospital. /
Presuak eta gaixuak bisittatzi beti dao ondo.
1.
iz.
(TE).
Visión (sentido),
vista (sentido).
Piskat irakortzen dot, eta bistiak zelan ez destan laguntzen, ba lo hartzen dot.. /
Batek esaten ebana: bistia ona eta alkar ikusi ezin.
/ Lo que uno decía: buena vista y no poder verse el uno al otro. /
Bista ona eta alkar ikusi ezin.
Ik.ikuste,
ikusmen,
begixen bista.
Bista arruntagua da ikusmen baiño. / "Sinón. ikusmena pero no se usa sino en lenguaje literario" (TE, 265). / Leku-denborazko kasu markak hartzen dittu beti, inesibua (bistan) eta ablatibua
(bistatik) gehixenetan, baiña adlatibua (bistara) be izan leike. Alboko aditzak: egon, kendu, egin...
2.
iz.
(NA).
Vista,
panorama.
Santa Kurutzek bista politta dauka, bista haundixa dauka.
bistakua izan.
esap.
(TE).
Estar a la vista,
saltar a la vista,
ser evidente.
Argi egon.
Bistakua zan zer etorriko jakon, bide hartatik ibiltzera ezkero. / Estaba claro qué había de sucederle de seguir por aquel camino.
bistan.
adlag.
(TE).
A la vista,
públicamente.
Bistan eta ez ezkutuan, egunero izan naiz zuegaz Jaungoikuan etxian eta... / Pública y no ocultamente, todos los días he estado con vosotros en el templo y...Ik.agirixan.
Bistan arruntagua agirixan baiño. / "Dicho mejor: agirixan" (TE, 264).
bits
iz.
(TE).
Espuma.
Itsas-baztar guztia zan bitsa. / Todo el litoral era espuma.Ik.eztibits.
bitsadera
iz.
(ETNO).
Espumadera.
Zali moduko sukalde tresnia, haundixa eta zuloduna, bitsa kentzeko edo janarixak ataratzeko erabiltzen dana.
1.
[bitarte]
.
iz.
(TE).
Rendija,
grieta,
intersticio.
Ohol bixak bat ein bihar daben lekuan, bittartia gelditu da. / En el lugar que deben juntarse las dos tablas, ha quedado una rendija. /
Horma zahar sikua zan bittartez beteta; eta bittarte harek, sube gordelekuak. / La vieja pared sin argamasa, estaba llena de intersticios para habitación de culebras.
2.
[bitarte]
.
iz.
(TE).
Momento,
rato.
Denporazko esanguria dauka.
Bittarte bat hartu eta etorri zaittez zer darabilgun ikustera. / Toma un momento y ven a ver lo que hacemos.
3.
[bitarte]
.
postp.
(TE).
Entre [prep].
Lekuzko eta denporazko esanguria hartzen dau.
Urko aldeko tontorrak eta Galdaramiño aldekuak lagatzen daben bittartian (dago) Eibar. / En el espacio que se da entre los cerros del lado de Urko y del de Galdaramiño, está Eibar. /
Arastostiak eta Paskuen bittartian, Garizumia. / Entre los Carnavales y las Pascuas, la Cuaresma.Ik.arte.
Postposiziñuak berak kasu markak hartzen dittu, inesibua gehixenetan (bittartian), baiña ablatibua (bittartetik) eta adlatibuak (bittartera) be izan leikez. Aurretik jokatutako adizkixa daukanian benderatzaille bihurtzen da.
-(e)la bittarte.
[-(e)la bitarte]
.
postp.
(OEH).
Por medio de,
a causa de.
Ondoren, zaldunorrek sentidu eban gaiñeko estalkixa kentzen zetsala bateronbaten esku sorgiña (zala) bittarte. (Ibilt 467).
/
Diabrua zala bittarte. (Ibilt 455).
-en bittartez.
[-en bitartez]
.
postp.
Por medio de,
mediante.
Aittatzen diranak bittarteko dirala, laguntzaz: -n bittartez.
Ik.arte,
tarte.
Asko erabiltzen da.
bixen bittartian.
[bien bitartean]
.
adlag.
(TE).
Mientras tanto.
Bixen bittartian, zeregaz biziko naiz? / En el entretanto, ¿con qué viviré?
Bittor(Bitor, Bitxor).
iz. ber.
(TE).
Víctor.
Bitor Haundixa eta Bitxor Txikixa, bixak montadoriak, eta Elgeta-kalian.
Bittorixa
[Vitoria-Gasteiz]
(Bitorixa, Bitxorixa).
l. iz.
(TE).
Vitoria-gasteiz.
Gure ama zan Bitorixakua. / Nuestra madre era de Vitoria.
bitzakor
izond.
(ETNO).
Quebradizo,-a.
Bitzatzeko jokeria daukan egurrari esaten jako.
Hau dok egur bitzakorra!, dana zartau dok!.
bitzaubitzatze
[pitzatu]
(pitzau).
da
ad.
(ETNO).
Rajarse,
resquebrajarse.
Egurra erdittik berez zabaldu.
Ik.zartau,
brintzau,
bringau,
krak egin.
1.
[biharamun]
(biharamon).
iz.
(TE).
Resaca,
malestar.
Gorputzaldi txarra, parranda egunan biharamonian eukitzen dana. / "Se
dice del mal cuerpo que sigue a la noche de orgía" (TE, 255).
Jan eta eran eta droga haundiko egunak, bixamona garratza. / Los días de comer, beber y divertirse, amargo día siguiente. /
Egun zoruen ondoria, biharamona eta korputzaldi zatarra.
/ Lo que sigue a los días orgiásticos, postración y mal cuerpo. /
Zorixoneko bixamona, gau guztikua bota eben plaentxiatar birena. (Zirik 146).
Ik.aje.
Eibarren bixamona erabiltzen da; biharamona oso gitxi.
2.
[biharamun]
(biharamon).
iz.
(TE).
Día siguiente.
Hurrengo eguna.
Andra Mari biharamona, San Roke, Deban.
/
Andra Mari bixamon batian. (Zirik 15).
bixar
[bihar]
.
adlag.
(TE).
Mañana.
Bixar ezkontzen da, andrakume polit bategaz. / Mañana se casa con una mujer bonita. /
Bixar egualdi ona; prailletxuak makillatxua gorutz altzau jok-eta. (Zirik 105).
Ik.gaur,
atzo.
bixar arte.
esap.
Hasta mañana.
Agur esateko moduetako bat.
Bixar arte esanda juan da, beste barik.
/ Se ha ido sin más que decir hasta mañana. /
Bixar arte baldin Jaungoikuak gura badau!
/ ¡Hasta mañana, si Dios quiere! /
Horretxegaitik pa, bixar arteraiño badaukak. (Zirik 116).
/
Sartu zan beste bezero bat eta barrukaldera begiratu ta "bixar arte" esan da alde eban. (Zirik 116).
Ik.arte.
bixarko
[biharko]
.
iz.
(TE).
El mañana,
futuro,
porvenir.
Bixarkuari begiratuta dihardut zeregiñ honetan. / Mirando al mañana estoy en esta labor. /
Gabardiñia bixarko eta etzirako eginda daka! (Lehen umieri erropia oso haundi egitten zetsen, luzero erabiltzeko moruan).
/ Tener para una temporada.
bixarko egunen baten.
Loc.adv. que se usa refiriéndose a un futuro indefinido (TE, 267).
bixarko egunen baten
El día de mañana.
Loc.adv. que se usa refiriéndose a un futuro indefinido (TE, 267).
Bixarko egunen baten bihar baldin banozu, badakizu nun naguan.
/ Si me necesitaras el día de mañana, ya sabes dónde me tienes. (Dónde estoy).
bixigu
[bisigu]
.
iz.
(TE).
Besugo.
(Pagellus bogaraveo).
Behin baten, Ondarruako arrantzaliegaz bixigutara izanda nago, eta hain zuzen itsaso hasarria sortu jakun kaletan giñala. / He estado una vez con los pescadores de Ondarroa a por besugo, y justamente nos cogió una borrasca en alta mar. /
Arrantzaliak gaur bixigutan. / Los pescadores hoy a por besugo.
1.
iz.
(TE).
Barba.
Arpegixan ez jakon agiri gizon hari bizarra baiño besterik. / No se veía en la cara de aquel hombre sino barba.
2.
iz.
(TE).
Rebarba.
Galdaketan, forjauan edo mekanizaziñuan piezian inguruan edo ertzetan sortzen dan sobrako eta kendu biharreko materixala (ETNO). / "Rebarba de los estampados" (TE, 268).
Baskulian lehenengo zeregiña, bizarrak kentzia. / La primera operación de la báscula es quitar las rebarbas del forjado (estampado). /
Bizarrak kentzen jarri nabe, gubil zabalakin. / Me han puesto a quitar la rebarba a las piezas estampadas, con un cincel. /
Trokelak ganoraz ez zorroztiarren hemen gabixak, bizar-kentzen denpora gehixago galtzen.
1.
du
ad.
(TE).
Afeitar.
Orduan, zortzixan behin bizarra kentzen zan. / Entonces, la gente se afeitaba cada ocho días.
2.(bizarrak kendu).
du
ad.
(TE).
Desbarbar.
Galda-burdiñazko, forjauzko, estanpaziñoko edo beste eragiketa moduz etaratako piezen bizarrak kendu (ETNO). / "Quitar la rebarba de las piezas estampadas" (TE, 268).
Bizarrak kentzen jarri nabe, gubil zabalakin. / Me han puesto a quitar la rebarba a las piezas estampadas con un cincel. /
Trokelak ganoraz ez zorroztiarren hemen gabixak, bizar-kentzen denpora gehixago galtzen.Pluralian erabiltzen da gehixenetan.
Bizar
gatxiz.
(TE).
Bizar (apodo).
"Apodo común en la región" (TE, 267).
Bizarreneko eranteixan, txarri-hanka gozuak. / En la taberna de Bizar (Barbas), sabrosas patas de cochino.
bizar-kentzaille
[bizar-kentzaile]
.
iz.
(TE).
Barbero,-a.
Bizar-kentzaillia, gehixenetan, abarketagiña izaten zan bide batez . / El barbero, las más de las veces, era al mismo tiempo alpargatero. /
Akabatzaillia, bizar-kentzaillia, hazur-konpontzaillia, motzaillia...
bizardun
izond.
(TE).
Barbudo,-a.
Bizarra dabena.
Antxiñakuen artian, bizardun asko zan. / Entre los antiguos había muchos barbudos. /
Bizardun gizon santu batek. (Ibilt 460).
Ik.bizartsu.
bizargabe
izond.
(TE).
Barbilampiño,-a,
imberbe.
Aulesti Txikixa zan bizargabia, euskal kantu eta ferixetako berso guztiak ekixazena. / Aulesti-txiki era barbilampiño, y se sabía todas las canciones vascas y los versos de ferias.
bizarti
izond.
(TE).
Barbado,-a,
barbudo,-a.
Bizarra daukana.
Gaztetatik bizarti baltz bat zan. / Desde joven era un moreno barbado.Ik.bizartsu,
bizardun.
Ez da erabiltzen.
bizartsu
izond.
(TE).
Barbudo,-a,
que tiene mucha barba,
velloso,-a.
Bizarduna, bizar asko dabena.
Zatarra eta bizartsua, billutzik hartza zirudixan. / Feo y velloso, desnudo parecía un oso.Ik.bizardun.