Logo Eibarko Udala

B LETRA

biolin iz. (ETNO). Berbiquí de carrete, berbiquí de pecho.   Zuluak egitteko erreminttia, U formako helduleku batez muturrian eskuz jira-eragitten dan ginbelet bat dabena. Ik. berbikin, ginbelet.
bira iz. (TE). Vuelta, giro.
bira egin. du ad. (TE). Girar, dar la vuelta. Lau pauso harutzago bira eiñ eban, eta nun danik bez. / Cuatro pasos más adelante, dio la vuelta y no se le vio más. Ik. itxuli, buelta egin, buelta hartu, jira egin.
biraldatu biraldatze [berraldatu] ( biraldatutze) . du ad. (TE). Trasplantar.   Birlandatu, aldatu. Azak, porruak, kipulak eta beste landara asko, biraldatu bihar izaten dira. / La col, los puerros, la cebolla y otras muchas plantas, exigen ser trasplantadas. / Landarak sikatu baiño lehen bihar genduke ein biraldatutzia. / Antes de que se sequen los plantones debiéramos hacer el trasplante. / Hobeko dozu oiñ ezkero landara hórrek biraldatzia. / Será mejor trasplantar esos plantones.
biraldatze [berraldatze] (biraldatutze). iz. (TE). Trasplante. Landarak sikatu baiño lehen bihar genduke ein biraldatutzia. / Antes de que se sequen los plantones debiéramos hacer el trasplante.
birau
1. biratze [biratu] . du ad. (TE). Dar(se) la vuelta, girar(se).   Zerbaitten inguruan birak egin edo eragin. Bira erdixa emotiari be esaten jako (ETNO). Biratzerakuan itxuli ein da burdixa. / Al dar la vuelta, se ha volcado el carro.
2. biratze [biratu] . du ad. (TE). Rectificar, cambiar de dirección. Sasoiz biratziak balio izan zetsan aixelko hari. / Le valió a aquel zorro el rectificar a tiempo.
biregatx (birikatx, birekatx). iz. (TE). Uñero, inflamación de la uña, panadizo.   "Mal de dedo" (TE, 263). Denbora luzian euki eban biregatxa erdiko atzaparrian. / Largo tiempo tuvo una enconadura en el dedo medio.
biri
1. iz. (TE). Pulmón. Birixak ixa galduan zittuan, baiña baserrixan osatu ein zan. / Tenía casi perdidos los pulmones, pero en el caserío se curó. Ik. biriki, hauspo.  Ixa beti pluralian. Gorputzeko beste zati batzuekin be hori pasatzen da: gibelak (hik daukaz gibelak!), tripak (tripetako miña)...
2. iz. (TE). Bofe, pulmón. Katuantzat birixa ekarri biharko da. / Habrá que traer bofe para el gato. Ik. biriki.
biribil izond. (TE). Redondo,-a, esférico,-a, circular. Iñok ez dau oiñ ukatzen mundua biribilla dana. / Nadie niega hoy que el mundo sea redondo.
biribil-biribillian guzurtau esap. (EEE). Equivocarse de pleno.   Oso oker egon. Errez irabazi uste eben, baiña biribil-biribillian guzurtau dira: gure herrikuak jan detse, askon miñagaz.
biribildu
1. biribiltze ( biribildutze) . du ad. (TE). Redondear. Torlojo buruak biribiltzen eitten eban Txantoianian. / Trabajaba donde Txantoia redondeando las cabezas de tornillo. / Gauzia alde guztietara biribiltzen bada, eitten da bolia. / Si una cosa se redondea por todos lados, resulta la esfera. / Errotarrixa biribiltzia. / El redondear la muela de molino.
2. biribiltze . du ad. (ETNO). Tornear, cilindrar. Tornero onak, biribildutakuan, lima fiñakin ikutu biharrik ez dau izaten fin gelditzeko. / Kañoiak ondo biribilduta egon bihar jok. Ik. torniau.
3. biribiltze . du ad. (OEH). Perfeccionar, pulir, dar el acabado. Honela biribildu zetsan bere erantzuna. (Zirik 111).
biribilluna [biribilgune] . iz. (TE). Parte/forma redonda, redondez, curva. Andrakumian biribillunak dauken grazia, Greziako idurixetan... / La gracia que tienen las curvas femeninas en las imágenes griegas...
biribiltasun iz. (TE). Redondez. Munduan biribiltasuna argitzen da modu askotara. / La redondez de la tierra se demuestra de muchos modos.
birigarro (bidigarro). iz. (TE). Zorzal, malvís. (Turdus philomelos). Keixara juan goixago, eta eskillaso, birigarro eta zozo asko ekarri dittu txorta baten. Ik. zozo, eskillaso.
birigarro hegogorri. iz. (ETNO). Zorzal alirrojo. (Turdus iliacus). Ik. paseko birigarro.
birigatx [birigaitz] . iz. (TE). Tuberculosis. Birigatxa, lehenago sarrixago izaten zan. / La tuberculosis antes era más frecuente. Ik. birixetako.
biriki iz. (TE). Pulmones y el resto de órganos del sistema pulmonar (en cerdos, corderos, aves), bofe.   Animalixen birixak eta ingurukuak. Katuandako biriki apur bat emoirazu. / Déme un poco de bofe para el gato. / Epaikixa, itxuskixa, birikixa.... Ik. biri.  Jateko balixo haundirik ez dau izan; txorizo eta antzerakuak egitteko erabiltzen zan, edo bestela katu eta txakurreri jaten emoteko (ETNO). / "No era comerciable y en las carnicerías lo daban para el gato" (TE, 264).
Biriñao b. iz. (TE). Biriñao (caserío).   Gorosta balleko basarrixa. Biriñaoko alabia ezkondu da gaur. / Hoy se ha casado la hija del de Biriñao.
birixak hartu esap. (ETNO). Dar el flato. Ik. bariak oratu.
birixetako [biriketako] . iz. (TE). Tuberculosis. Birixetakua, goizago konturatu ezkero, errez osatzen da oiñ. / La tuberculosis, advirtiéndolo temprano, ahora se cura con facilidad. Ik. birigatx.
birixo [bidrio] . iz. (TE). Cristal, vidrio. Igarixan dabillela, birixua zapaldu eta odoletan agertu zan. / Estando bañándose, pisó un vidrio y salió en sangre.
birlau birlatze . du ad. (EEE). Se dice cuando un birlo tira los de la fila.   Boletako berbia da. Boliak barik, txirlo batek errenkadan daren bestiak bota. Hau dok markia! Berriro be birlau ein jok. Ik. birlua egin.
birlloba iz. (NA). Bisnieto. Ik. billoba.
birlo iz. (ETNO). Birlo, bolo.   Boleta-jokuan zutiñik jartzen diran zurezko pieza bakotxa; Eibarren txirlo esaten detsaguna. Ik. txirlo.  Eibarren normalian txirlo erabiltzen da.
birlua egin. esap. (EEE). Se dice cuando un birlo tira los de la fila.   Boletako berbia da. Bola-jokuan txirlo guztiak bota (EEE, 27). Horrekin alperrik dok, oin be birlua ein jok. Ik. birlau.
birola iz. (TE). Arandela, suplemento. Errobera honi, birolia lokatu jako. / A esta rueda se le ha aflojado el suplemento.
birrin (berrin). iz. (TE). Salvado, afrecho menudo.   Birriña zahixa baiño fiñagua da, zehiagua; zahixa larrixagua da. Uruna bigarren aldiz eralgitzerakuan (galbahe fiñaguakin) jasotzen da birzahi edo birriña (ETNO). Garixari ataratzen jako birriña. / Al trigo se le saca el salvado. Ik. zahi-birrin, birzahi.
birrindu birrintze ( birrindutze) . du ad. (TE). Triturar, desmenuzar, destruir, destrozar, hacer polvo.   Desegin, apurtu, txiki-txiki egin. Zortzi egunian birrindu dittu oiñetakuak. / En ocho días ha hecho polvo el calzado. / Haxe zan oiñaztuak arbolia birrindutzia! / ¡Aquello sí que era hacer polvo un árbol el rayo! / Gauzak birrintzia errezaua, hutsetik izatera ataratzia baiño. / Más fácil es hacer polvo las cosas, que traerlas a ser de la nada. / Jo ta birrindu eban lau errezoikin / Le hizo polvo con cuatro razones. / Artua ero garixa ero garagarra ero zeozer, uruna, urun latza eitten danian ganauei emoteko, pentsua zertzen danian, baiña uruna baiño latzaua danian, hori esaten da "birrindu".