Logo Eibarko Udala

B LETRA

bildur [beldur] (billur, bilddur). iz. (TE). Miedo, temor. Bildurra bai eta amoria ez, ez da kristau arterakua. / No amor y sí terror, no es (política) para una sociedad cristiana. Ik. izuki, zurkatx, izu.
bildur izan. [beldur izan] (billur izan, bilddur izan). da ad. (TE). Temer, tener miedo, temerse, sospechar. Bildur naiz zer eritxiko ete detsen nere laneri. / Estoy temeroso de qué han de parecerle mis trabajos.
bildurra emon. (billurra emon). du ad. (TE). Dar miedo, atemorizar. Bildurra emon detsa haren jarkeriak. / Le dio miedo el desplante de aquél.
bildurra euki. (billurra euki, bilddurra euki). du ad. (TE). Tener miedo. Bildurra daukat, bildurra eukitzekua dalako, zer izango ete dan haren azkena. / Tengo miedo, porque es de tenerlo, cuál va a ser el fin de aquéllos. Ik. bildur izan.
bildurra hartu. (billurra hartu, bilddurra hartu). dio ad. (TE). Coger/cobrar miedo. Bildurra hartu detsa itsasuari. / Le ha cobrado miedo al mar.
bildurra sartu. (billurra sartu, bilddurra sartu). dio ad. (TE). Meter miedo, atemorizar, aterrorizar. Bildurra sartuta dauka jendiari saskar harek. / Aquel bárbaro, tiene metido miedo a la gente. Ik. zurkatxa sartu.
bildurretan. [beldurretan] . adlag. (OEH). De miedo, por miedo, temiendo, atemorizado,-a.   Bildurrez. Asmau ebela etxeko-andria izutu eta alde eraittia handik sorgiñen bildurretan. (Ibilt 468).
bildurbako [beldur gabeko] . izlag. (TE). Valiente, valeroso,-a. Sarri, bildurbakua salbatzen da, eta bildurtixa galdu. / Muchas veces, el valiente se salva y perece el miedoso.
bildurgarri [beldurgarri] (billurgarri, bilddurgarri). izond. (TE). Espantoso,-a, terrible, horrible, aterrador,-a. Itsaso hasarrietan lana ein biharra ontzi argal batzuen gaiñian, gauza bildurgarrixa. / Es espantoso el tener que trabajar sobre frágiles embarcaciones en mares tempestuosos. Ik. ikaragarri, izugarri.
bildurtasun [beldurtasun] . iz. (TE). Temor. Jaungoikuan bildurtasuna, jakitturixian hasieria (Esak. 1. 7). / El temor de Dios es el principio de la sabiduría.
bildurti [beldurti] (billurti, bilddurti). izond. (TE). Cobarde, miedoso,-a, pusilánime. Urrezko kurutze asko paparretik txingilizka euki arren, bildurti bat zan. / A pesar de que tenía muchas cruces al pecho, era un cobarde. Ik. odolik bako, makal.
bildurtikerixa [beldurtikeria] . iz. (TE). Cobardía, pusilanimidad. Bildurtikerixia, bestiak burrukan ipini eta norberak alde eittia. / Es cobardía poner a reñir a los demás y alejarse.
bildurtu bildurtze [beldurtu] (bildurtutze) (billurtu, bilddurtu). du ad. (TE). Atemorizar(se), asustar(se), amedrentar(se).   Bildurrak hartu; bildurra emon. Bildurtu ein giñan aurrerago juaten, illuna zan ba gaiñian. / Tuvimos miedo de ir más lejos, pues la noche venía encima (nos asustamos). / Bildurtu eban umia, milla sorgiñ ipoiñekin. / Atemorizó a la criatura con mil cuentos de brujas. / Bildurtutzia bat, ez da bildurtixa izatia, bildurrari eusten badetsa. / El atemorizarse uno no es cobardía, si se aguanta el miedo. / Ez da millagro gaur bildurtzia, beste gerraren bat sortuko ete dan pentsaurik. / Hoy no es milagro el amedrentarse, pensando si se producirá otra guerra. / Neskeri errekaua eittiak bildurtzen hau, ala ezezkua hartzeko arrisguak? (Zirik 126). / Zaldunak gustora emon zetsan baietza kondiziño honi, [...], bere zuzentasunak zer bildurturik ez ebanetik. (Ibilt 480s). Ik. izutu.  Izutu baiño askoz be gehixago erabiltzen da bildurtu.
bilgin iz. (ETNO). Torno.   Tornua, piezak zilindratzeko erabiltzen dan makiña-erreminttia. Ik. torniau.  Ez da gaur egun erabiltzen.
bilgintzai iz. (ETNO). Tornero.   Bilgiñian biharrian diharduana. Ik. torniatzaille.  Ez da gaur egunian erabiltzen.
bili iz. (TE). Pato. (Anas sp.). Bilixak hazteko, ur-ondua bihar da. / Para criar patos, hace falta la proximidad del agua. / Hori Eibarko berbia dok. Plaentxian eta Ermuan "paittak" esaten juek, baiña guk "bilixak". "Paittak" be bai, baiña "bilixak" gehixago. Pasekueri, gero, "ahatak", baiña etxekueri, "bilixa": "emoixon jaten bilixeri" eta "atzo bilixa afaldu genduan soziedadian". Ik. paitta.  Etxeko (edo basarriko) ahatendako izena; pasekuak eta kazakuak ahatak dira; basarrikuak bilixak edo paittak.
1. iz. (TE). Pato, en lenguaje infantil.   Bilixa, paittia. Ikusizu bili-bili mamatan. / Mira al pato en el agua. / Umetxuari bili-bili gustatzen jako, ezta umetxo?.
2. interj. (ETNO). Llamada para atraer a los patos y ánades.
bilikuma [bilikume] . iz. (TE). Cría de pato, patito, polluelo de pato. Bilikumia, arrautzatik uretara. / La cría de pato, del huevo al agua.
billa [bila] . postp. (OEH). En busca de, a la busca de, buscando. Han duro billa hastia alperrik dala ta. (Zirik 55).
billa ibili. [bila ibili] (billa ibilli). da ad. (TE). Buscar.   Zerbaitt billatzen ahalegindu, billau edo topau arte. Zeren billa zabiz lurrera begira? / ¿Qué andas buscando en el suelo? / On billa, on billa, bonbilla. / "Se dice de la posibilidad de perder en busca de lo mejor" (TE, 592) Ik. aurkittu, topau, billau.  Erdaraz "buscar" eta "encontrar" bereizten badira ere, Bergaran, gaur behintzat, "buscar" billa ibilli esan ohi da, batik bat, eta "encontrar" billau edo topau (JME). Eibarren be bardin; halanda be, aurkittu be badarabil TEk, eta modu jasuan erabiltzen da billau berbiakin bereizteko.
billasari [bilasari] . iz. (TE). Gratificación, recompensa.   "Premio debido por el dueño al que encuentra la cosa perdida" (TE, 261). Billatzailliak topautako gauzia jabiari emoterakuan, honek billasarixa zor zetsan: hau zan gure eskolako legia. / El que encontraba una cosa, al entregarla a su dueño era acreedor al premio, según la ley en nuestra escuela.
billatzaille [bilatzaile] . iz. (TE). Buscador,-a.   "El que hizo el hallazgo" (TE, 261). Zeiñ izan da billatzaillia, emon deixoran sarixa? / ¿Quién ha sido el del hallazgo para que le dé su premio?
billau billatze [bilatu] . du ad. (TE). Encontrar, hallar, buscar, rebuscar, indagar, explorar.   Billa ibili barik suertau; billa ibili eta topau. Halakoren baten billau dot ardi galdua. / Por fin he hallado la oveja perdida. / Hainbeste jenden artian, alkar billatzia ez zan erreza. / No era fácil el hallarnos entre tanta gente. / Han billau eban lagatako lekuan bertan. (Zirik 75). Ik. tope egin, aurkittu, billa ibili, topau.
billoba [birbiloba] . iz. (TE). Bisnieto,-a, biznieto,-a. Eta heldu zan ezagutzera illobak eta billobak. / Y llegó a conocer los nietos y los hijos de los nietos. Ik. loiba.
billutzik [biluzik] (billotzik). adlag. (TE). Desnudo,-a. Billutzik jaixo nintzan eta billutzik lotaratuko naiz lurrera. / Desnudo nací y desnudo me acostaré a la tierra. Ik. narrutsik, narrugorrixan, narrugorririk, gorririk.
billuztu billuzte [biluzi] ( billuztutze, billutzittu, billutzittutze) . du ad. (TE). Desnudar(se), despojar(se).   Norbaitt edo zerbaitt, edo norbere burua, billutzik laga. Eskola mutikuak, billutzittu eta ezertariko zapirik gabe igari eitten genduan Indianukuan. / Los chicos de la escuela nos desnudábamos y sin ningún trapo nadábamos en Indianukua. / Orduan, aingeruak zeruan bezela, billutzittutziak ez eban emoten ardurarik, dana garbixa zalako. / Entonces, como a los ángeles en el cielo, no daba sonrojo el desnudarse, porque todo era puro. Ik. narrugorrittu.
biña [bina] . zenbtz. (TE). Dos cada uno,-a, dos a cada uno,-a.   "A razón de dos" (TE, 262). Zenbatzaille banakarixa da izatez. Guri biña emon zeskuezen, launa bestieri. / Nos dieron a nosotros a razón de dos y de cuatro a los demás.
biñan. [binan] . adlag. (TE). De dos en dos, a pares. Eskolako umiak, biñan-biñan juan dira elixara. / Los niños de la escuela han ido de dos en dos a la iglesia. Ik. bika, biñaka.  Normalian repetiduta: biñan-biñan.
biñagre [binagre] (binagre). iz. (TE). Vinagre. Euskerazko "ozpiña" dogun artian, "biñagria" esatiak ez dau ondo emoten; edo bixetara gelditzekotan, ha beti hobetzat. / Olixua ta binagria, botilla batian sartuarren ezin alkartu. (Zirik 120). Ik. ozpin.  Hauxe da Eibarko berba normala: "En Eibar lo común" (TE, 612).
Biñagre gatxiz. (TE). Vinagre (apodo). Urki-Kurutzekuan ziran Biñagrenekuak. / En Urki-Kurutzekua vivían los Vinagre.
biñaka [binaka] . adlag. (TE). De dos en dos, a pares, dos a dos. Banaka, biñaka, launaka, zortziñaka... Ik. bika, biñan.
biñako [binako] . iz. (TE). Doble(s) en el salto a la cuerda. Eguntik gora eitten zittuan biñakuak neskatilla eder harek. / Más de cien dobles saltaba a la cuerda aquella niña bonita.  Pluralian gehixenetan: biñákuak.
biñakuetan adlag. (ETNO). Dar fuerta a la cuerda y pasar cuando ésta esté arriba.   Soka-saltoko berbia da.
biñatu biñatze [binatu] ( biñatutze) . du ad. (TE). Emparejar(se), formar parejas [sobre todo referido a personas o animales].   Biñan, bikotetan jarri, batez be persona edo animalixak. Udabarrixan, txoritxuak alkarrengana biñatzen dira. / En la primavera se aparean los pajaritos. / Gaztedixia sasoiz biñatutzia komeni da. / Conviene que la juventud se aparee oportunamente. / Erromerixan, neska-mutillak biñatzia gura izaten dabe etxera itxulitzeko alkarregaz. / En las romerías, los jóvenes buscan parearse para regresar a sus casas.