Eibarko euskara hiztegia
B LETRA
baiño
1.
[baino]
.
junt.
(
TE).
Más que.
Bata baiño bestia okerraguak. / El uno más travieso que el otro. /
Zuen aitta, Job baiño eruan haundixagokua.
/
Bata zan ezpala baiño argalagua; bestiak, barriz, Gorbeian itxurako ipurmamiñak eukazen.
Desbardintasunezko konparaziñuetan erabiltzen da, konparautako zati bixak lotzeko.
2.
[baino]
.
junt.
(
TE).
Sino.
Hau ez da urdiña, berdia baiño.
/ Esto no es azul, sino verde.
Ik.
ezpada ze,
ezpada,
baizik.
Esangura adbersatibua dauka.
3.
[baiño]
.
junt.
(
TE).
Sino,
tan sólo,
solamente,
más que.
Ez genduan bihar oiñ horixe baiño.
/ No necesitábamos ahora sino eso. /
Neu baiño besterik ez da agertu batzarrera.
/ Nadie más que yo ha aparecido a la reunión.
Ezezko testuinguruetan.
askok nahi baiño hobeto.
esap.
(
JME).
Mejor de lo que muchos quisieran.
Zer moduz bizi haiz? galderiari ohiko erantzuna garai batian.
Ondo bizi haiz, ala? -Askok nahi baiño hobeto. Iñok iñondako etxaukak (ez jaukak) desio onik, eta horregaittik nahi juek ni ezkontzia. (Zirik 125).
1.
esap.
Antes de.
Urten baiño lehen.
/ Antes de salir.
Aurretik aditza dabela.
2.
interj.
(
TE).
¡digo primero!,
¡primer!.
"Se dice en juegos y competencias para apuntarse primero" (TE, 216).
¡Baiño lehen, txandarako!
baiñu
[bainu]
.
iz.
(
TE).
Baño.
Urten dogu mendira eta baiñu ederra hartu dogu ein daben zaparrariakin. / Hemos salido al monte y hemos tomado un buen baño con el chaparrón que ha caído. /
Debara juan dira baiñua hartzera. / Han ido a Deva a tomar un baño.
baiñuetxe
[bainuetxe]
.
iz.
(
TE).
Balneario.
Gure aldietako baiñuetxietan atxekixadunak gorbiztia, gehixago dala esaten dabe mahai onagaitik, uren mesediegaittik baiño. / Dicen que la mejora de los enfermos en nuestros balnearios, es más por la mesa que por virtud de las aguas.
bairatu
bairatze
( bairatutze)
.
du
ad.
(
TE).
Convencer.
Nekez baten, bairatu genduan aittori. / Por fin, convencimos al padre. /
Kosta jata bairatutzia bera! / ¡Ya me ha costado convencerle! /
Gura neban bairatzia etorri zeiñ, baiña ez dot ahal izan. / Quería convencerle de que viniera, pero no lo he conseguido.
baitta ... be
[baita ... ere]
.
lok.
(
TE).
Y también,
e incluso.
Baitta neuk be, eingo neuke horrenbeste. / Yo también haría otro tanto. /
Ez dirua, baitta bizixa be han laga bihar izan eban. / No el dinero, sino que también la vida hubo de dejar allí. /
Eta insurrekzio batian be... baitta, parte hartu gendun.
/
--Eta ondorengo aztartua be bai? --Baita hori be! (Ibilt 471).
Ik.
ez eze,
ezta ... be,
bai ... be.
baitta bai be.
esap.
(
TE).
Sí por cierto (con énfasis).
"Loc. adv. con que se da énfasis y se corrobora la afirmación" (TE, 210).
Ez naizela etorriko?, baitta bai be, danen gaiñetik etorriko naiz!
/ ¿Que no vendré?; sí, por cierto, vendré por encima de todos. /
Baitta bai be, zeu zara guzurtixori!
/ Sí y sí, tú eres el mentiroso.
baitta zera be.
interj.
(
NA).
¡sí hombre!,
¡anda ya!,
¡vamos anda!,
¡y un cuerno!.
-Hik esan heban hori? -Baitta zera be! Nik ez diñot holakorik.
Zerbaitt ukatzeko erabiltzen da.
baittu
baitze
[baitu]
.
da
ad.
(
TE).
Comprometerse.
Baittu da domekarako alkarregaz urten deigun. / Se ha compromelido para que el domingo salgamos juntos.
baizik
junt.
(
TE).
Sino (que).
Ez baserrixan, baizik (ezbada) kalian entzutzen dira saskarkerixa horrek. / No es en el caserío, sino en la calle donde se oyen esas groserías. /
Bide horretatik, ez korputza, baizik (ezbada ze) arimia be, hondatzera dator. / Por ese camino, no el cuerpo, sino también el alma viene a perderse.
Ik.
ezpada ze,
ezpada,
baiño.
"Esta conjunción es bastante rara en Eibar, pues ordinariamente construimos con ezbada y ezbada ze" (TE, 210).
bajatu
bajatze
(bajatutze)
(bajau).
du
ad.
(
OEH).
Bajar(se),
rebajar(se).
Tripia bajatzia nahi bok (nahi badok) etorri hari apopillo neu nagon lekura. (Zirik 57).
bajuerliebe
iz.
(
ETNO).
Bajorrelieve.
Landutako azaleratik gitxi nabarmentzen dan erliebe-lana.
bakar
1.
izond.
(
TE).
Único,-a,
solo,-a,
de un elemento.
Bardiñik edo lagunik ez daukana.
Bere seme bakarra opa izan zetsan Jaungoikuari. / Ofrendó a Dios su único hijo. /
Eskopeta tiro bakarra. / Escopeta de un tiro.
2.
izond.
(
TE).
Solo,-a,
sin compañía.
Bakarrik daguana.
Laguntasuna bihar izan doten orduan, bakar agertu naiz. / Cuando he necesitado ayuda, me he encontrado solo.
3.
izond.
(
TE).
Solitario,-a.
Bakarti, bakarzale.
Beti ezagutu dogu ha, gizon bakarra. / Siempre le hemos conocido solitario.
Ik.
bakarzale,
bakarti.
bakarrian.
[bakarrean]
.
adlag.
(
OEH).
A solas,
en solitario,
en privado.
Deittu zetsan Dukesiak honi zerbaitt bakarrian aiñdu bihar baletsa letz. (Ibilt 475).
bakardade
iz.
(
TE).
Soledad.
Mendixan, gozamenik onena, bakardadia. / En la montaña, el mejor goce, la soledad.
Ik.
bakartasun.
bakarrá
iz.
(
TE).
Bacar(r)á,
juego de naipes.
Sasoi baten Notxenian, gauero bakarrá, eguna zabaldu arte. / En un tiempo, donde Noche, todas las noches había bacarrá hasta el amanecer.
"Con acento prosódico en la última vocal" (TE, 211): bakarrá.
bakarrik
1.
adlag.
(
TE).
Sólo,
solamente,
únicamente,
no más que.
Eta ez besterik, eta ez gehixago, eta ez bestetan...
Arraguetako Patxiko Illetas-eri, hogei milla errial bakarrik urten zetsen loterixan. / A Francisco, el quejoso de Arragueta, no más que veinte mil reales le tocaron en la lotería. /
Hauxe bakarrik esango detsut.
/ Sólo te diré esto. /
Zapatu-domeketan bakarrik egoten naiz famelixiakin.
/ Sólo los fines de semana estoy con la familia.
2.
adlag.
(
TE).
Solo,-a,
sin compañía.
Hamar urte baiño lehen, bakar-bakarrik aindu zan neskatilla Madridera. / Antes de sus diez años, salió sola la niña para Madrid. /
Iñor bihar izatia, gauza tristia; baiña ez (da) iñor munduan bakarrik nahikua danik. / Triste cosa el necesitar de otro, pero no hay nadie en el mundo que se baste a sí mismo.
Indartzia nahi danian repetiduta erabili leike: bakar-bakarrik, completamente solo,-a.
bakartasun
iz.
(
TE).
Soledad.
Mendiko bakartasuna, korputzerako beziñ ona espirituantzat. / La soledad de las montañas, tan provechosa como para el cuerpo, para el alma. /
Eta bakartasun hartan, erregiñak zalditik jatxitzeko eskuak emon zetsazenian. (Ibilt 459).
Ik.
bakardade.
bakarti
izond.
(
TE).
Solitario,-a,
que gusta de la soledad.
Beti izan zan gizon bakartixa. / Siempre fue un hombre solitario. /
Aldendu zan toki bakarti ezkutu batera, nun iñok ez eban gehixago jakin beranik. (Ibilt 460).
Ik.
bakarzale.
bakarzale
izond.
(
TE).
Solitario,-a,
que gusta de la soledad.
Irakorlari bakarzale bat einda dago. / Se ha vuelto un lector amante de la soledad.
Ik.
bakarti.
bake
(pake).
iz.
(
TE).
Paz,
sosiego,
tranquilidad.
Danak bakia ahotan, baiña gerria bihotzian. / Todos traen la paz en la boca, pero guerra en el corazón. /
Herri txikixetako bakian billa agertu da honuntz. / Ha venido acá en busca de la paz de los lugares. /
Pakia da munduan gauzarik ederrena. / La paz es la cosa mejor del mundo.
bakez.
adlag.
(
TE).
Pacíficamente.
"Por medio de la paz" (TE, 212).
Bakez irabazi eban danen borondatia. / Pacíficamente ganó la voluntad de todos.
bakia hausi.
esap.
(
TE).
Romper la paz.
Bakia hausten dabenak galduko dau gerria, gerrarik bada. / Los que rompen la paz perderán la guerra, de haber guerra.
bakiak egin.
[bakeak egin]
.
esap.
(
TE).
Hacer las paces.
"Poner término a una cuestión" (TE, 212).
Fransesak eta alemanak, bakiak ein dittue. / Franceses y alemanes han hecho las paces. /
Gaurkuagaittik, bakiak ein dittue andra-gizonok. / Por lo que respecta al día de hoy, ya han hecho las paces marido y mujer.
bakian.
[bakean]
(baketan).
adlag.
(
TE).
En paz.
Bakian bizi mundu guztiagaz, hor Herrixak bihar leukiena. / Vivir en paz con todo el mundo, he ahí lo que necesitarían los pueblos. /
Zaittez bakian behinguagaittik! / ¡Estáte quieto por una vez! /
Hantxe, nere liburuekin, bake-bakian bizi naiz nere baten. / Allá, con mis libros, vivo tranquilamente mi áurea mediocridad. /
Baketan agertzen naiz nere lekutxuan.
/ Me encuentro en paz en mi rinconcito. /
Gaua etorri zanian, ogeratu ziran baketan senar-emaztiok. ( Ibilt 467).
Bakian erabiltzen da baketan baiño gehixago. Indartzia nahi danian repetiduta erabili leike: bake-bakian.
bakian egon.
da
ad.
(
TE).
Estar en paz / tranquilo,-a,
sosegarse.
Ez zan bakian egon danok burrukan ipiñi arte. / No estuvo tranquilo hasta ponernos a reñir a todos.
baketasun
iz.
(
TE).
Paz,
sosiego,
tranquilidad.
Hango baketasuna, hildakuen baketasuna euren esparrauan. / La paz de allá, como la paz de los muertos en su pedazo de tierra.
baketsu
izond.
(
TE).
Pacífico,-a,
tranquilo,-a,
apacible.
Baketsuentzat izango da Jaungoikuan Erregetasuneko bizitza. / Para los pacíficos será el Reino de Dios. /
Toki baketsua zugazti hau. / Lugar tranquilo esta arboleda. /
Eta han eiñ eban bere zahartzaro baketsua, Jaungoikuak deittu zetsan arte. (Ibilt 490).
Ik.
trankil,
tenplau,
nasai,
mantso,
bakerako.
baketu
baketze
( baketutze)
.
du
ad.
(
TE).
Apaciguar(se),
poner paz,
reconciliar(se),
amigar(se).
Bakiak egin edo erain; aiskidatu.
Baketu dira lehengo burrukalarixok, alkarri musturrak apurtu eta gero. / Ya se apaciguaron los contendientes, después de haberse roto la cara. /
Berebiziko onduen baketu zittuan inguruok. / Apaciguó los derredores, definitivamente. /
Ez zan izan erreza Marruekosetan tokau jakun zatixa baketutzia. / No fue sencillo apaciguar la zona que nos tocó en Marruecos. /
Alkatia agertu eta dana baketzia, bat izan zan. / Aparecer el alcalde y apaciguarse todo, todo fue una cosa. /
Esan zetsan nola bere emaztia zeguan diabruak hartuta, ez kurutzak eta ez ur-bedinkatuak baketzen ebela. (Ibilt 465).
Ik.
sosegau.
bakillau
[bakailao]
(bakallau, makillau, makillau, makallau).
iz.
(
TE).
Bacalao.
(
Gadus morhua).
Gabon eguna danetik, etxekuengana bialdu dogu morroia, bakillau bat lepuan dabela. / Siendo Navidad, hemos mandado al criado a casa de los suyos, llevando consigo un bacalao. /
--Baña, ez al dakik itxasuko ura zerek gazitzen daben? --Ez. --Ezetz? [...]. Bakillauak, mutil, bakillauak! (Zirik 84).
bako
[gabeko]
.
izlag.
(
TE).
Carente,
que no tiene,
que carece.
Lotsabakua, dirurik bakua, uste bakua.
Ik.
gabe,
bage,
barik.
bakotx
1.
[bakoitz]
(bakoitx).
izord.
(
TE).
Cada uno,-a,
cada cual,
cada cosa.
Bakotxa bere buruan jabe (da), iñori okerrik ez eitteko kondiziñuan. / Cada uno es dueño de sí mismo, con la condición de no perjudicar a nadie. /
Bardintasuna da, Erromako legezaliak esaten eben letz, bakoitxari beria emotia. / La justicia es, según los jurisperitos de Roma, dar a cada uno lo suyo.
2.
[bakoitz]
(bat-kotx).
izond.
(
TE).
Único,-a,
de una pieza.
Osagai batekua, bakarra.
Haritxale bakotxa, pipian itxuran. / Una bellota simple en forma de pipa. /
Bakotxa, bikotxa, hirukotxa, laukotxa...