Eibarko euskara hiztegia
B LETRA
1. berotu
1.
berotze
( berotutze)
.
du
ad.
(TE).
Calentar(se),
sofocarse.
Materixal bati tenperaturia igo. Bero jarri, beruago bihurtu (ETNO).
Ikatza ugari ipiñizu suteixan eta barautsa berotizu keixian gorrittik zurira etorri arte. / Pon abundante carbón en la fragua y calienta la broca del rojo cereza al blanco. /
Izura igotzen berotu naiz eta alkondara guztia izardiz busti jata. / Me he sofocado subiendo a Izua y se me ha mojado toda la camisa de sudor. /
Ixa zuriraiñok berotutzia, eta batera, uretan edo haixe gogor baten hoztutzia da tenplatzia. / En calentar casi hasta el blanco y enfriarlo en agua o en una corriente de aire, consiste el temple. /
Suak dau gauzak berotzia. / Propiedad del fuego es el calentar. /
Ez berotu larregi bestela alperrik galduko dok.
2.
berotze
.
du
ad.
(TE).
Enfadar(se),
enojar(se),
calentar(se),
excitar(se) sexualmente.
Norbaitten gogua bizixagotu, sutu (baitta sexu-gogua be).
Guzurti hari entzutziakin bakarrik, berotu eitten naiz. / Con sólo oír a aquel mentiroso, me suelo enojar (o irritar). /
Ez dau merezi hain gauza gitxigaittik berotutzia. / No vale la pena de calentarse por tan poca cosa. /
Ez dot gura haregaz jardun eta berotzia. / No quiero discutir con aquél y acalorarme.
Ik.
txingartu.
2. berotu
1.
iz.
(TE).
Acaloramiento,
calentón,
sofocón.
Azitaindik igo dogu Arratera, eta berotu galanta hartu dogu. / Hemos subido a Arrate por Azitain, y buen sofocón que nos hemos tomado.
2.
iz.
(TE).
Discusión,
enfado.
Txotxolo hori dala eta ez dala, berotu bat euki dot lagun onenagaz. / A causa de ese lerdo, he tenido una calentera con el mejor amigo.
berrehun
(berregun).
zenbtz.
(TE).
Doscientos.
Kardinala da.
Oin dala berregun urte eindako etxia. / Casa construída hace doscientos años.
berrehuneko
(berreguneko).
iz.
(TE).
Billete,
moneda de doscientas pesetas.
TEn sasoian "Billete de Banco de cincuenta pesetas" zan (TE, 248); oin dala gitxirarte, 200 pezetako txapona zan; eta hamendik aurrera halan esango jako 200 euroko billetiari.
Berreguneko bikin bardindu netsan laureguneko zorra. / Con dos de doscientas le pagué mi deuda de cuatrocientas.
Berretxiña
[Berretxinaga]
.
b. iz.
(TE).
Berretxiña (caserío).
Berretxiña basarrixa Gorosta ballian dago, ez Agiñan; gaiñera, Berretxiña Behekua eta Goikua dagoz.
Berretxiña, uste dot, Agiña ballian.
berriro
(berrido, barriro, barrido).
adlag.
(TE).
De nuevo,
nuevamente,
otra vez.
Berriro ekin detsa eurixak, lehen baiño gogorrago. / De nuevo ha empezado a llover, más fuerte que antes. /
Astiro, berriro, geldiro, garbiro... /
Radixo hau prantsesa dozu. Zoiaz berrido dendara ta trukian española emoteko esaixozue. (Zirik 64).
Ik.
barrien barri,
berriz,
ostera,
atzera.
berriz
1.
[berriz]
(barriz).
adlag.
(TE).
De nuevo,
nuevamente,
otra vez.
Berriz be, gerrian bildurretan bizi gara. / De nuevo, vivimos en el temor de una guerra. /
Honek etxe guztiok, berriz eindakuak gerria ezkero. / Todas estas casas, nuevamente construídas después de la guerra. /
Baiña, laster entzun zan barriz be Txorixezian kurrixkia. (Zirik 77).
Ik.
barrien barri,
berriro.
berrogei
(berroei, berroi).
zenbtz.
(TE).
Cuarenta.
Numero kardinala da.
Ali Baba eta bere berrogei lapurren ipoiña. / El cuento de Alí Babá y sus cuarenta ladrones.
berrogei kontatzen.
iz.
(TE).
Al escondite (juego).
Ezkutatzeko jokua; katibuak berrogei kontau bihar dau bestieri ezkutatzeko denporia emoteko (ETNO). / "Juego de muchachos, en el que el castigado cuenta cuarenta para dar espacio a que se escondan los que juegan" (TE, 248).
Berrogei kontatzen eitten genduan eskolako lagunak, illundu arte. /
Hori baiño gehixago berrogei kontatzen: bat kontatzen, ezta? Berrogei kontatzen ziran bittartian beste guztiak ezkutau. Berrogei kontatzen ziharduanak antxitxiketan harek danak harrapau. Ta llegatzen bazan bateron bat baiño lehenago, haura katibu gero. Horixe zan berrogei kontatzen.
Ik.
ezkutatzen.
bersogintza
[bertsogintza]
.
iz.
(TE).
Composición en verso,
versificación,
improvisación de versos,
arte poético.
Ik.
hitz neurtu,
berbeta lau.
bertako
izlag.
(TE).
Autóctono,-a,
propio,-a del lugar,
del país.
Leku baten gaiñian, hangua dana. Izatez, balixo erakuslia daukan adberbixo kategorixako formia da, leku-denborazko genitibo markaduna; baiña hamen kasuan esanguria pixkat lexikalizauta dago.
Gure hizketia, bertakua ete da? / Nuestro idioma, ¿se habrá originado aquí? /
Bertako jendia. / Gente de la tierra (de acá). /
Bertako ipoiña. / Cuento de la tierra.
izatez, balixo erakuslia daukan adberbixo kategorixako formia da, leku-denborazko genitibo markaduna
bertako egin.
da
ad.
(TE).
Naturalizarse,
avecindarse,
aclimatarse,
integrarse.
Nunbaittera bizi izatera juan eta bertakotu.
Aspaldixan bertako einda dago. / Hace tiempo que está avecindado.
Ik.
auzoko egin.
bertako txitxi.
iz.
(ETNO).
Bisbita arbóreo.
(Anthus trivialis).
Txori izena da.
Alde bakarra hankak dittuk; atzeko atzazkalari begiratu bihar jakok. Luzia bajaukak paseko txitxixa dok, negukua. Motza bajaukak, orduan, bertako txitxixa, udakua. Bixak dittuk gozuak jateko. Gitxi jaukek jateko, baiña ona, kirri-karra, hazur eta guzti. Bai udakuak eta bai negukuak, bixak bardin.
Ik.
txitxi.
bertan
adlag.
(TE).
Aquí (mismo),
ahí (mismo),
allí (mismo),
cerca.
Balixo erakuslia daukan adberbixo kategorixako formia da, indartutakua.
Bertan bazkalduko dogu, iñora juan barik. / Comeremos aquí, sin ir a ninguna otra parte. /
Urten Elgoibartik eta ber-bertan dago nik esaten detsuten etxia. / Saliendo de Elgoibar, allí mismo, cerquita está la casa que te digo. /
Gutxigorabehera baekixan zein tabernatan egongo zan ta zuzenian juan zan bertara. (Zirik 76).
/
Baña bertatik pasau zan baten, neskatotxoak ikusi eban ate-zirriztutik, burua oiñaldian zeukala.(Zirik 118).
Markatzia nahi danian repetiduta esan leike: ber-bertan. Beste kasu markekin be erabili leike: bertako, bertatik, bertara, bertaraiño(k), bertarutz. Hiru graduetarako erabiltzen da;
bertan behera.
adlag.
(OEH).
Inmediatamente,
de repente,
allí mismo,
en el mismo lugar.
Tabernan gendela Patxiko ezton ba bertan behera luze-luze jausi konortik barik. (Zirik 26).
Hainbat aditzen onduan erabiltzen da: laga, geratu, geldittu, jausi, lotu, isildu, galdu...
bertan behera laga.
esap.
(TE).
Abandonar,
dejar.
Egitten ziharduana laga.
Alargundu zanian, bertan behera laga danari eta fraille sartu zan. / Cuando enviudó, dejó todo y se metió fraile.
bertantxe
adlag.
(TE).
Intensivo de "bertan",
próximo,-a.
Bertan adberbixua, -txe atzizkiaz indartuta.
Etxetik bertantxe genduan eskolia, Godoiñekua esaten jakon etxe haundi baten. / De casa teníamos próxima la escuela, en una casona que decían de Godoy. /
Ointxe, hamentxe, bertantxe, leztxe; hauxe, horixe.
bertso-lan
iz.
(OEH).
Trabajo poético,
ejecicio de versificar.
Ikusi diat jarri haizela bertso lanean nagusi. (In Zirik 96).
bertsogiñan
adlag.
(OEH).
Haciendo versos.
Bai Plaentxian ta bai Eibarren, bertsogiñan hasten diranian
Gipuzkoako euskerarako joera dabe. (Zirik 95n).
Gipuzkoako euskerarako joera dabe. (Zirik 95n).
bertsolaritza
iz.
(OEH).
Oficio y arte de improvisar versos.
Ta alkarren bertsolaritzarako trebetasuna goratzen hasi ziran batian ara zertaraiño heldu ziran. (Zirik 98).
bertsoz
adlag.
(OEH).
En verso.
Prosan hasi ta bertsoz amaituz, zu, neretzat eredua. (In Zirik 97).
Ik.
bertsuetan.
bertsuetan
[bertsotan]
.
adlag.
(OEH).
En verso.
Euren kartarik gehixenak alkarri bertsuetan egiñak dira. (Zirik 96).
Ik.
bertsoz.
berun
1.
iz.
(TE).
Plomo.
Beruna, gei astuna eta ugartzen ez dana. / El plomo, material pesado y que no se oxida. /
Beruna astuna dok eta ez dok ugartzen. Bañeriari instalaziñua egitteko-eta, ba, 30-eko berunezko hodixa erabiltzen dok, ugartzen ez dalako. /
Dornuari berunezko ahuak ipintzen jakoz pieza fiñeri oratzerakuan, hónek ez orbantzeko. /
Berun barik heltziarren, kendu ezindako akatsak egin jakozak. /
Garau-sartzailliak be berunakin betetzen dittue haixe-zuluak.
2.
iz.
(ETNO).
Fusible,
plomo.
Hi txotxo! Begiratik peorako argixa. Ez jakixat berunak erreko ziran ala bonbillia, baiña zeozer bai! Ia illuntzia aurretik konpontzen duan. /
Oiñ ez dago halakorik, baiña lehen sarri berunak erre eta kanbixau ein bihar izaten ziran.
Normalian pluralian erabiltzen da.
berunak.
iz.
(TE).
Mordazas de plomo.
Dornuan, pieza fiñeri orbanik atara barik oratzeko erabiltzen diran berunezko ahuak (ETNO). / "Planchas de plomo con que se amordaza el tornillo de banco" (TE, 249).
Berunak ein biharra daukagu, eta eskatixozuz moldiak Nikanorri. /
Dornurako berunak gertauko jittuat labian.
Ik.
mordaza.
berunezko
izlag.
(TE).
De plomo,
plumbeo.
Ogorloko hori, berunezkua dozu. / Ese duro fuerte es de plomo. /
Berunezkua zidurixan haren maletiak. / Parecía de plomo la maleta de aquél.
besada
(besara).
iz.
(ETNO).
Brazada,
cantidad a transportar en brazos.
Besuetan eruan leiken kargia.
Lehelengo ebagi eta soltian laga, lurrian. Eta hurrengo egunian, edo piskat sikatzen danian, lotu egitten da, azaua egitteko. Eta lagatzen ziran beti, bost, hamar edo hamabost. Kaso baterako, holan, hauxe distanziau. "Bostekuak" esaten etsen, "hamarrekuak" edo "hamabostekuak". Eta gero, batzera juaten zaranian, hamabostekua bazan, ba, "besaria" esaten jakon. Hori zan ohitturia, kontatzeko, eta ipintzeko, jakitzeko gitxi gorabehera. Esaten jakon "bostekuetan ipini" edo hamarrekuetan edo hamabostekuetan. Gehixenak, normalmente, bostekuak eta hamarrekuak izaten ziran. Eta soluan dibujua gelditzen da, urriñetik beiratuta; oso politta izaten zan. Garixa batzen danian hauxe forman ipintzen da, hillaran, kontran; eta beheko hillaria kontrara, holaxen. Urriñetik beittu eta basarri ingurua zuri-zuri.
Ik.
zama,
karga,
besakada.
besarkatu
besarkatze
( besakartutze)
(besakartu).
du
ad.
(TE).
Abrazar(se).
Beso artian hartu, gehixenetan aiskidetasunez.
Hainbeste urtian alkar ikusi ez, eta besakartu giñan bero eta lagunki. / No habiéndonos visto en tantos años, nos abrazamos calurosa y estrechamente. /
Haxe zan bihotz-bihotzetik besakartutzia! / ¡Aquello sí que era abrazarse de corazón! /
Aindu zan hau Frailliangana besarkatu gurarik. (Ibilt 464).
Gaur egun behintzat, besarkatu arruntagua besakartu baiño.