Eibarko euskara hiztegia
B LETRA
bengantza
(benganza).
iz.
(
TE).
Venganza.
Bengantzia, esaten dabe, Jainkuen ezti-bitsa. / La venganza, suelen decir, placer de los dioses.
bengatzaille
[bengatzaile]
.
iz.
(
TE).
Vengador,-a,
.
Ostikopian beti, bengatzaillian zain bizi ziran. / Siempre bajo la bota, vivían en la espera de un vengador.
bengau
bengatze
[bengatu]
.
du
ad.
(
TE).
Vengar(se).
Atilak bengau zittuan Erroman milla urteko ustelkerixak. / Atila vengó las inmoralidades de mil años de Roma. /
Jaungoikuari eskua hartzia da bengatzia. / El vengar es tomar la mano de Dios.
Ik.
mendekatu.
Oso berba arruntak dira bengau eta bengatze.
benta
iz.
(
TE).
Hospedaje,
venta.
"Con la cosa debió introducirse la voz, pues ostatua, que puede ser préstamo anterior, no es rigurosamente su sinónimo" (TE, 240).
Olerriako bentia, Matxin-benta, Lapur-benta.
bentaja
iz.
(
OEH).
Ventaja.
Orraitik neri gerta zaidanaz, bentajan naiz aterako, kartzelako zertifikaduak, eraman zizkidalako. (Zirik 98).
/
Aztoratua [ebillen] neskamian ondoren, nahiz da honek ez izan beste bentajarik, jaunarentzat, barrixa izatia baiño. (Ibilt 456).
bentana
iz.
(
TE).
Ventana.
Neska bandera hori, beti bentanan (leihuan) dago. / Esa loca muchacha, siempre está en la ventana. /
Hi, Jerolimo, hurrenguan andriakin laztanka habillenian, bentana ondotik erretirau heike. (Zirik 79).
/
Gehixagoko barik, bentania zabaldu ta bota eban bere burua ibaira. (Zirik 120).
Ik.
leixo.
bentantxilla
(mentantxilla).
iz.
(
NA).
Ventanilla,
apertura pequeña de las puertas.
Basarrixetan, oilletxian esate baterako, ate osua zabaldu biharrian, bentantxillia zabaltzen zan oilluak kanpora urten eta sartzeko.
Lehen basarrixan badakizu, akordatzen zara lehengo atiak?: han dakan ha txikixa?: ha da mentantxillia, haxe da bentantxillia.
bentero
iz.
(
TE).
Ventero,-a.
Olerriako benterua zan, bide batez, katenerua. / El ventero de Olarreaga, era al mismo tiempo el alcabalero.
benzidu
benzitze
(bentzidu, benziru).
du
ad.
(
NA).
Dominar.
Bueno! gaurko bedarrak be benziduta dakauz. /
Harek ume txikixak, harek danak bentziduko zaittue, bai-bai-bai-bai!, eta bentzidu gaiñera, e?!
benzina
iz.
(
JSM).
Gasolina,
bencina.
JSM-k holan diño: "Haurtzaroan hala ikasi genuen baina gerra aurretxoan hasi ginen gasolina erabiltzen" (in TE, 767).
bera
1.
izord.
(
TE).
Él,
ella,
ello,
él/lo mismo,
la misma.
Indartutako erakuslia da, ber-a, baiña izenordain moduan lexikalizauta dago.
Bera etorriko zala hodetan, bere aingeruegaz, onak eta txarrak erabagitzera. / Que él vendría sobre las nubes, con sus ángeles a juzgar a los buenos y a los malos. /
Kendu zetsezen eskubide guztiak eta bera katiegaz eruan eban kerizpera. / Le privaron de todos sus derechos, y con cadenas le llevaron a la sombra. /
Berak esandako gauzia da esan detsutena. / Lo que te he dicho es cosa que lo dijo él. /
Hori zeregiñori ein deixala berak. / Esa labor, que la haga él. /
Etxekalte aterpebako bat zan, esaten ebana Eibar erdixa zala berana. / Etxekalte era un sin techo que decía que medio Eibar era suyo. /
Beretzako beria, bestiena erdi bana. / Lo suyo para sí; lo de los demás, a medias.
Ik.
bere.
Funziño nagusixak, TEk diñuan lez, hónek dira: "Nominativo de la tercera persona del singular, sujeto de los ver. intran. o neutros" (TE, 240), eta "Acusativo de la tercera persona del singular, como término de un complemento directo" (TE, 240). Kasu markak hartzen dittu: berak, berari, [bere / beran]*, berakin, beretzako / beretzat / beretako, berandako / berantzat eta abar. Instrumentala daukan formia (berez) esanguraz bastante lexikalizauta daguan ezkero, aparte laga da.
2.
erak. izord.
(
TE).
Aquél,
aquella,
aquello,
aquél/aquello mismo,
aquella misma.
Ber- aurrizkixakin indartutako erakuslia da.
3. graduko izenordain lez lexikalizauta be badago.
berbera.
izord.
(
TE).
Intensivo de "bera",
el/lo mismísimo,
la mismísima.
Bera-n indargarrixa.
Aitta berbera dozu seme hori. / Ese hijo es el mismísimo padre. /
Geuk saldu gentsen asto itsua, berbera, oso konponduta ferixan erosi doguna. / El burro ciego que vendimos, el mismísimo, todo arreglado, el que hemos comprado en la feria. /
Euskeria gure herriaren anima ber-bera izanik. (Zirik 41).
bere-beria.
izord.
Suyo,-a de él/ella,
como dos veces suyo,-a.
Bere-beriakin bizi da, iñor nekatu barik.
/ Vive con lo suyo propio, sin fatigar a nadie.
berakatz
(bedekatz, berekatz).
iz.
(
TE).
Ajo.
(
Allium sativum).
Bedekatza, urte guztirako laiñ hartzen genduan ortuan. / Tomábamos en la huerta, ajos bastantes para todo el año. /
Berakatz-zopak asmau zittuana, makiñatxo baten esker onak merezi dittuan gizona. / El que inventó las sopas de ajo, hombre que merece el agradecimiento de no pocos.
berakatz-atal.
iz.
(
TE).
Diente de ajo.
Berakatz-atal bat igarixan, gatza eta orixo tantanen bat; irakiñ eraiñ urari, eta hor berakatz-saldia. / Un diente de ajo nadando en el agua, sal y alguna gota de aceite; hacerlo hervir y hé ahí el caldo de ajo.
berakatz-buru.
(berakazburu).
iz.
(
TE).
Cabeza de ajo.
Ikubilla lezkotxe berakatz-buruak eitten ziran gure aittan ortuan. / Cabezas de ajo como puños se criaban en la huerta de mi padre.
berakatz-landara.
iz.
(
TE).
Planta del ajo.
Berakatz-landarak eta beste landara batzuk be bai, piskat etzinda jarri bihar izaten dira. / Las plantas del ajo, como otras hortalizas, hay que plantarlas acostadas a tierra.
berakatz-salda.
(berakasalda).
iz.
(
TE).
Caldo de ajo.
Negu eta uda, berakatz-saldia goizeko zortziretan gosari letz. / Invierno y verano, caldo de ajo a las ocho de la mañana a título de desayuno.
berakatz-txorta.
iz.
(
TE).
Ristra,
manojo de ajos.
Berakatz-txortia lepotik behera, nafarrak Sanfermiñetan. / Una ristra de ajos al cuello, los navarros por San Fermín.
berakatz-zopa.
(berakazopa).
iz.
(
TE).
Sopa de ajo.
Errondarixen legia, azkenengo tabernan berakatz-zopak ein goizaldera. / Costumbre de los trasnochadores, hacer sopas de ajo en la última taberna del recorrido hacia la madrugada.
berakatz-atala baiño zintzuagua
Más fino,-a que un diente de ajo.
"Loc. con que se encarecen las buenas cualidades de una persona" (TE, 241).
Berakatz-atala baiño zintzuagua urten detsa hartu eban andriak.
/ La mujer que tomó, le ha salido muy hacendosa. /
Gure gizona berakatz-atala baiño fiñagua da, nik hori beti esan dot.
berakatz-atala baiño zintzuagua
Más fino,-a que un diente de ajo.
"Loc. con que se encarecen las buenas cualidades de una persona" (TE, 241).
Berakatz-atala baiño zintzuagua urten detsa hartu eban andriak.
/ La mujer que tomó, le ha salido muy hacendosa. /
Gure gizona berakatz-atala baiño fiñagua da, nik hori beti esan dot.
berandu
adlag.
(
TE).
Tarde,
con retraso,
tardíamente.
Aurten garixak berandu datoz. / Este año los trigos vienen tardíos, tarde.
beranduko
izlag.
(
ETNO).
Tardío,-a,
tardano,-a.
Beranduen batzen dan genero klasia.
Lekak aurten goixagokuak asko emon dabe baiña berandukuak ez. /
Zer dala-ta asmau eban gizur hori? Heure beranduko
etorrera tapatziarren seguru. (Zirik 28).
Anton.
goixagoko.
beranduko gari.
iz.
(
ETNO).
Trigo tardío,
tardano.
Beranduen batzen zan gari klasia.
Garixen artian klasiak eguazen: bata gozgarixa, lehenen urtetzen ebana, eta bestia berandukua, beranduko garixa.
Ik.
goizgari,
goixagoko,
gari,
beranduko.
berandutu
berandutze
.
zaio
ad.
(
TE).
Hacerse tarde.
Berandutu bihar jatzu mezatarako. / Se te va a hacer tarde para misa. /
Pauso bakotxian paraboletan geldittu ezkero, ez da millagrua berandutzia. / Parando a cada paso para charlar, no es milagro el retrasarse.
Ik.
belutu.
Belutu gitxi erabiltzen da; berandutu gehixago.
berandutxo
adlag.
(
OEH).
Algo tarde.
Berandu samar. Berandu-n txikigarrixa.
Berandutxo zatoz ba andra, lumatuta nago-ta. (Zirik 77).
1. beratu
1.
beratze
(beratutze)
.
du
ad.
(
TE).
Ablandar,
poniendo a remojo.
Bigundu, janarixak uretan-edo jarritta.
Baba horrek zaharrak izan bihar dira eta hobe bezperatik beratzera botatzia. / Esas alubias deben ser viejas, y mejor echarlas a remojar desde la víspera. /
Bakillauak, beratutzia bihar izaten dau. / El bacalao necesita ser puesto a remojo. /
Baburrunak beratzia hobe, egosten ipiñi aurretik. / Mejor echar las alubias a remojo antes de ponerlas a cocer. /
Gertau eban zigorra gatz-uretan beratuaz miñgarrixagua izan zeiñ. (Ibilt 470).
Ik.
samurtu,
bigundu.
beratzera bota.
du
ad.
(
TE).
Poner a remojo.
Uretan ipini bigundu deiñ.
Lehenago, babak beratzera bota bihar izaten ziran, balia lakuak gura ezik. / Antes era obligado echar las alubias a remojo, si no se las quería como una bala.
2. beratu
2.
iz.
(
TE).
Remojón.
Beratu ederra hartu dogu, ein daben trumoi eurixakin. / Buen remojón hemos tomado, con el aguacero que ha caído.
berau
erak. izord.
(
TE).
Éste mismo,
ésta misma,
ésto mismo.
Indartutako formia da. / "Forma demostrativa del nominativo de la tercera persona del singular" (TE, 242).
Berau da interesik haundiña euki bihar leukiana. / Él mismo es el que debiera tomarse el mayor interés. /
Beronek esan desku etortzeko, bihar bat aindu gura deskula eta. / Él nos ha mandado venir, diciendo que nos iba a encomendar un trabajo.
Ik.
bera.
Beste kasu markak be hartu leikez: beronek / bedonek, beroni / bedoni eta abar.
berba
iz.
(
TE).
Palabra.
Hasieran zan Berbia, eta Berbia zan Jaungoikuagaz, eta Berbia zan Jaungoikua... / En el principio era la Palabra, y la Palabra estaba con Dios y era Dios la Palabra. /
Berbia harrua eta plotsikua zimurra.
/ La palabra altiva y el bolsillo flaco. /
Senera etorrena hasi zan berbak soltatzen. (Zirik 75).
Ik.
hitz.
"Nin un vierbo menguaron, nin otro añadieron. Sto. Domingo. Berceo, 227" (TE, 244).
berba baten.
adlag.
(
EEE).
En resumen,
en una palabra.
Berba baten: esan dozun guztia, guzurra.
/ En resumen: todo lo que has dicho, mentira.
berba egin.
du
ad.
(
TE).
Hablar,
conversar,
charlar.
Berba eittia ez da nahikua, obrak bihar dira. / No basta hablar, son necesarias las obras. /
Bai, hiregaitik pe neuk berba ein biharko juat, hik eztakik eta. (Zirik 41).
/
Baiña jakizu iñoiz ez dorala berbarik egin haregaz zu aurrian ez zarala. (Ibilt 480).
berbatik oratu.
dio
ad.
(
TE).
Tomar la palabra.
Norbaittek esandakuari heldu.
Berbatik oratu, eta ez zetsan laga ezkondu arte. / Le agarró su palabra y no le dejó hasta que se casaron.
berbatza.
iz.
(
TE).
Palabrería,
charlatanería.
"Abundancia de palabras" (TE, 243).
Erabilli eban berbatziakin, nahi tta nahi ez guzur asko artian. / Con la palabrería con que se produjo, necesariamente hubo de haber muchas mentiras.
Ez da asko erabiltzen; berba-jarixua edo gehixago.
1.
[berba emon]
.
dio
ad.
(
TE).
Prometerle,
dar la palabra.
Berbia emon zetsan, bere ondoria zeruko izarrak beziñ ugarixa izango zala. / Le prometió que su descendencia sería numerosa como las estrellas del cielo.
2.
[berba emon]
.
du
ad.
(
TE).
Dar/ceder la palabra,
dar el turno de hablar.
Batzar legekuetan, berbia eskatzen da; eta buru eitten dabenak emon eta gero, zutiñik, berbia hartu eta bere eritxixa esaten dau zer esan daukanak. / En las reuniones formales, se pide la palabra; y después que el que la preside se la concede, de pie, toma la palabra el interpelante y expone su opinión.
berbia eskatu.
du
ad.
(
TE).
Pedir la palabra,
pedir turno para hablar.
Batzar legekuetan, berbia eskatzen da; eta buru eitten dabenak emon eta gero, zutiñik, berbia hartu eta bere eritxixa esaten dau zer esan daukanak. / En las reuniones formales, se pide la palabra; y después que el que la preside se la concede, de pie, toma la palabra el interpelante y expone su opinión.
berbia hartu.
du
ad.
(
TE).
Hacer uso de la palabra,
tomar la palabra.
Batzar legekuetan, berbia eskatzen da; eta buru eitten dabenak emon eta gero, zutiñik, berbia hartu eta bere eritxixa esaten dau zer esan daukanak. / En las reuniones formales, se pide la palabra; y después que el que la preside se la concede, de pie, toma la palabra el interpelante y expone su opinión.
berbia jan.
[berba jan]
.
du
ad.
(
TE).
Faltar a la palabra.
Agindutakua bete ez.
Berbia jandako jendia jarri da aintzen leku askotan.
berbia kendu.
dio
ad.
(
EEE).
Silenciarle,
quitar la palabra.
Isildu erain.
Joxek ez ekixan gizonak andreri berbia zelan kendu asmau eziñik ebizena.
berbabako
[berba gabeko]
.
izlag.
(
TE).
Que falta a su palabra,
no cumplidor,-a.
Hasieratik azkeneraiñok, berbabakua. / Infiel, desde el principio al fin.
berbadun
izond.
(
TE).
De palabra,
cumplidor,-a.
Berbaduna zanetik, soldautzatik etorri arte itxain zetsan. / Siendo de palabra, le esperó hasta que volvió del servicio militar.
Ik.
berbako.
berbaera
(berbakera).
iz.
(
TE).
Modo de hablar,
modo de expresión.
Zer berbaera dok hori nausixago batenganako? / ¿Qué manera de hablar es ésa para con un mayor?
Ik.
hizkera.