Logo Eibarko Udala

B LETRA

bazkari iz. (TE). Comida del mediodía. Gaurko bazkarixa luzia izan dogu, aittan eguna danetik. / La comida de hoy ha sido larga, por ser el onomástico del padre. / Datorren astian ba al hator zapatarixon bazkarira? (Zirik 52).
bazkaittara. [bazkaritara] . adlag. (OEH). A comer. Bazkaittara ezpada be, gutxienez afaittara konbidauko gaittuk bahintzat. (Zirik 51).
bazkari-legia egin. esap. (TE). Comer frugalmente, informalmente, cumplir con la comida. Nahiz gauza gitxikin, bazkari-legia ein dogu behintzat. / Aunque con poca cosa, ya hemos cumplido al menos con la comida (de mediodía). / Bazkari-legia ein dogu.
baztar
1. [bazter] . iz. (TE). Rincón, borde, margen. Baztar askotara heldutako gizona. / Hombre que había llegado a muchos rincones. / Beste behin be, kale baztar batian billau eban lehenagoko bezela. (Zirik 55).
2. [bazter] . iz. (TE). Costa, orilla. Ondarruako itsaso baztarra. / La orilla del mar de Ondarroa.
baztarra guztiak. esap. (JME). Todas partes (por).   Baztar guztiak. Hala esaten da, a eta guzti, arraroa badirudi be. Berbakizun haundixak emon zittuan trabes harek eta baztarra guztietan izan ei ziran iñolazko trabesak. (Zirik 71).
baztartu baztartze [baztertu] ( baztartutze) . du ad. (TE). Apartar(se), arrinconar(se).   Baztarrera juan, baztarrera egin edo bota. Ondo baztartuta dauke gaur Pello, lehenago harroputz galanta izan arren. / Bien arrinconado le tienen hoy a Pedro, aunque antes fuera bien orgulloso. / Soiñeku hori, hobeko dozu baztartzia, ez jatzu ba ondo jausten. / Mejor te será arrinconar ese vestido, pues no te cae bien. / Haren albidadia, pelotia baztartutzia. / Su habilidad consistía en arrimar la pelota a la pared.
baztartxo iz. (OEH). Diminutivo de "baztar", rinconcito.   Baztar-en txikigarrixa. Ostatuan sartu ziranian, baztartxo batian arpegi ezauneko bat ikusi zeben. (Zirik 10).
1. be
1. [ere] . lok. (TE). También (en afirmativas), tampoco (en negativas). Hau be, beragaz zan eta euren arteko bat da; gaiñera, euren hizketia darabill. / Éste también, estaba con él y es de los suyos; además trae su habla. / Horregaittik pentsatzen dot beste batzuek be, beste aldian dagozen batzuek be, nere moduan, bizi-bizi, sentidu guztiagaz, euren idealizaziñua daukela. / Nik lo gitxi egin dot gaur, baiña zeuk be ez dozu askorik egin. / He dormido poco, pero tu tampoco has dormido mucho. Ik. ere.  Be es la forma que ha quedado vigente en Eibar" (TE, 230).
2. [ere] . part. Precisamente, en realidad. Jakin be, ez zekixan askorik negoziuan barri eta behia jo eban. / En realidad, no conocía el negocio y fracasó. / Hartu be, hartu genduan sekulakua. / Esan be, esan netsazen demasak ganorabakuorri. / Precisamente le dije gordas a ese insustancial.
3. [ere] . part. Aunque. Erreza ez bada be, egingo dogu. / Aunque no es fácil, lo haremos. / Milla bidar esanda be, zu zeurian, ez destazu kasurik egitten. / Aunque te lo diga mil veces, tu a lo tuyo, no me haces caso.  Esaldi konzesibuetan.
be bai. [ere bai] . lok. (TE). También. Zure gurasuak be bai, hantxe ziran beste askogaz. / Tus padres también, allí estaban con otros muchos. / Millaka gizonak hil ziran eta egon ziran manifestaziñuak Espaiñia guztian eta Eibarren be bai. Anton. be ez.
be ez. [ere ez] (bez). lok. (TE). Ni, tampoco, nadie, nada, ningún. Guztiz guztiko egixa, ez guria eta ez zuena (eta zuena bez). / La verdad verdadera, ni la nuestra ni tampoco la vuestra. / Iñor bez haren bestekorik pelotan. / Nadie como aquél a la pelota. / Ezer bez gauza txarragorik. / Nada, cosa peor. / Fusil guztia, ta harek dakazen piezen izenak eta, gitxik jakitzen jittuen; han inguruetakuak iñok be ez. Ik. ezebez, iñobe (ez). Anton. be bai.  Ezer, iñor eta iñun indartzeko be erabiltzen da, ondoren doiala: ezebez, iñobez.
2. be
2. metaling. (TE). Nombre de la letra "b" del alfabeto vasco. Ez dozu ondo ein 'beia'. / No has trazado bien la 'b'.  Artikulua hartzerakuan beia esaten da, eta ez "-e"-kin amaittutako berba gehixenen moduan (*bia).
beda iz. (TE). Época de veda. Bedia zan artian juan ziran keixara. / Mientras duraba la veda fueron al cerezo.
bedan (beran). iz. (TE). Cincel estrecho y curvado para ranuras.   Zizel estu-estua kanalen barruak lantzeko (ETNO). Armerixako berbia da. Bedanakin ein biharreko zeregiñ asko ziran fresadoria agertu baiño lehen. / Antes de que apareciera la fresadora, eran muchos los trabajos que había que hacer con el becdane. / Batzuetan bedanakin egitten dittuk lanak. / Hori kanal barruori sakon dagok eta beranakin hartu bihar jok.
1. bedar
1. [belar] (belar). iz. (TE). Hierba, pasto del ganado. Izango da denbora bat, horrek herri haundixetako kale ikusgarrixetan bedarra haziko dana, sube eta muskarren ezkutaleku izan deiñ. / Vendrá un tiempo en que en las elegantes calles de las grandes ciudades crecerá hierba, para que sea escondrijo de alimañas. / Ganauandako bedar ebaten da soluan. / Está en la heredad cortando yerba para el ganado. / Nola esaten ete zan lehenago: "bedarra" ala "belarra"? / "Gaztetxuak giñala, granuja gaiztuak gu, honako hau kantatzen genduan basarrittarren bati adarra jo nahixan: Basarrittarra, tirri-tarra, jan bedarra ta bota puzkarra" (IL, 72).
2. [belar] . iz. (NA). Heno, hierba seca.   Bedar ondua, bedar sikua. Sapaixa da bedarra gordetzen dana. Ik. bedar siku, bedarrondo, bedar lihor, bedar igar.
almorrana-bedar. iz. (ETNO). Hierba para curar hemorroides.
asentzio-bedar. iz. (ETNO).   Erromeruaren itxurako landara zurixka bat. Izag-ek "Flor de huerta (...) se bendecía el día de San Juan".
bedar baltz. iz. (ETNO). Ranúnculo. (Ranunculus repens).
bedar basto. iz. (NA). Hierba insípida, hierba sin sustancia. Bedar bastua ganauak ez jok jaten. Ik. bedar takar.
bedar berde. iz. (ETNO). Hierba fresca.   Ondu bariko bedarra, ganauak berduratan jaten dabena. Bedar-berdia gustora jaten dabe.
bedar fin. iz. (NA). Hierba rica, sabrosa.   Ganauak gustora jaten daben bedarra. Hor zelaixan beti bedar fiña.. Ik. bedar gozo.
bedar gaizto. [belar gaizto] . iz. (TE). Abrojo, mala hierba. Bedar gaiztua, zailla eta gatxa soluetatik kentzen. / Muy difícil de estirpar la mala hierba de las tierras de cultivo. Ik. bedar txar.
bedar garratz. iz. (ETNO). Acedera. (Rumex acetosa). Ik. matxingarratz.
bedar gozo. iz. (NA). Hierba sabrosa, rica.   Ganauak gustora jaten daben bedarra. Hor beti bedar fiña eta gozua.. Ik. bedar fin.
bedar igar. iz. (ETNO). Heno. Ik. bedar siku, bedar lihor, bedarrondo, bedar.
bedar lihor. iz. (ETNO). Heno. Ik. bedar igar, bedar siku, bedarrondo, bedar.
bedar meta. iz. (NA). Almiar de heno. Laster bedar-metia be etxera ekarri biharko dou.
bedar sail. [belar sail] . iz. (TE). Pastizal, pradera, prado. Ik. bedar zelai.
bedar siku. iz. (ETNO). Heno. Bedar-sikua batzia amaittu dogu.. Ik. bedarrondo.
bedar takar. iz. (NA). Hierba basta, dura.   Ganauak gustora jaten ez daben bedarra. Bedar takarra daok han! Ik. bedar basto.
bedar txar. iz. (ETNO). Abrojo, mala hierba. Soluan bedar txarrak kentzen ziharduela. (Zirik 29). Ik. bedar gaizto.
bedar zelai. [belar zelai] . iz. (TE). Pastizal, pradera, prado. Azurtzako bedar-zelaixan giñan, satorrak lanian ikustera juanda. / Estábamos en la pradera de Azurtza, idos para ver trabajar a los topos.  "Voz construída con manifiesta redundancia" (TE, 231).
bedarra ebagi. (bedarra ebai). du ad. (NA). Segar, cortar la hierba.   Segiakin edo makiñiakin ebatia. Bixar bedarra ebai bihar dou goixian goixao, eta hamarretakua ekarri!
bedarra moztu. du ad. (NA). Recortar la hierba, comer las puntas de la hierba nueva.   Animalixak (behi, ardi, zaldi...) jan ahala bedarra txikitzia, moztia. Aurten be etorriko dia ardixak, bedarrak mozteko.
bibedar. [bibelar] . iz. (NA). Segundo corte en una temporada, segunda cosecha de hierba en una temporada. Gurian bibedarrak daozak laster.  Normalian pluralian.
bronkixo-bedar. iz. (ETNO). Árnica. (Chelidonium majus? / Arnica sp.?). Ik. ebagi-bedar, iodo-bedar.
eskonbrera-bedar. iz. (NA). Hierba alta y dura. Aurten eskombrera-bedarra dao asko!
iodo-bedar. iz. (ETNO). Celidonia. (Chelidonium majus? / Arnica sp.?). Ik. bronkixo-bedar, ebagi-bedar.
lasai-bedar. iz. (ETNO).   Izena jaso dogu, baiña ezin izan dogu asmau zein bedarri dagokixon.
lekeittio-bedar. iz. (ETNO). Acederilla. (Oxalis latifolia). Txarra da, gatxa kentzen. Hazi potolo bat daka, eta hori ez bajako kentzen, eziñ izaten da kendu. Eta ortuan? Ortuan baztar guztietan agertzen da. Eta lehenago, barriz, askoz gitxiago. / Uste dot Lekeittion beste izen bat dakala, baiña Eibarren "lekeittio-bedarra". / Hau bai bada lekeittio-bedarra! Hau bedar txarra da, oso txarra da. Hori sartzen dan lekuan ezer ez da hartzen. Hori etorri ein zan itxuria handikan, hori bedarrori hunutz, landariakin edo zeozekin, ta gero hamen ugaldu ein zan etxe batzuetan, ta hori galtzia kostau jakuen... Horrek barrua, horrek behian dana alia daka horrek! Bolak azpixan dakaz honek, behian zuztarrian... Horixe da lekeittio-bedarra esaten jakona. Nik galdu neban e? Zulua eindda lurrera, barruan eukitzen dau hazixa asko, ta etara dana, ta sua ein gaiñian, erreturia. Eurak dana erre!. Ik. txomin-bedar.
menta-bedar. (menda-bedar, benda-bedar). iz. (ETNO). Hierbabuena. (Mentha silvestris). Ik. mendafin, batana.
negu-bedar. iz. (ETNO). Hierba sembrada para invierno.   Soluan eraiñ egitten dan bedar klasia. Negu-bedarra dake sartuta han. / Ganauak danetik jaten dau, emoten jakon guztia. Emon ezkeriok, geratu bez. Oin pentsua gehixago, baiña lehen, ba, negu-bedarra, alpapia, artua be asko... eta bedarrondua.
txomin-bedar. iz. (ETNO). Acederilla. (Oxalis latifolia). Ik. lekeittio-bedar.
2. bedar
2. [mehar] . izond. (TE). Estrecho,-a, angosto,-a, tenue.   Zabalera txikikua, estua. Onerako bidia oso bedarra; txarrerakua, zabala. / Estrecho el camino para el bien; ancho el del vicio. Ik. bedartu, estu. Anton. zabal.
bedarrondo iz. (ETNO). Heno. Ik. bedar.
bedarrondo-meta. iz. (NA). Almiar de heno. Aurten ez dou ein bedarrondo-metaik, dana barruan sartu dou.
bedarrondota (bedarrondokuak, bedarronduak egin). iz. (ETNO). Conjunto de trabajos referentes al heno.   Bedarran biharrak: ebagi, buelta emon, lehortu, batu, pilluan gorde... Oin daukagun sasoiakin bedarrondotia ez da guretako, gaztiaguak egin deixela. Ik. lurreta, kargata, egurreta.
bedartu bedartze [mehartu] ( bedartutze) . du ad. (TE). Estrechar(se).   Bedar edo bedarrago bihurtu; estu edo estuago bihurtu. Hesixak jartziakin, zerbaitt bedartu ein dogu sailla. / Con plantar los setos, hemos estrechado un tanto la era. / Zuk diñozuna da, lehengo bide bedarra gehixago bedartzia. / Lo que tú dices es, estrechar más el antes estrecho camino. / Aman gonia alabiari jartzeko, piskat bedartutzia bihar izan dau barrenetik. / Para adecuar la falda de la madre a la hija, ha sido menester estrecharla un poco por el borde. Ik. bedar.
bedartza [belartza] . iz. (TE). Pastizal, prado, pradera. Pagadittik urten eta gero zan bedartzia. / Después del hayedo venía un yerbero. / Esan zetsan azkenian, leihotik ikusi eban guztia lorateiko bedartzan. (Ibilt 471).
1. bedinkatu
1. bedinkatze [bedeinkatu] (bedinkatutze) (bedeinkatu). du ad. (TE). Bendecir. Sanblasko opillak bedinkatzen ziran Santa Inesen, Isasi gaiñian. / En Santa Inés, arriba de Isasi, se bendecían las tortas de San Blas. / Ogixa bedinkatutzia ohi genduan etxian, hasi baiño lehen, laukuari kurutzia eta mun einda. / Era costumbre en casa, bendecir el pan antes de empezar la hogaza, haciéndole el signo de la cruz y besándola. / Garixak bedinkatzia, maietzian. / El bendecir los sembrados, en mayo. Anton. madarikatu.
2. bedinkatu
1. [bedeinkatu] (bedeinkatu). izond. (TE). Bendecido,-a, bendito,-a. Ur berinkatuakin garbittu eban ataixa, sorgiñak urrintzeko. / Limpió el portal con agua bendita, para alejar a las brujas. / Bedinkatua zure sabeleko frutua. / Bendito el fruto de tu vientre. / Jaun bedinkatua! Zer egin dozu emon detsuten diruagaz? / Jaungoiko bedinkatua! Ha zan ikustekua! / Genikako arbola da bedinkatua... / Bere emaztia zeguan diabruak hartuta, ez kurutzak eta ez ur bedinkatuak baketzen ebela. (Ibilt 465). Ik. bedinkatutako. Anton. madarikatu.
2. [bedeinkatu] (bedeinkatu). izond. (NA). Gran, espléndido, fenomenal.   Goi maillia aitzen emoteko erabiltzen da. Lehenao esaten zan hamen "lapur bedinkatuak dia horrek", lapur haundixa zanian ero; neskan bat, politta, eta "bedinkatua!". Zera, hola gauza zera danian, "ño!, berinkatua!".
3. [bedeinkatu] (berinkatu). izond. (JME). Dichoso,-a (peyor).   Dontsua (zentzu peioratibuan). Ai, ai-ai, asto berinkatua, sinistu eitten dok gaiñera; zelan biziko dittuk ba iretargixan gizonak? (Zirik 109).
bedinkatutako [bedeinkatutako] (berinkatutako, bedeinkatutako). izlag. (TE). Bendito,-a. Su-barri bedinkatutakua dakartzuet, ixu-eguna gaur danetik. / Os traigo nuevo fuego bendecido, siendo hoy el día del Fuego Nuevo. Ik. bedinkatu.
bedinkatzaille [bedeinkatzaile] (bedinkazale). iz. (TE). Bendecidor.   "El que administra la bendición" (TE, 231). Bedinkatzaillia famelixako zaharrena izan zan. / El que dio la bendición fue el más viejo de la familia.
bedinkaziño [bedeinkazio] (berinkaziño). iz. (TE). Bendición. Gu oin garan aldietan, umiak gurasueri bedinkaziñua eskatzen detse agertzen diran bakotxian. / En el país en que nos encontramos, los niños piden bendición a los padres, cada vez que van a ellos.
bedratzi [bederatzi] (beratzi). zenbtz. (TE). Nueve.   Kardinala da. Hiru bidar hiru, eitten dabe bedratzi. / Tres veces tres hacen nueve. / Domeka goizeko bedratziretarako zitau ziran presapian. (Zirik 38).
bedratzigarren [bederatzigarren] . zenbtz. (TE). Nono,-a, noveno,-a.   Ordinala da. Pio Bedratzigarrenan "Syllabus"-a... / El "Syllabus" de Pío Nono.
bedratziurren [bederatziurren] (beratziurren). iz. (TE). Novenario, novena. Bedratziurrena igaro baiño lehen, agertu bat ein biharko detsagu alargunari.. / Antes de que pase el novenario, habremos de hacer una visita a la viuda (o al viudo). / Hiltzen danian bat, bedratziurrena eukitzen dau gero; "un novenario" esaten dana, ezta? elixan ba, errosarixua ero... etxietan eta bedratziurrena.... Ik. hil-kanpai, agonixako, aingeru-kanpai.  Bateronbat bat hildakuan egitten da, edo Ama Birjiñian egunan aurretik...
begi
1. iz. (TE). Ojo (órgano). Arimian begixa adimena da. / El ojo del alma es el entendimiento. / Iñon begixan lastua ikusi eta habia ez norberanian. / Se ve la paja en el ojo ajeno y no la viga en el propio.
2. iz. (TE). Ojo (de herramienta, de aguja), agujero.   Erraminttetan kirtena sartzeko zulua; jostorratzan zulua. Ganbelua jostorratzan begittik igarotzia baiño gatxagua aberats bat zeruan sartzia. / Más difícil que entrar un camello por el ojo de una aguja, es entrar un rico en el cielo.
3. iz. (ETNO). Manantial, madre.   Urak urtetzen daben hatx bittartia. Ik. itturburu.
4. iz. (ETNO). Yema de algunas plantas, yema, de donde salen los brotes, yema de brote, gémula. Patatiak urtetzeko, begixa daukan zatixa sartu bihar da. Bi begi sartzen dira gitxienez, eta begittik ernamunak urtetzen dau. Ik. pinporta, ernamun.
begi ale. iz. (TE). Ojazo, ojo grande. Euzki biren lezkotxe begi-aliak zittuan. / Tenía unos ojazos como dos soles.
begi ertz. [betertz] . iz. (TE). Borde del ojo, rabo del ojo, rabillo del ojo. Gaurko euzki-begixakin, begi-ertzak minberatuta daukaraz. / Con el solazo de hoy, tengo irritado el borde de los ojos.
begi itsuan. [begi itsuan] (begitsuan, begitxuan). adlag. A ciegas.   Begi itsuekin, begixak itxitta. Eta neskamiagaz esandako orduan eta tokixan, bertan zan illunakin juan zan gizonori begitxuan, haregaz ogeratzeko asmuan. (Ibilt 457). Ik. itsuan, begi itsuan ibili.
begi itsuan ibili. (begitsuan ibili). da ad. (TE). Andar a ciegas.   Ezer ikusten ez dala ibili. Eskolarik eza, begitsuan ibiltzia beste da. / Carecer de letras es como andar a ciegas. / Begitsuan dabil batera eta bestera makillaka. / Anda a ciegas, a palos a un lado y a otro.
begi itsuka. (begitsuka, begi-itsuan). iz. (ETNO). Juego de la gallinita ciega.   Joko izena da, neskena eta mutillena. ILek esplikaziño luziagua emoten dau, in IL, 85-86. Jokatuko juagu begi-itsuka?. / Elizataixan begi-itsuan eittia zan gure jolas bat eskolara aurretik. Ik. itsuka.   esan, [begi-itxuka] esaten da
begi itsuka egin. (begi-itsuan egin). du ad. (TE). Jugar a la gallinita ciega.   Begi itsuka edo itsuka jolasian ibili. Elixataixan begi-itsuan eittia zan gure jolas bat eskolara aurretik. / Jugar a la gallina ciega era una de nuestras diversiones antes de entrar a la escuela. Ik. itsuka.
1. iz. (TE). Catarata. Begi-lausua osatu gurarik dabiz gure lagunari. / Están queriendo curarle las cataratas a nuestro amigo. Ik. gerun.
2. izond. (TE). De vista con cataratas, de mala vista. Begi-lausua zanetik, bardin hartzen eban zaharra zein gaztia. / Teniendo la vista turbia, trataba igual a las viejas y a las jóvenes.
begi oneko. izlag. (OEH). De buen aspecto.   Itxura onekua. Haiñ jasua eta begi-onekua izanda, ez jakolako ezagutzen ez aiskide eta ez gurakorik. (Ibilt 458).  Esan nahi horrekin, gitxi erabiltzen da; normalian itxura oneko.
begi onian ibili. esap. (OEH). Estar en buenas relaciones con. Dukesiak ikusirik Zalduna senarran lehengo begi onian ebillela, baketan hainbeste eruan eziñik, esan zetsan Dukiari: [...]. (Ibilt 481).
begi zulo. iz. (NA). Ojera. Ze ibilli zara?, horrek dia begi-zuluak!
begi-argi. iz. (TE). De buen semblante, de buena cara. Aspaldiko partez, begi-argixa topau dot gaixua. / Al contrario de hace tiempo, he encontrado de buen semblante al enfermo.
1. izond. (TE). Pitarroso,-a, de ojos irritados.   "de ojos irritados" (TE, 232). Gure gaztetan gehixago ziran ume begi-erriak. / Cuando jóvenes, era más frecuente ver niños pitarrosos. Ik. begi-minbera.
2. iz. (TE). Conjuntivitis granulosa, tracoma.   Gaixotasuna da. Begi-erria, lehenago asko ikusten zan gatxa. / La tracoma, enfermedad que antes se veía con frecuencia. / Begi-erria lehenago sarri ikusten zan. Eta ez zuan edozer gauza, txikito! Begi-erriagaz itxututa be geldittu heikian!. Ik. begi-minbera.
1. izond. (TE). Pitarroso,-a, de ojos irritados. Eta Lia begiminberia zan, baiña Rakel arpegi polittduna eta itxura ederrekua (Gen. 29. 17). / Y Lía era de ojos pitarrosos, pero Raquel de buen semblante y gentil presencia. Ik. begi-erre.
2. iz. (TE). Enfermedad de los ojos, tracoma. Txikitxan, luzero begiminberia euki eban. / De pequeño, tuvo mal de ojos largo tiempo. Ik. begi-erre.
begi-oker. izond. (TE). Bizco,-a. Esaten dana sinistera ezkero, Judas ulegorrixa eta begi-okerra ei zan. / De creer lo que se cuenta, dicen que Judas era pelirrojo y bizco.
begiko min. iz. (TE). Enfermedad de los ojos, mal de ojos. Begiko-miñakin ebillen luzero. / Estaba desde hace mucho tiempo con mal de ojos.
begittan hartu. (begitxan hartu). esap. (TE). Coger manía, tomar ojeriza.   Norbaittenganako ezinikusixa hartu. Begittan hartu nau, eta neria, dana da hasarre ein biharrekua. / Me ha tomado ojeriza y todo lo mío es motivo de reconvención. / Otua begittan hartu eban, ta handik aurrera beti ebillen Otuari nundik akatsen bat billauko. (Zirik 13).
begixa bete. dio ad. (TE). Gustar, resultar muy agradable o placentero.   Zerbaitt edo norbaitt gustoko izan. Gaur erromerixan ikusi doten neskatxa batek begixa bete desta. / Una muchacha que hoy he visto en la fiesta, me ha llenado el ojo.
begixa euki. du ad. (TE). Tener buen ojo, acertar. Ofiziuan, asko esan gura dau begixa euki edo ez. / En la profesión quiere decir mucho el tener ojo o no.
begixa jo. dio ad. (TE). Echar el ojo, poner los ojos en.   "Echarle el ojo a una cosa" (TE, 234). Begixa jota daukat neskatxa horri, auzoko polittena delako. / Le tengo puesto el ojo a esa muchacha, porque es la más bonita de la vecindad. / Eskopetak hartu ta tipi-tapa juan ziran mendixan gora, eurak eta beste askok begixa jota euken leku batera. (Zirik 73). / Etxian ebela neskame mardo eta itxura onekua, senarrak [...] begixa jota eukan eta bittarte guztietan haren talaixan ebillen. (Ibilt 470).
begixak ataratzeko. [begiak ateratzeko] . iz. (TE). Libélula.   "Especialmente la Aeschena grandis" (TE, 234). Begixak-ataratzekuak ur onduan ibiltzen dira, uretan sortzen diralako. / Los caballitos del diablo suelen andar junto al agua, porque es en el agua donde se generan. / Izena ez jakixat horrek zelan daken, baiña guk umetan begixak ataratzekua beti; horrek potzuetan... bueno!. Ik. sorgin-orratz.
begixak batu. [begiak batu] . esap. (Lab-Hiz). Conciliar el sueño, cerrar los ojos. Ikaraz beteta, jarri ziran begixak batu barik egunsentixan zaiñ. (Ibilt 461).
begixak kendu. [begiak kendu] . du esap. (OEH). Apartar la vista. Pelukeruak, kokotetik begixak kentzeka, erantzun zetsan. (Zirik 88). Ik. kendu.
begixak lurrari jositta. esap. (EEE). Cabizbajo,-a.   "Buru-makur egon, lotsariaren eraginez edo haserre egingo diguten beldur, behera begira egon" (EEE, 25-26). Burumakur, begixak lurrari jositta esan neban ezetz.
begixen aurre. [begien aurre] . esap. (OEH). A (de) la vista, ante los ojos. Zer da nere begixen aurrian ikusten doran hondamendi triste hau, zu nere Maittia? (Ibilt 488). Ik. begixen bista.
begixen bista. [begien bista] . esap. (TE). Ante los ojos, a la vista.   "Expresión significativa que entra en muchas frases" (TE, 235). Begixen bistan dago zeren ondoren dabillen. / Claro está tras de qué se mueve. / Begixen bistatik kendu zaittez, gaiztuori! / Quítate de delante de los ojos, perverso! Ik. begixen aurre.  Leku-denborazko kasu markak hartzen dittu beti, inesibua eta ablatibua gehixenetan baiña adlatibua be izan leike. Alboko aditzak be asko izan leikez: egon, kendu...
begiarte [begitarte] (begi-arte). iz. (TE). Cara, rostro, semblante, aspecto. Begi-arte tristia agiri eban gaur zuen gizajuak. / Vuestro pobrecito tenía hoy semblante triste.
begibakar izond. (TE). Tuerto,-a. Gazterik galdu begixa, eta begibakar geldittu zan bizi guztirako. / De joven perdió un ojo y quedó tuerto para toda la vida. / Begi-bakarra, bizkar-okerra ta errena zan gaiñera. (Zirik 62). Ik. tuder.