Logo Eibarko Udala

A LETRA

azpiko gona iz. (TE). Combinación, enagua.   "Saya armador" (TE, 205). Lehenago, azpiko-gonia zeregiñ haundiko jantzixa zan. / Antes la saya-armador era prenda que daba mucho que hacer. Ik. gona zuri.
azpil iz. (ETNO). Cuenco, barreño.   Esate baterako odolostien eta txorixuen masia egitteko ontzixa.
azpildu azpiltze . du ad. (BAG). Coser el dobladillo.   Azpilduria josi / hartu. Ik. azpilduria hartu.
azpildura iz. (TE). Dobladillo, bajo, pespunte, ribete.   Jostunen berbia da. Goniak azpilduria daroia barren guztian. / La saya lleva un dobladillo a lo largo del borde.
azpilduria hartu. du ad. (TE). Coger el bajo, el dobladillo.   Jantzi baten dobladillua hartu. / "Tomar el dobladillo en una prenda de costura" (TE, 205). Azpilduria hartu biharra dauka barrenian, luzeegi jausten jatzulako. / Tiene necesidad de tomar un dobladillo en todo el borde, porque te cae demasiado largo. Ik. azpildu.
azpiratu azpiratze ( azpiratutze) . du ad. (TE). Someter, dominar, vencer.   Benderatu; bendian hartu. Sei baten kontra ziralako azpiratu eben. / Le vencieron porque eran seis contra uno. / Jakiñeko gauzia zan armadunak arma bakuak azpiratutzia. / Era cosa sabida que los hombres de armas subyugarían a los que no las tenían. / Ez eben izan erreza mendira jaso ziranak azpiratzia. / No les fue fácil someter a los que se alzaron a los montes. Ik. azpixan hartu, benderatu.
Azpiri
1. b. iz. (TE). Azpiri (caserío). Azpiri pelotarixa izan danik onena, aittuak diñuen letz.
2. abiz. (TE). Azpiri (apellido). Azpiri anaiak, armerixan, onenetarikuak.
azpizuri iz. (ETNO). Mostajo. (Sorbus aria).  Batzuendako ezaguna, baiña ez dirudi larregi erabiltzen danik.
aztarka egin du ad. (NA). Escarbar la tierra con las patas.   Hankekin lurra harrotzia. Aztarka oilluak be eitten dau, edo txakurrak be bai igual, ero zeozer harrapatzeko, ero oilluak jatekua bistatzeko be bai: "aztarka eittia" esaten jako horri, hankekin lurra mobitzia. Ik. aztartu.
aztarren (aztarran, azterren). iz. (TE). Huella, indicio, rastro, señal, dato. Lapur harek aztarrenik be ez eban laga. / Aquel ladrón no dejó ningún rastro. / Ez zan aztarrenik atara, zein zan pekatarixa. / No se consiguió ningún indicio de quién fuera el pecador. / Mejikora jo eban monja bat, han hil zan, eta haren aztarranak zela billau?. / Gure Pernando gizajuak ez eban erbi aztarranik be atara. (Zirik 117). Ik. lorratz, arrastro.
1. aztartu
1. aztartze [aztertu] ( aztartutze) . du ad. (TE). Sacudir, vapulear, remover. Aztartik alper hori! / ¡Sacude a ese perezoso! / Lurrari leztxe, noixian behiñ, danori komeni jaku aztartutzia. / Como a la tierra, a todos nos conviene de vez en cuando el sacudirnos. / Gaur dogu etxe guztia aztartzia, zer nun dagon jakitzeko. / Hoy es el día del remover toda la casa para saber dónde está cada cosa. / Hor ibili don gau guztian jo ona ta jo hara: medikuok, abadiok eta gaiñerakuok aztartzen. (Zirik 27). Ik. astindu.
2. iz. (TE). Sacudida, reprimenda.   Astindua, zentzun fisikuan zein sikikuan (EEE). Alanbriari ikutu eta emon zetsan aztartua, hiltzeko bestekua. / Tocar el alambre, y la sacudida que le dio, como para matarle. / Aittak emon zetsan aztartuakin, ez eban euki gehixago guzurra esateko gogorik. / Con la reprimenda que le dio su padre, no tuvo más ganas de mentir. / Aztartu bat bihar ebala harek zerbait arindu zeiñ. (Ibilt 470). Ik. astindu.
2. aztartu
3. aztartze [aztertu] (aztertu). du ad. (NA). Investigar, estudiar, analizar. Zenbat aztartu doten hau nundik datorren proba asuntuau?! eta eziñ iñundik etara!
aztorau aztoratze [aztoratu] . du ad. (TE). Alterar(se), alborotar(se), excitar(se), azorar(se), inquietar(se).   Zeozek eraginda, urduri jarri, bere onetik urten. Maietzian, aztorauta ibiltzen dira astuak. / En mayo alborótanse los burros. / Guzurrezko kontuegaz, aztorau eben herri guztia. / Con falsas referencias, alborotaron a todo el pueblo. / Herrixak aztoratzia baiño beste zeregiñik ez eban izan harek gizonak. / No tuvo otra labor aquel hombre, que la de alborotar a los pueblos. / Han ibilli ziran bihargin guztiak aztorauta. (Zirik 75). / Bere aldetik emaztiantzat zor bardiña ez balezkio letz ebillen, aztorauta neskamian ondoren. (Ibilt 456).
aztoraziño [aztorazio] . iz. (TE). Excitación, azoramiento. Beti darabill harek aztoraziñu hori. / Siempre anda aquél esa fiebre.
azuela iz. (ETNO). Azuela.   Atxurran moduko erreminttia, zura labratzeko. Hau frontalau dana sitsak janda jaok eta azueliakin pasau bihar juat. Ik. upatxur.
azukre (azukra, azukera). iz. (TE). Azúcar. Lehen eztixakin zana, gaur azukriagaz. / Lo que antes se endulzaba con miel, ahora con azúcar. / "Azukria" ero "gozokixa": batzuk esaten detse: "hori gozokixori ekarrik hona" ero, baiña guk Eibarren esaten dou "azukria".  Mailleguzko berbia izan arren, ez da azukria beste berbarik Eibarren erabiltzen.
azukre-ontzi. iz. (TE). Azucarero. Ez dago lekurik txindurrixak azukre-ontzixa topauko ez dabenik. / No hay lugar donde las hormigas no encuentren el azucarero.
azukre-tontor. iz. (TE). Azucarillo, terrón de azúcar. Hiru azukre-tontor nahikua dira kafiandako. / Tres terrones de azúcar bastan para el café. Ik. tontor.
azukretsu izond. (TE). Azucarado,-a.   Azukreduna, azukre asko daukana. Euzkialdietako mahatsa, beti azukretsuagua. / La uva de las partes soleadas, siempre es más azucarada.
azukrezau iz. (TE). Azucarillo, bolado. Ez eban hartzen urik, azukrezauakin baiño. / No tomaba agua sino con azucarillo.
azunbre iz. (TE). Azumbre, dos litros (2 litros y 16 mililitros).   "Medida de capacidad" (TE, 207). Azunbrekua bete ekarrirazu Illariosianeti. / Trae llena la medida de azumbre, de donde la Illariosa. / Lehen sasoi baten pasau jatan klinikatik etorri eta ur asko erateko esan esten. Ta eran be bai! Azumerdi beti, litro bat beti. Litrua erderaz da, e? Azunbria ipiñi ezkero nahikua da. Azunberdikua litro bat eta azunbria bi. / Esnedunagana juan da, ta orduan: "harek ez jakik litro bi zenbat diran; azunbria jakik harek, ta azunbria esan bihar dok". / Neurritik edateko bakarrik esan jestan neri, ta nik, esana betetziarren, basotik edan biharrian azunbreko neurritik edaten juat. (Zirik 94).
azumerdiko. (azunberdi). iz. (ETNO). Medida para líquidos, un litro aprox.
Azurtza [Asurtza] . b. iz. (TE). Azurtza (caserío de elgeta). Santixauetan Azurtzako erromerixia. / Por Santiago, la romería de Azurtza. / Pagatza, Asuntza, Azurtza, Ariatza...