A Letra

apa egin du ad. (ETNO). Sentarse. Ume berbetan: jarri. Ik. apatx egin.

apain iz. (TE). Atavío, adorno. Bere apain guztiegaz apainduta etorri zan. / Vino adornada de todos sus atavíos. / Elisorek, bere aldetik, gertau zittuan bris-bris zaldixa eta honen apaiñ guztiak. (Ibilt 459). Ik. apaindurixa, edergarri, pitxi.

apaindu apaintze ( apaindutze) . du ad. (TE). Adornar(se), arreglar(se), componer las cosas con gusto. Ezkondu eta bizi ziran etxia, ikusgarri apaindu eben. / Se casaron y la casa en que vivían, la adornaron admirablemente. / Inguruak apaindutzia, gizonan legia. / El adornar su derredor, ley del hombre. / Andrakumiak bere burua apaintzia berezkua dau. / A la mujer, el adornarse le viene por naturaleza.

apaindurixa [apaindura] . iz. (TE). Adorno, ornamento. Jakitturixia, gizonan apaindurixarik onena. / La sabiduría, el mejor ornamento del hombre. Ik. apain, pitxi.

apaiz iz. (TE). Clérigo, cura. Bai "apaiza" eta bai "abadia", sustrai batetik datozela dirudi, Markos-en agertzen dan letz... "dixit: Abba, Pater, omnia tibi possibilia sunt" (Mark. 14. 36). Ik. abade. Abade da Eibarren erabiltzen dan berbia, eta ez apaiz.

1. apal

1. iz. (ETNO). Anaquel, estante. Paretian edo altzari batian, taillarreko edozein gauza (piezak, erreminttak) eukitzeko ezartzen dan ohola. Danok kabiduko badira apal bat gehixago ipiñi biharko dok. Ik. balda, arasa.

2. apal

1. izond. (TE). Achatado,-a, hundido,-a. Sur apalak ez dau janzten arpegixa. / La nariz achatada no viste la cara.

2. izond. (TE). Humilde, de baja condición, sencillo,-a. Zerbitzaille zuzena eta apala. / Sirviente fiel y humilde. Ik. umil.

3. iz. (TE). Villano,-a, siervo,-a, proletario,-a. Apala Apalaiteixan bizi zan. / El villano vivía en Apalategi.

apaladi iz. (ETNO). Estantería. Apalak dittuan altzarixa. Hauxe dok hauxe!, apaladi guztia gaiñezka geldittu dok eta ultza bat be gehixago kabidu ezin!. Ik. arasa.

Apalategi b. iz. (TE). Apalategi (caserío y molino). "Caserío en Eibar, del vínculo de Jauregi, que parece ser su antónimo" (TE, 144). Apalategiko errotian jabia, Jauregikua. / Sartei, Bizkartei, bizartei, Apalatei. TEk Jauregikua edo Unzuetakua zala diño, baiña errotia egiñ ebenak basarrittarrak zian, 1531. urtian. Orduan "apala = umilla" akaso ez da zuzena izango hamen kasuan.

apalda iz. (NA). Balda, estante. Ik. apal, balda, arasa.

apaldu

1. apaltze . du ad. (TE). Rebajar, aplanar. Ha zan tontor zorrotza, apaldu ein dabe eta lau-una politta geldittu da. / Aquello que era una colina, la han rebajado y ha quedado un bonito llano. Ik. lautu, bardindu.

2. apaltze . du ad. (TE). Aplacar(se), humillar(se). Oso apalduta etxeratu da. / Ha vuelto a casa completamente humillado. / Harro madarikatu harek, bihar eban apur bat apaltzia. / Aquel maldito soberbio, ya necesitaba humillársele un poco. / Emazte ona danak senarran burutaziño zoro guztietara apaldu bihar
dau ondo izateko. (Ibilt 471).

3. apaltze . du ad. (ETNO). Sosegar(se), tranquilizar(se) (los animales), estar domados. Animalixak.

apaltasun iz. (AS). Humildad. Ik. umiltasun.

apaluna [apalgune] . iz. (TE). Abolladura. "Porción o parte rebajada de una cosa" (TE, 144). Burpill honek apalunia dau eta salto eraitzen detsa burdixari. / Esta rueda tiene una abolladura y le hace saltar al carro. Ik. zapaluna, maspil, maillatuna.

apapa (apapara). adlag. (TE). De paseo, a pasear, en lenguaje infantil. Juan, etorri, ibili aditzekin erabiltzen da.

apapa etorri / ibili / juan. (apapara juan). da ad. (TE). Ir de paseo, en lenguaje infantil, venir a pasear. Guazen apapara, egualdi ederra dago eta. / Vámonos de paseo, que hace hermoso tiempo. / Ala umetxo, oin jantzi eta apapa juango gara. / bazatoz apapara? / pozik ibili zara apapa?.

aparejugin (apaillugin). iz. (ETNO). Aparejero,-a, oficio gremial de accesorios del arma. Arma osagarrixetako gremixo-ofiziua. Armendako pieza eta osagarrigintzan diharduan bihargiña. Sasoi baten aparejugiñak lan asko egin juen Eibarren.

apartagarri iz. (OEH). (lo) que separa, separador. Frailliok ikusi eben eurenan eta senar-emaztien gelan bittarte, ez zala oholekin eiñdako apartagarri argal bat baño. (Ibilt 461).

apartau

1. apartatze [apartatu] . du ad. (TE). Elegir, escoger. Aukeratu. Onenak apartau zittuan beretzat. / Escogió para sí los mejores. Ik. hautatu, aukeratu. TEk diñuanez, hautatu berbia ez zan Eibarren erabiltzen, euskaltzale batzuek izan ezik behintzat, eta berba normalena apartau zan; eta gaur egunian be bai.

2. apartatze [apartatu] . du ad. (ETNO). Seleccionar los granos, separar los granos buenos de los malos y de la suciedad. Urkuldu osteko biharra: babak, bababaltzak, lentejak... onak hartu eta txarrak ganauei emoteko (edo botatzeko) apartatzia.

3. apartatze [apartatu] . du ad. (NA). Apartar, quitar, retirar. Garbanzutan sartuta; matxinsaltuoi apartau genduan bahintzat!, eta ez giñuzen hill.

4. apartatze [apartatu] . da ad. Separarse, alejarse, divorciarse, separarse. Banandu. Ik. banatu, aldendu, alde egin.

apartautako izlag. (TE). Divorciado,-a, separado,-a. Ik. bizi-alargun, banatutako. Hauxe berbiau da Eibarren gehixen erabiltzen dana.

aparte

1. postp. (TE). Excepto, salvo, de no ser. Izan ezik. Bizixa aparte, dana galdu eben. / Aparte la vida, lo perdieron todo. Ik. bizi-alargun, izan ezik, alde batera.

2. adlag. (NA). Apartado, lejos. Urriñao, apartiao dauanian ba "hango elixak" ero "harek elixak" esaten da.

apatx iz. (ETNO). Pezuña. Ganauen oiñetako azal lodixa. Dakaten gosiakin idixa apatx eta guzti jango neuke. Ik. pelo, kasko. Gehixenetan pluralian darabilgu: apatxak. Ardi eta behixekin erabiltzen da gehixenbat, hatz bi dakezen animalixekin. Bihor eta astueneri pelo jakue izena.

apatx egin (apatxi egin, apitxi egin). du ad. (TE). Sentarse, en lenguaje infantil. Apatx eizu amatxon onduan, mama erateko. / Siéntate junto a la madrecita, para beber agua. / Ein apatxi hor!. / Zer txiki?, nekatu egin zara ala? Ia ba, apatx egingo dogu hementxe. / Ia, maittia! egiñ apatx hemen, ia, apatx umiak!. Ik. apa egin.

apatxi (apatx, apitxi). adlag. (ETNO). Sentarse, en lenguaje infantil. Ein apatxi hor!

apellidu iz. (OEH). Apellido. Txoriburu petralok, apelliduak aldatuta Extremadurara bialduko najittukek. (Zirik 41). Ik. abizen.

apenas

1. adlag. Apenas, difícilmente, escasamente, casi nada. Oztoztan, nekez; gitxi. Apenas nabil hanken gaiñian. / Apenas puedo tenerme en pié. / Apenas erabiltzen da hori berbiori gaur egunian. / Apenas se utiliza esa palabra hoy en día. Ik. oztoztan.

2. adlag. (TE). No parece que, no creo que. Ezezko ustia aitzen emoteko. Ez dirudi. Apenas etorri bihar izan dan. / No ha debido de venir, según parece. / Apenas izan daben nahikua emon detsazun dirua. / Al parecer, no le ha bastado el dinero que le has dado. Aditzian -en atzizkia daroiala erabiltzen da. Bakarrik be erabiltzen da: apenas.

apio-bedar iz. (ETNO). Apio. (Apium graveolens).

Eibarko euskara hiztegia