Logo Eibarko Udala

A LETRA

abegi iz. (TE). Acogida, recibimiento. Ik. jera, hartuera.  TEk jera-n sinonimotzat dakar berbiau, baiña Lexikoian ez detsa sarrerarik egin ezta beste aittamenik be. Gaur egunian ez da abegi Eibarren erabiltzen.
abeletxe iz. (TE). Establo, majada. Iragorriko abeletxian izan giñan egun hartan. / En la majada de Iragorri estuvimos aquel día. / Aberats bat zan, bere aberastasun guztia abeletxian eukana. Ik. korta, txabola.
abellana iz. (ETNO). Cacahuete. Ik. kakahuete.  Eibarren, euskeraz zein erderaz, abellana = cacahuete, eta hur(ra) = avellana.
abemarixa [abemaria] . iz. (TE). Avemaría. Hiru abemarixa errezau zittuan ermittako ataixan. / Rezó tres avemarías en la puerta de la ermita.
1. abendu
1. iz. (TE). Milano. (Milvus sp.). Abenduak eruan deskuz txittarik gehixenak. / El milano nos ha llevado los más de los pollitos. Ik. txitxalapur, arrai, arrano, gabillara.
2. iz. (ETNO). Ratonero. (Buteo buteo). Abendua ugarittu ein dok azkenaldi honetan. Bai! nik uste juat baietz!. Ik. gabillara, arrano, arrai, txitxalapur.  UZ: "zapelatz".
abendu errege. [putre] . iz. (JSM). Buitre. (Gyps fulvus). Ik. arrano.  Askoz arruntagua arrano.
2. abendu
2. iz. (TE). Diciembre. Urtian azkenengo hilla, abendua. / El último mes del año, diciembre. Ik. zemendi, urri, agor, maietz, april, marti.  Adiñeko batzuen eta alfabetatuen artian erabiltzen da abendu, baiña bestelakuak dizienbre; mugatuan: abendua.
abentau abentatze . da ad. (NA). Dirigirse, partir, salir. Ik. abixau.
aberaskerixa [aberaskeria] (aberatskerixa). iz. (TE). Alarde de rico,-a. Aberaskerixak batu zetsen hondamendixa. / Alardes de rico le trajeron la ruina.
aberaskillo izond. (NA). Señorito,-a, ricachuelo,-a.   Tono despektibuakin erabiltzen da. Horrek, aberaskilluak.
aberastasun
1. iz. (TE). Riqueza. Sheol-en, Lazaro eta Aberatsa bakotxa bere lekuetan agertu ziranian, Aberatsak munduko aberastasun guztiak emongo zittuan, Lazarok Abraham-en altzuan nahi ahala eban ur tanta baten ordez. / Cuando en los infiernos aparecieron cada uno en su lugar, Lázaro y el Rico, éste hubiese dado todas las riquezas del mundo por una gota del agua que a discreción tenía Lázaro en el seno de Abraham. / Bere [euskeraren] aberastasuna eskastuz doiala esango genduke. (Zirik 3).
2. iz. (TE). Hacienda (de ganadería). Aberats bat zan, bere aberastasun guztia abeletxian eukana.
aberastu aberaste (aberastutze) . du ad. (TE). Enriquecer(se), hacer(se) rico,-a.   Aberats bihurtu. Goizetik gabera aberastu zan; nola, ez dakigun gauzia. / De la noche a la mañana se enriqueció; cómo, es lo que no sabemos. / Zoruen zorakerixak aberasten dittue gordezaliak. / Las locuras de los insensatos enriquecen a los ahorradores. / Oingo bizimaiñan, gizonan legia ez da zerbitzia, ezbada ze aberastia. / En el sistema de vida de hoy, la ley del hombre no es el servir, sino el enriquecerse. / Aberastutzia pentsaurik agertu ziran hona. / Pensando enriquecerse vinieron acá. / Etxia ustu ta tabernia aberastu. (Zirik 120). Ik. dirua egin, dirutu, otxindu.
aberats izond. (TE). Rico,-a, hacendado,-a, adinerado,-a. Lehenguak ziran aberatsak, oinguak dirudunak. / Los de antaño eran ricos en ganados; los de hogaño en dinero. / Aberatsa, infarnuko laratza; pobria, zeruko loria. / El rico, llar en el infierno; el pobre, flor del cielo. Ik. dirudun.
abere iz. (TE). Animal doméstico, ganado. Ferixara baiño lehen, piskat guritxu biharra dau abere horrek. / Ese ganado necesita ser cebado un poco antes de llevarlo a la feria. / Baso bidiak, gehixenak aberiak eregittakuak. / Los más de los senderos del monte han sido abiertas por el ganado. / Aberats bat zan, bere aberastasun guztia abeletxian eukana. Ik. ganau.  Berbia bera bakarrik ixa ez da erabiltzen, TEk ejenpluren batzuetan erabili arren. Hitz elkartuetan bai: abelgorri, abeletxe, igabera; aberats, aberastasun. Horren ordez gehixago erabiltzen da ganau.
aberzain
1. [abeltzain] . iz. (TE). Pastor,-a, cuidador de animales. Eta Ada erdittu zan Jabelez, zeiñ izan zan narru-aterpietan bizi eta aberzain diranen aitta (Gen. 4. 20). / Y Ada dio a luz a Jabel, que es padre de los que habitan en tiendas y pastorean.  Ez da erabiltzen.
2. [abeltzain] . iz. (TE). Pastoreo. Herrixak, aberzaiñetik bizi ziranian, larra-saillen billa toki batetik bestera aldatzen ziran. / Cuando los pueblos vivían de sus rebaños, solían mudarse de un lugar a otro en busca de pastizales.  Ez da erabiltzen.
abeze iz. (TE). Abecedario. Eziñ izan eban ikasi abezia be. / No pudo aprender ni el abecedario.
abezian egon. esap. (TE). Estar en la base, en el comienzo, en los rudimentos.   Gauza bat hasieran egon (EEE). Abezian dagoz ondiokan horrek jakintsuok gei honetan. / Todavía están en los rudimentos esos sabios en lo que toca a esta materia.
abijoi iz. (TE). Vencejo. (Apus apus). Abijoia, ernadian antzerako txorixa; pozgarrizko txilixo luziegaz emoten detsa ongietorrixa egunsentixari. / El vencejo, ave semejante a la golondrina, con prolongados gritos de alegría saluda al amanecer. / Ernarian modukua bai, baiña abijoia ez dok ernaria. Baltzagua, eta heguak be diferentiak, eta... Beste klase bat dok.  UZ: sorbeltz.
abil izond. (TE). Hábil. Gizon abilla bere ofiziuan. / Hombre hábil en su profesión.
abildade [abilidade] (albidade, abilidade). iz. (TE). Habilidad, destreza. Hartuko zenduke zuk haren abildadia / albidadia / Ya tomarías tú la habilidad de aquél. Ik. arte, abiltasun.
abiltasun iz. (TE). Habilidad, destreza. Diruan ordez, abiltasuna eskatzen eban . / En lugar de dinero pedía habilidad. Ik. abildade, arte.  Arruntagua da abildade.
abioi iz. (TE). Avión. Hogeta lau orduan zagoz gaur, abioian, munduko bestekaldian. / En veinticuatro horas se está hoy, en avión, al otro lado del mundo.
abittu [abitu] (abitxu). iz. (OEH). Hábito. Senarrak abittua itxultzerakuan eskerrak emonaz fraille santuari, esan zetsan [...]. (Ibilt, 465). / Ta han euan Frantzizkotar praillien abitxuakin kaja baltz baten barruan. (Zirik 12).
abittua jantzi. esap. (TE). Tomar/vestir el hábito. Asisko gizajuan abittua jantzi eban, estuasun hartatik urten ebanian. / Vistió el hábito del Pobrecito de Asís en cuanto salió de aquella tribulación.
abixada [abiada] (abixara). iz. (TE). Velocidad, impulso. Zeroian abixadiak galdu eban, eziñ izan zan ba geldittu bihar zan denboran. / El impulso que llevaba le perdió, pues no pudo detenerse cuando debía.
abixadia hartu. (abixaria hartu). esap. (TE). Tomar impulso/carrera, coger velocidad. Abixadia hartu eta bere burua jaurti eban itxasora Ogoño gaiñetik. / Tomó carrera y se arrojó al mar desde la cima de Ogoño.
1. abixau
1. abixatze [abisatu] . dio ad. Avisar, comunicar.   Abisua, errekaua emon. Ik. aitzen emon.
2. abixau
2. abixatze [abiatu] . da ad. (TE). Dirigirse, partir, salir. Hamarretan abixau da Elgoibarrerutz. / A las diez ha salido hacia Elgoibar. / Ta, abixau zan bezerua beste dendaren batera. (Zirik 115). Ik. abentau.
abizen iz. (TE). Apellido. Gure abizena, Markiñatikua. / Nuestro apellido procede de Markina. / "Arranosia", "Arrano"-ren andriari esaten jako Eibarren
[...]. Abizenekin be berdin: Agirreren emaztia Agirresia; [...]. (Zirik 82).
 "Culto en Eibar, pues ordinariamente decimos apellidua" (TE, 106).